‹TALYA
345
ye 1.550, en genifl yerinde 400 km.dir. Kuzey ve kuzeydo¤uda
Finlandiya ve Botni Körfezi, güney ve güneydo¤uda Balt›k Deni-
zi, güneybat›da Kattegat ve Skagerrak bo¤azlar› ve bat›da ise
1.600 km.den daha uzun bir s›n›rla Norveç ile çevrilir. Güney k›-
s›mlar› hariç, Fennoskandiya Kalkan›’n›n bir parças›d›r. Gnays
ve granitlerden meydana gelen bu plato, üçüncü zamandaki ha-
reketlerle yer yer gençleflmifltir. Fakat bugünkü topografya dör-
düncü zaman buzullar›n›n sonucudur. Kuzeyde kutup dairesini
aflar. Burada Norveç s›n›r› yak›nlar› da¤l›k bir yöredir. Ülkenin
en yüksek noktas› olan Kebnekaise (2.133 m.) bu yörededir. Or-
ta ve Güney ‹sveç, ço¤u do¤uya, Botni Körfezi’ne yönelen birçok
akarsularla parçalanm›flt›r. Baz›lar› tektonik, ço¤u moren setle-
riyle t›kanm›fl çanaklarda meydana gelmifl say›s›z gölle kendine
özgü bir görünüfl kazanm›flt›r. Bu göllerin bafll›calar› Malar,
Hjölmar, Vätter, Väner’dir. Akarsular bak›m›ndan çok zengin
olan ‹sveç, bu ›rmaklar›n morfolojik ve hidrolojik koflullar› bak›-
m›ndan da avantajl› bir ülkedir. Hemen hepsi, flelaleler ve ivin-
tiler meydana getirerek Botni Körfezi ve Balt›k’a kar›fl›rlar ve
elektrik üretimine son derece elverifllidirler. ‹sveçliler Cermen
as›ll›d›r; 1986 verilerine göre nüfusun %91’i ‹sveçlilerden, %3’ü
Finlilerden, geri kalan› da çeflitli göçmen gruplar›ndan oluflur.
Çal›flan nüfusun ancak % 4.7’si tar›mla u¤rafl›r. Y›lda ortalama
1.200.000 ton bu¤day, 1.800.000 ton arpa, 3.000.000 ton fle-
kerpancar›, 1.800.000 ton patates üretilir. Bal›kç›l›k, hayvanc›l›k
ve özellikle orman ürünleri tar›mdan daha önemlidir. Ülkenin
%50’den fazlas› ormanla örtülüdür. ‹sveç ayn› zamanda dünya-
n›n en ileri endüstri ülkelerinden biridir. Yeralt› kaynaklar› bak›-
m›ndan zengindir. Bak›r, kurflun, çinko ve özellikle yüksek to-
nörlü demir cevheri vard›r. Kuzeyde Bergslag, Kiruna ve Gälli-
vare yataklar›ndan sa¤lanan (%60 tonörlü) demir cevheri bak›-
m›ndan dünyan›n bafll›ca ülkelerinden biridir. Mekanik enerji
kaynaklar›ndan petrol yoktur, madenkömürü üretimi ise önem-
sizdir. Fakat, büyük k›sm› hidrolik olmak üzere elektrik enerjisi
üretimi 1997’de 137 milyar kws’e ulaflm›flt›r. Bafll›ca endüstrile-
ri flunlard›r: Demir-çelik, orman ürünleri (k⤛t, k⤛t hamuru,
selüloz, her çeflit ifllenmifl, yar› ifllenmifl a¤aç ve kereste), gemi,
otomobil, uçak, her çeflit motor ve makine, elektrik araçlar› ve
kimyasal maddeler. ‹skandinav Havayollar› (Scandinavian Airli-
nes System, SAS), dünyan›n en büyük uluslararas› havayollar›
ortakl›klar›ndan biridir. Ayr›ca ‹sveç, 100.000 km.ye yaklaflan
kara ve 12.200 km. demiryoluna (7.500 km.si elektrikli),
5.700.000 gros tonluk ticaret filosuna sahiptir.
‹SV‹ÇRE
(Fr.: Suisse, ‹ng.: Switzerland, Alm.: Schweiz, ‹t.:
Svizzera), Orta Avrupa’da 23 kantondan meydana gelen federal
devlet (bu kantonlardan üçü, yar› kanton hâlinde ikiye bölünür).
