‹NÖNÜ
335
kesi ve Kuzey ‹rlanda. Birleflik Krall›k’›n toplam 244.000 km
2’
lik
yüzölçümünün ve 1997’de 59.000.000’a ulaflan nüfusunun bü-
yük bölümü ‹ngiltere’ye aittir. Adan›n güney ve orta kesimlerinde
yer alan ‹ngiltere, kuzeyde ‹skoçya, bat›da Galler Ülkesi, ‹rlanda
Denizi, do¤u, kuzey ve güneyde de Manfl Denizi ile s›n›rlan›r. ‹n-
giltere’nin yüzölçümü yaklafl›k 130.439 km
2
, nüfusu 47.536.003.
Büyük Britanya Adas›’n›, Fransa k›y›lar›ndan ay›ran Dover ya da
Calais Bo¤az›, ülkenin güneydo¤u köflesindedir. Baflkenti Lond-
ra, en kalabal›k kentleri ise Manchester, Birmingham, Leeds, Li-
verpool ve Newcastle’d›r. Dil ‹ngilizce, halk›n %90 kadar›n›n di-
ni Protestand›r. Yer flekilleri sadedir ve bafll›ca iki grupta topla-
nabilir. Ortada alçak, üstleri kubbeleflmifl ya da art›k bir plato yü-
zü görünümü alm›fl eski da¤lar (Kaledonya Kitlesi) yay›l›r. Che-
viot ve Pennine (en yüksek yeri Cross Fell, 893 m.) da¤lar›, dör-
düncü zaman buzullar›n›n etkisiyle üzeri birçok göl çanaklar›yla
parçalanm›fl Cumberland (en yüksek yeri Scafell Pike, 989 m.),
eski da¤lard›r. Bat›da özellikle güneyde birbirinden az yüksek te-
peler, kireçtafllar›ndan oluflan s›rtlarla (Kuesta) ayr›lan, tabanlar›
alüvyonla örtülü ovalar ve havzalar yay›l›r. Bunlar›n en genifli
Londra Havzas›’d›r. K›y›lar genellikle yüksek, çok yerinde yal›yar-
l›d›r ve akarsular›n denize ulaflt›¤› yerlerde derin körfez, koy ve
haliçlerle parçalanm›flt›r (Severn, Mersey, Tamise, Humber vb.).
Akarsular k›sa boylu ve beslenme havzalar› dard›r. Çünkü Büyük
Britanya’da hiçbir yer, deniz k›y›s›ndan 125 km den daha uzak
de¤ildir. Böyle olmakla birlikte, serin, ya¤›fll› ve çok nemli bir ik-
limin etkisiyle bütün bu akarsular bol su tafl›rlar. Çok güçlü olan
gelgitin de yard›m›yla a¤›zlar›ndaki haliçler derindir ve deniz ula-
fl›m›na son derece elverifllidirler. Bu ›rmaklar›n bafll›calar› Tha-
mes, Trent, Mersey, Severn ve Avon’dur. ‹skoçya (Scotland), Ku-
zey ‹ngiltere’den Cheviot Da¤lar› ve Liddei Vadisi ile ayr›l›r. Bü-
yük Britanya’n›n kuzeyini kaplar ve kuzeydo¤uda Atlas Okyanu-
su, kuzeybat›da Kuzey Kanal› ve do¤uda da Kuzey Denizi aras›n-
da kal›r. Shetland, Orkney ve Hebrides tak›madalar› da dahil, yü-
zölçümü yaklafl›k 78.772 km
2
, nüfusu 5.140.405 (1983), merke-
zi Edinbourg, bafll›ca kentleri Glasgow, Dundee ve Aberdeen’dir.
