‹PEK YOLU
337
rinin moralini yükseltti, düzenli orduya güveni art›rd›. ‹kinci
‹nönü Savafl›’nda ise Yunanl›lar, hem Bursa’dan hem de Uflak’-
tan ve bu kez kesin yenme karar›yla befl tümenlik bir güçle sal-
d›r›ya geçtiler (23 Mart 1921). Türk ordusu düflman› yine ‹nö-
nü’de karfl›lad›. Savafl, birincisinden daha çetin oldu ve dört
gün sürdü. ‹lk üç gün savunmada kalan Türk birlikleri düflman›
iyice y›pratt› ve dördüncü günü sald›r›ya geçti (27-31 Mart).
Bursa yönünden gelen düflman› püskürterek Dumlup›nar’a yö-
neldi. Uflak yönünden gelen düflman› eski karargâhlar›na çekil-
mek zorunda b›rakt›. Böylece Yunan ordusu, genç ve düzenli
Türk ordusunu yenemeyece¤ini anlad›. Yunan ordusundan
umudu kesen Bat›l› ülkeler TBMM Hükümeti ile anlaflmay› dü-
flünmeye bafllad›lar. Düzenli ordunun önemi bir kez daha vur-
guland›. Türkiye halk›n›n, yeni meclisine, hükümetine ve ordu-
suna güveni artt›.
‹NSAN
, dar anlamda bilinçli ve toplumsal varl›k. Genifl an-
lamda memelilerde, iki eli olan ve iki ayak üstünde yürüyen,
araç kullanan, üreten, konuflma ve düflünme yetene¤i olan bi-
linçli ve toplumsal varl›k olarak tan›mlanabilir. ‹nsan sözcü¤ü
Arapçad›r. Avrupa dillerindeki kökeni toprak anlam›na gelen
“khem” den kaynaklan›r. Lâtinceye “humus” fleklinde geçen bu
sözcük sonradan “homo” ve “hominis”e (insan) dönüflmüfltür.
Baz› dillerde insan terimi, düflünme edimini içinde tafl›r. Sansk-
ritçedeki “manyete” ve Lâtincedeki “mens” terimlerinde böyle-
dir. ‹nsan, memeli bir hayvan olarak memelilerin bütün özellik-
lerine sahiptir. Vücut yap›s› ve iç organlar› öbür memeli hay-
vanlardan büyük farkl›l›klar göstermez. Yaln›zca insana özgü
özellikler ise, el, kol, bacak ve ayaklar›n›n farkl›laflm›fl yap›s›,
dik durmas›, iki ayak üstünde yürümesidir. ‹nsan› inceleyen bi-
lime antropoloji, özellikle insan›n kökenini inceleyen bilime de
paleontoloji denir. Bulgular, insan türünün, ilk olarak insan›m-
s›lar fleklinde ve günümüzden 35 milyon y›l önce ortaya ç›kt›¤›-
n› göstermektedir.
‹NSAN HAKLARI,
insanlar›n, insan olma s›fat›yla devlete
ve di¤er insanlara karfl› do¤ufltan sahip olmalar› gereken ve
devredilemez nitelikli haklar›. Bunlar›n bafll›calar› yaflama, dü-
flünce, inanç, seyahat, sanat, haberleflme, bas›n ve yay›n, seçim
haklar› ile adalet, vergi, ifl, ö¤renim ve sosyal güvenlik alanla-
r›nda eflitlik haklar›d›r. Tarihin eski dönemlerinde, yüzy›llar bo-
yunca insan haklar› kavram›na rastlanmaz. Örne¤in, demokrasi-
nin befli¤i olarak nitelenen eski Yunan’da filozoflar “insan”dan
söz ettiklerinde yaln›zca özgür vatandafllar› kastediyorlard›.
