JOL‹OT-CUR‹E, ‹rène
351
flun, çinko, kükürt gibi madenler ç›kar›l›r ve belli ölçülerde ulu-
sal gereksinimleri karfl›lar. Petrol üretimi ancak birkaç haftal›k
gereksinime yetebilir. Fakat elektrik üretim ve tüketiminde en
ileri ülkelerden biridir. Yaln›z Asya K›tas›’n›n de¤il, bütün dün-
yan›n en büyük endüstri ülkelerinden biri olan Japonya’da bafl-
l›ca endüstri kollar› flunlard›r: Çeflitli dokumalar (pamuk
ABD’den, yün Avustralya’dan sat›n al›n›r), bunlar aras›nda sen-
tetik dokumalar son y›llarda artm›flt›r; demir cevherinin büyük
k›sm› d›flar›dan al›nmakla birlikte Japonya, dünyan›n bafll›ca
demir ve çelik üreticisi ülkelerinden biridir; imalat endüstrisinin
her kolunda üretim yap›lmaktad›r. Çeflitli makineler, otomobil,
öteki ulafl›m araçlar›, özellikle gemi yap›m›, elektrik ve elektro-
nik aletler (radyo, televizyon, bilgisayar, optik aletler); demiryo-
lu malzemesi; kimya ve petro-kimya endüstrileri çok geliflmifl-
tir. Büyük endüstri kurulufllar›, her çeflit eflyay› seri olarak üre-
tir. Bu eflyalar kaliteleri ve düflük fiyatlar›yla dünyan›n her tara-
f›nda genifl pazarlar bulur. Dünyan›n her yan›yla ticarî ba¤lant›-
s› vard›r. Bu ticaretin büyük bölümünü, Liberya’dan sonra ikin-
ci s›ray› alan deniz ticaret filosuyla yapar.
JENERATÖR
, elektrik enerjisi üreten araç. Genellikle me-
kanik enerjiyi elektrik enerjisine dönüfltüren dinamo gibi araç-
lar birer jeneratörse de bu terim daha çok içten yanmal› motor-
lar arac›l›¤›yla elektrik enerjisi üreten makineler için kullan›l›r.
JENER‹K
, bir filmde ya da televizyon program›nda eme¤i
geçen yap›mc›, yönetmen, kameraman, oyuncu vb. kimselerin
adlar›n›, filmin ya da program›n haz›rlanmas›yla ilgili bilgileri
kapsayan liste. Filmin ya da program›n bafl›nda ya da sonunda
yer alabilir.
JEODEZ‹ ya da GEODEZ‹,
dünyan›n biçimi ve boyut-
lar›n›n ölçülmesiyle ilgilenen bilim dal›; yerölçüm. 17. yüzy›lda
Snellius, Picard, Cassini vb. bilginlerin çal›flmalar›yla do¤du.
Bafllang›çta özellikle haritalar›n çiziminde yararlan›lan bu bilim,
daha sonra dünyan›n biçimini ve boyutlar›n› bulmakta kullan›l-
d› (Yerkürenin biçimi tam bir küre olmay›p geoit ad› verilen te-
orik bir biçime yak›nd›r). Jeodezi dört temel yönteme dayanarak
çal›fl›r, nirengi (belli noktalar›n yerlerini saptamaya yarayan bir
ölçme yöntemi), düzeçleme (yükseklik ölçme), jeodezik astro-
nomi ve gravimetri (yerçekimi ölçümü). Çal›flmalar›yla haritac›-
l›k, havac›l›k, astronomi vb. alanlar›na yard›mc› olur.
JEOLOJ‹
, dünyan›n yap›s›n›, ça¤lar boyunca geçirdi¤i ev-
rimleri inceleyen bilim; yerbilim. Eski ça¤lardan beri kimi düflü-
nürlerin jeolojik olaylarla ilgilenmesine karfl›n bir bilim olarak
do¤uflu 18. yüzy›l›n sonlar›na rastlar. Buffon ve James Hutton
bu konuyla ilgili ilk çal›flmalar› yapan bilginlerdir. Daha sonra
h›zla geliflen jeoloji bilimi, günümüzde büyük önem tafl›yan ye-
ralt› zenginliklerinin araflt›r›lmas› ve baraj, köprü, konut gibi ya-
p›lar›n dayanaca¤› yerlerin incelenmesi gibi pratik yararlar›nda
dolay› da çok önemli bir bilimdir. Bafll›ca dallar›, kayaçlar› ince-
leyen petrografi ya da litoloji (taflbilim), fosilleri inceleyen pale-
ontoloji, yerkabu¤undaki de¤iflilikleri yaratan olaylar› inceleyen
dinamik jeoloji, yerin tarihini inceleyen stratigrafi ya da tarihî
jeoloji, kayaçlar› oluflturan mineralleri inceleyen mineraloji, je-
olojik bilgileri maden arama, baraj yap›m› vb. konularda kulla-
nan uygulamal› jeolojidir.