Yerflekilleri, güneyden kuzeye birbiri ard›na s›ralanan yükseklik-
ler ve alçak düzlükler biçimindedir. Cheviot Da¤lar›; Southern
Uplands (en yüksek noktas› Merrick, 843 m.); Clyde ve Porth ha-
liçleri aras›nda Lowlands çöküntü alan›; Highlands ve bunun gü-
ney uzant›s› olan Grampiam Da¤lar› (Britanya Adalar›’n›n en yük-
sek doru¤u olan Ben Nevis [1.343 m.] buradad›r.); Glen More
çukurlu¤u ve 1.182 metreye ulaflan North West Highlands olmak
üzere befl yöreye ayr›l›r. ‹skoçya yak›nlar›nda yer alan ve yukar›-
da adlar› geçen tak›madalar da da¤l›kt›r. ‹skoçya’daki bütün bu
da¤l›k alanlar dördüncü zaman buzullar›n›n izlerini tafl›rlar. Bu
nedenle birçok küçük göller ve k›y›larda derin fiyortlarla parça-
lanm›flt›r. Burada da akarsular k›sa, fakat derin ve su bak›m›ndan
zengindir. Bafll›calar› Clyde, Dee, Forth, Liddel ve Tay’dir. Galler
Ülkesi (Wales); Büyük Britanya Adas›’n›n bat›s›nda, ‹rlanda Deni-
zi, Saint George ve Bristol kanallar› k›y›s›nda yer al›r. Yüzölçümü
20.768 km
2
kadar, nüfusu 2.910.000 (1996), önemli kentleri
Cardiff, Suransea ve Newport’tur. Yönetim bak›m›ndan 13 bölge-
ye ayr›l›r. Galler, yeryüzü flekilleri bak›m›ndan adan›n en da¤l›k
kesimidir. Yafll› olan bu da¤lar da az yüksek ve üzerleri dördün-
cü zaman buzullar›yla törpülenmifl ve plato durumuna gelmifller-
dir. En yüksek noktas›, kuzeyde Snowdon’d›r (1.085 m.). Burada
da k›y›lar çok parçalanm›fl, akarsular›n a¤›zlar›nda Dee ve Wye
gibi derin koy ve haliçler oluflmufltur. Kuzey ‹rlanda (Northern
‹reland) ‹rlanda’n›n kuzeydo¤usunda yer al›r. Atlas Okyanusu,
Kuzey Kanal› ve karadan da ‹rlanda Cumhuriyeti ile s›n›rlanan
Kuzey ‹rlanda’n›n (eski ad› Ulster) yüzölçümü 14.000 km
2
kadar,
nüfusu 3.620.000 (1996), merkezi Belfast, bafll›ca kenti London-
derry’dir. Resmî dili ‹ngilizce, halk›, küçük bir Katolik az›nl›k d›-
fl›nda Protestan’d›r. Yerflekilleriyle ‹skoçya’ya benzer. Ekonomi:
Birleflik Krall›k, ABD, Rusya, Japonya, Almanya gibi geliflmifl en-
düstri ülkelerine göre, I. Dünya Savafl›’ndan beri önemini yitirmifl
olmas›na karfl›n, ekonomisiyle yine de dünyan›n en baflta gelen
devletlerinden biridir. Çal›flan nüfusun ancak %3 kadar› tar›m,
hayvanc›l›k ve bal›kç›l›k sektöründe toplanm›fl oldu¤u hâlde, ‹n-
giltere tar›mda çok ilerlemifl bir ülkedir. Bu ilerleme, uygulanan
çok geliflmifl teknolojiler sayesindedir. Verim yüksektir, üretim
miktarlar›, çal›fl›lan arazinin geniflli¤ine ve insan say›s›na oranla
küçümsenmeyecek düzeydedir.
‹NÖNÜ
,
Mustafa ‹smet
(1884 ‹zmir - 1973 Ankara), as-
ker ve devlet adam›. Babas› aslen Bitlisli Kürümo¤ullar› ailesin-
den, sorgu yarg›c› Mehmet Reflit Bey, annesi Bulgaristan’›n
Razgrad kasabas›ndan Cevriye Han›m’d›r. Askerî rüfltiyeyi (as-
kerî ortaokul), ‹stanbul’da topçu idadîsini (askerî topçu lisesi)
ve Topçu Harp Okulu’nu bitirdi (1903). Ayn› y›l Harp Akademi-
si’ne girdi. Ö¤rencili¤i s›ras›nda Frans›zca ve Almanca ö¤rendi.
1906’da Harp Akademisi’ni birincilikle bitirdi. Kurmay yüzbafl›
olarak II. Ordu emrine atand›. O s›rada ‹ttihat ve Terakki’nin Ba-
t› Rumeli’deki yay›lmas›, özellikle ordu subaylar› aras›nda art-
m›flt›. Pek çok ça¤dafl› gibi o da ‹ttihat ve Terakki Cemiyeti’ne
girdi (1907). 31 Mart Olay›’ndan sonra ‹stanbul’da, Hareket Or-
dusu karargâh›nda görev ald›. Ancak bundan sonra ordunun ke-
sinlikle siyaset d›fl› kalmas›n› savundu¤undan ‹ttihat ve Terakki
Cemiyeti ile iliflkisini kesti. 1910’da Yemen isyanlar›n› bast›r-
makla görevlendirilen Ahmet ‹zzet Pafla ile birlikte Yemen’e gi-
derek isyanlar›n bast›r›lmas›nda görev ald› ve etkin roller oyna-
d›. 1913’te ‹stanbul’a döndükten sonra Bulgaristan ile yap›lan
bar›fl görüflmelerinde askerî müflavir olarak bulundu. 1915 y›l›-
na kadar genelkurmayda çal›flt›. 1915 y›l›nda Do¤u Anadolu’da
II. Ordu kurmay baflkanl›¤›na atand›. Burada Mustafa Kemal Pa-
fla ile kurdu¤u dostluk tüm yaflam› boyunca etkisini gösteren