Toplumun büyük kesimini oluflturan köleler, nesne (meta) ola-
rak görülüyorlard›. Baz› araflt›rmac›lar, tüm insanlar aras›nda
eflitlik hakk› fikrinin ilk kez Musevîlik ile ortaya ç›kt›¤›n›; baz›la-
r› ise Hristiyanl›¤›n bu hakk› daha aç›k bir biçimde belirtti¤ini
ileri sürerler. ‹nsan haklar› alan›nda görülen ilk yaz›l› belge ‹n-
giliz feodallerinin krala karfl› mücadele ederek yay›nlanmas›n›
sa¤lad›klar› 1215 tarihli Magna Carta Ferman›’d›r. Daha sonra
yine ‹ngiltere’de Avam Kamaras›’n›n 1623 y›l›nda kraldan ald›¤›
haklar› içeren “Petition of Rights” (Haklar Dilekçesi) ve 1689’da
yay›nlanan “Bill of Rights” (Haklar Bildirisi) adl› metinler, insan
haklar› alan›ndaki ilk önemli geliflmelerdir. Bu iki metnin yay›n-
lanmas› aras›nda, 1679’da ‹ngiliz Parlamentosu taraf›ndan ç›ka-
r›lan “Habeas Corpus Act” de, insan haklar› kavram›n›n gelifl-
mesinde önemli bir nokta oluflturur. ‹nsanlar›n do¤ufltan baz›
haklara sahip ve eflit olduklar›n› belirten ilk yaz›l› metin Thomas
Jefferson taraf›ndan haz›rlanan ve 4 Temmuz 1776 günü aç›kla-
nan “Déclaration of ‹ndependence”dir (Ba¤›ms›zl›k Bildirisi). Bu
bildiriye göre, insanlar›n do¤ufltan var olan ve devredilemeyen
haklar› yaflama, özgürlük ve mutlulu¤unu arama haklar›d›r. Ba-
¤›ms›zl›k Bildirisi, bu haklara ayk›r› davranan hükümeti de¤iflti-
rip yerine yenisinin kurulmas›n›, milletin hakk›, hatta görevi ola-
rak kabul ediyordu. ‹nsan haklar› alan›ndaki sonraki geliflme,
Fransa’da 27 A¤ustos 1789’da Ulusal Konvansiyon taraf›ndan
kabul edilen “Déclaration des Droits de l’ Homme et du Cito-
yen”dir (‹nsan ve Yurttafl Haklar› Bildirisi). Ayd›nlanma felsefe-
sinin ›fl›¤›nda, Mirabeau, Mounier ve Sieyes gibi devrimciler ta-
raf›ndan haz›rlanan on yedi maddelik bildiri, evrensel bir nitelik
tafl›yordu. Bu bildiride ileri sürülen haklar, özgürlük, mülkiyet,
güvenlik ve zulme karfl› direnme haklar›yd›. Bildirinin önemli
yönleri, mülkiyetin dokunulmaz ve kutsal bir hak oldu¤unun
vurgulanm›fl olmas› ve kuvvetler ayr›l›¤› ilkesinin savunulmas›-
d›r. 1789’dan 1945’e kadar olan geliflmeler, ‹nsan ve Yurttafl
Haklar› Bildirisi’nin soyut ve yetersiz oldu¤unu ortaya koydu.
1945 y›l›nda kurulan Birleflmifl Milletler Örgütü, insan haklar›n›
daha somut ve bütünleflmifl bir biçimde ortaya koydu. 10 Aral›k
1948 tarihinde toplanan BM Paris Kongresi, 30 madde ve bir
girifl bölümünden oluflan ‹nsan Haklar› Evrensel Beyanname-
si’ni kabul etti. O tarihte örgüte üye olan 48 devlet, tasar›ya
olumlu, 8 devlet ise çekimser oy verdiler. 1789 ‹nsan ve Yurt-
tafl Haklar› Bildirisi’nin büyük ölçüde etkisiyle oluflturulan 1948
Beyannamesi, evrenselli¤i amaçlamas›na karfl›n, koflullar›n ya-
ratt›¤› bir beyanname olmaktan öteye gidememifltir. Birçok ülke
anayasas›nda, bu beyannameye at›fta bulunulmaktad›r. Yine de,
uluslararas› alanda bu haklar›n korunmas›n› sa¤layacak, yapt›-
r›m gücüne sahip, devletlerüstü bir otoritenin bulunmamas›;
birçok devletin insan haklar›n› çi¤neyici tutumlar benimseyebil-
mesine yol açmaktad›r.
‹NTERNET
, dünya çap›ndaki en büyük bilgisayar a¤›. On
binlerce biliflim a¤›n› birbirine ba¤layan bu sistemden yararla-
nabilmek için modern bir bilgisayar ve bir telefon hatt› yeterli-
dir. Ayr›ca sisteme girifl ücreti ve bir abone bedeli de ödemek
gereklidir.
‹NTERPOL
(Organisation ‹nternationale de Police Criminel-
le), Uluslararas› A¤›r Suç Polisi Örgütü’nün k›sa ad›. ‹nterpol,
1923 y›l›nda ilk defa Viyana’da örgütlendi. Daha sonra öteki Av-
rupa ülkelerinde örgütün birimleri oluflturuldu. Merkezi Paris’te
olan örgütün yüze yak›n ülkede flubesi vard›r. Kalpazanl›k,
uyuflturucu madde yap›m› ve kaçakç›l›¤› ve ülkeden ülkeye ka-
çan suçlularla ilgilenir.
‹PEK YOLU
, Akdeniz ve Ege k›y›lar›ndan Çin’e uzanan eski
kervan yolu. Bu uzun yoldan, sonraki y›llarda birkaç ticaret ma-
l› tafl›nd›ysa da Bat› için en avantajl› mal, ipek ve baharat oldu-
¤u için “‹pek Yolu” ya da “Baharat Yolu” diye adland›r›ld›. Orta