JET
, tepkili uçak. Tepkili uçaklara jet denmesinin nedeni, uçak
motorlar›n›n egzoz borusundan arkaya do¤ru püsküren ve tep-
kiyi do¤uran s›cak gazlardan (jet) dolay›d›r.
JET MOTORU,
egzoz gazlar›n›n verdi¤i itme gücüyle hare-
ket oluflturan motor tipi. Jet motorunun yakarak egzozundan
püskürttü¤ü gazlar›n momentumu, Newton’un etki-tepki ilke-
since motorun ba¤l› bulundu¤u araca, örne¤in uça¤a, ters yön-
de bir momentum, dolay›s›yla hareket sa¤lar. Gerçekte, jet mo-
toru denince mutlaka yak›t yakan ve egzoz gazlar›n›n tepkisiyle
çal›flan motorlar anlafl›lmamal›d›r. Önemli olan motorun ba¤l›
bulundu¤u arac› hareket ettirecek bir madde püskürtmesini
sa¤lamakt›r. Örne¤in, su püskürterek hareket eden tekneler ya
da hava üfleyerek çal›flan otomobiller yap›lm›flt›r. Ancak jet mo-
torlar› daha çok uçaklarda kullan›l›r. ‹lk jet motorunu F. Whittle
tasarlam›fl (1937), ilk jet motorlu uçak ise Almanlar taraf›ndan
yap›lm›flt›r (1939). Jet motorlar› içten yanmal› motorlar s›n›f›na
girer. Bafll›ca çeflitleri turbojet, turboprop ve turbofan adlar›yla
an›l›r.
J‹MNAST‹K
, bedeni çeviklefltirmek ve güçlendirmek için
yap›lan yöntemli vücut hareketlerinin genel ad›. Spor olarak ya
da tedavi amac›yla yap›l›r. Dört ana kola ayr›l›r: Barfiks, trapez,
çember ve yer hareketleri, kulplu beygir, denge, halka ve para-
lel gibi dallar› olan aletli jimnastik; bozukluk gösteren bir orga-
n›n normale döndürülmesi için yap›lan t›bbî jimnastik; vücudun
hareket yetene¤ini yükseltmek, geliflimini h›zland›rmak için ya-
p›lan e¤itim jimnasti¤i ve müzikle ya da müziksiz yap›lan gös-
teri hareketlerinden oluflan ritmik jimnastik. Jimnastik, ilk gün-
lerden beri Olimpiyat Oyunlar›na al›nm›flt›r. Her y›l tüm dünya-
da çok ilgi gören flampiyonalar düzenlenmektedir. Türkiye’ye
1868’de Galatasaray Lisesi ö¤retmeni M. Moiroux taraf›ndan
getirilen jimnastik, tüm okullara yay›lm›fl, fakat Türk jimnastik-
çileri uluslararas› yar›flmalarda pek baflar›l› olamam›fllard›r.
JOL‹OT-CUR‹E,
‹rène
(1897 Paris-1956 Paris), Frans›z
fizikçi. Ünlü fizikçi Curie’lerin k›-
z›d›r. Paris Fen Fakültesi’nde ö¤-
renim gördü. 1925’te doktoras›n›
verdi. Tek bafl›na ya da kocas› fi-
zikçi Frédéric Joliot ile iflbirli¤i
yaparak do¤al ve yapay radyoaktif
elementlerin birbirine dönüflümü
ve nükleer fizik üstünde önemli
çal›flmalar yapt›. Baflta uranyum
olmak üzere a¤›r elementler üs-
tünde nötronlar›n etkisini araflt›rd›. 1935’te Nobel Kimya Ödü-
lü’nü kocas›yla paylaflt›. 1936’da Devlet Bilimsel Araflt›rmalar
bakan yard›mc›s›, 1937’de Paris Fen Fakültesi’ne profesör,
1947’de Radyum Enstitüsü yöneticisi oldu. Ayn› zamanda Atom
Enerjisi Araflt›rma Komisyonu üyeli¤ine getirildiyse de politik
görüflleri nedeniyle daha sonra bu görevinden al›nd›. Orsay