Kuzeyde Almanya, do¤uda Avusturya ve Liechtenstein, güney-
do¤u ve güneyde ‹talya, bat›da Fransa ile s›n›rlan›r. Yüzölçümü
41.293 km
2
, nüfusu 7.100.000 (1997), baflkenti Bern, en kala-
bal›k kenti Zürih’tir. Dil ve din bak›m›ndan birlik yoktur. Dört dil
konuflulur (anadili olarak): Almanca (nüfusun %65’i), Frans›zca
(%18), ‹talyanca (%12) ve Retoromanfl dili (%1); din bak›m›n-
dan %44’ü Protestan ve %57’si Katolik’tir. Ayr›ca %3’lük bir
Yahudi cemaati vard›r. Avrupa Alpleri’nin büyük k›sm› ‹sviçre
topraklar›nda kal›r ve ülkenin güney yar›s›n› kaplar. K›tan›n bir-
çok önemli ›rmaklar› ya da bunlar›n kollar› kaynaklar›n› buradan
al›r (Rhone, Ren ile Tuna ve Po’nun baz› kollar›). Alpler bu ›r-
maklar›n vadileriye birçok kompart›manlara bölünmüfltür. Ku-
zeyde Jura Da¤lar›’n›n bir k›sm› da ‹sviçre’de kal›r. Bu iki da¤l›k
bölge aras›nda da, ülkenin as›l kalabal›k k›sm› olan Orta ‹sviçre
bulunmaktad›r. Dördüncü zaman buzul morenlerinin meydana
getirdi¤i do¤al setlerin ard›nda birçok göller oluflmufltur (bafll›-
calar›: Neuchâtel, Constance, Lucerne, Zürih, Rrienz, Thun, Le-
man). Etkin nüfusun küçük bir bölümü (%7) tar›mda çal›fl›r; za-
ten tar›m topraklar›n›n alan› ülke yüzölçümünün %6,5’inden
ibarettir. Bu¤day, çavdar, arpa, patates, flekerpancar›, üzüm gi-
bi ürünler yetifltirilir. Fakat tar›msal üretim bütünü ile yetersiz-
dir ve ülke gereksinimini karfl›lamaktan uzakt›r. Hayvanc›l›k ve
hayvan ürünleri çok daha önemlidir (ülke alan›n›n %46’s› mera
ve çay›r). Süt ürünleri (tereya¤› ve özellikle çeflitli peynirler, çi-
kolata) üretilir. Tar›m ve süt mamulleri ulusal gelirin %7’sini
sa¤lamas›na karfl›l›k, bu gelirde endüstrinin pay› %47, ticaret
ve hizmetlerin pay› ise %46’d›r. Bu oranlar ise, ‹sviçre’nin en-
düstri, turizm ve ticaret gibi ekonomi sektörlerinde ne derece
geliflmifl oldu¤unu gösterir. Halbuki yeralt› kaynaklar› ve en-
düstri için gerekli öteki hammaddeler bak›m›ndan yoksul bir ül-
kedir. Bunlar›n ço¤u d›flar›dan ithal edilir. Petrolün bulunma-
mas›na ve madenkömürü üretiminin de 100.000 ton olmas›na
karfl›l›k, hidroelektrik enerjisi üretiminin koflullar› elverifllidir ve
1996’da üretimi 51 milyar kws.yi geçmifltir. Öte yandan serma-
ye ve teknik olanaklara fazlas›yla sahip olmas› endüstrinin ge-
liflmesine olanak tan›m›flt›r. Makine, kimyasal maddeler, besin
maddeleri, bira ve flarap, saatç›l›k, hassas araçlar endüstrileri ve
dünyan›n en iyi örgütlenmifl turizm endüstrisi geliflmifltir. En-
düstride ve turistik kurulufllarda çal›flt›rmak üzere, nüfusuna
oranla en çok yabanc› iflçi kabul eden ülke ‹sviçre’dir.
‹TALYA
(‹t.: ‹talia, Fr.: ‹talie, ‹ng.: ‹taly), Avrupa’da devlet. Ka-
radan Fransa, ‹sviçre ve Avusturya ile s›n›rlan›r. Büyük k›sm›;
do¤uda Adriya, güneyde Yunan ve bat›da Tiren denizleriyle çev-
rilen, uzunlu¤u 1.200, en genifl yerinde 580 km. olan bir yar›-
mada üzerindedir. Yer flekilleri bak›m›ndan dört farkl› bölgeden
meydana gelir. 1) Alpler Bölgesi: Do¤u-bat› do¤rultuda, 1.000
km. uzunlukta bir yay meydana getiren yüksek Alp Da¤lar›’n›n
güney yamaçlar› ‹talya’da kal›r. Genç ve yüksek olduklar› hâlde,
‹talya ile Orta ve Bat› Avrupa aras›nda ulafl›m bak›m›ndan bir
engel meydana getirmezler. Alpler, geçitler (Mont, Cenis,
