KAFE‹N
355
1960’larda, kad›n iflgücünün yeniden çal›flma piyasas›na ç›kma-
s›yla birlikte, kad›nlar›n toplumdaki ekonomik güçleri ve rolleri
çerçevesinde, kad›n haklar› yeniden gündeme geldi. 1960’larda
geliflen kad›n hareketi, genellikle Yeni Sol hareketiyle ve mede-
ni haklar›n kazan›lmas›n› savunan hareketlerle birlikte ortaya
ç›kt›. Simone de Beauvoir, 1948’de yay›mlanan kitab› “Le Deuxi-
ème Sexe”te (‹kinci Cins), kad›n cinsiyet rolünün ayr›nt›l› bir
elefltirisini yapt›. 1966’da ABD’de kurulan National Organization
of Women (NOW, Ulusal Kad›nlar Örgütü), anayasada köklü de-
¤ifliklikler yap›lmas›n›, kad›nlara ayr›cal›kl› bir yer veren bir ifle
alma politikas›n›n uygulanmas›n› ve e¤itim alan›nda kad›nlar›n
desteklenmesini savundu. Birleflmifl Milletler Örgütü, 1975’te
Mexico City’de, 1980’de de Kopenhag’da kad›n haklar› konu-
sunda iki dünya konferans› düzenledi. Kad›n haklar›n› savunan
hareketlerin bir bölümü, a¤›rl›kl› olarak kad›n›n toplumdaki ko-
numunun kültürel boyutlar›n› ele ald›lar. Bu hareketler, kad›n›n,
toplumdaki eflitsiz konumunun bilincine varabilmesi do¤rultu-
sunda etkinlik gösterdiler; kad›n›n kimli¤ini vurgulad›lar. Betty
Friedan, “The Feminine Mystique” (Kad›nl›k Efsanesi, 1968) ad-
l› yap›t›nda, kad›n›n ikincil konumunun nedenlerini irdeledi. Ka-
d›n haklar› hereketi içinde geliflen bir baflka görüfl de; kad›n›n
sömürülmesinin bafll›ca nedeni ve kayna¤› olarak erkeklerin
bask›s›n› gören feminist ak›md›. Bu ak›m, ba¤›ms›z bir kad›n ha-
reketini ve kad›nlar›n yeni bir yaflam biçimi kurmalar› gerekti¤i-
ni savundu; özellikle de çekirdek aile yap›s›na karfl› ç›kt›. Femi-
nist ak›m›n görüflleri, Kate Millet’in “Sexual Politics” (Cinsiyet
Politikas›) ve Shulamith Firestone’un “Sexual Dialectics” (Cin-
siyet Diyalekti¤i) adl› yap›tlar›nda genifl olarak ortaya kondu.
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda kad›n haklar›n›n gündeme gelmesi,
1893 Tanzimat Ferman› ile eflzamanl›d›r. Bu tarihten önce, kad›n
haklar›yla ilgili olarak kimi geliflmeler olduysa da, bunlar yaln›z-
ca varl›kl› aile k›zlar›n›n yararlanmas›na aç›kt›. Bu gibi giriflimle-
re en iyi örnek, 1863’te Abdülaziz’in emriyle aç›lan k›zlara özgü
ö¤retmen okuludur. 1875’te aç›lan Amerikan K›z Koleji ve di¤er
baz› yabanc› okullar da, kad›nlar›n yayg›n olarak e¤itim görme-
lerini sa¤lamaktan uzakt›. 1908 y›l›nda, Selânik’te “K›rm›z›-Be-
yaz Kad›n Derne¤i” kuruldu. Bu dernek, Jön Türk düflüncesin-
den büyük ölçüde etkilenmiflti. Daha sonra, Millî Mücadele s›ra-
s›nda Halide Edip Ad›var baflkanl›¤›nda “Teali-i Nisvan” (Kad›n-
lar›n Yükselifli) Derne¤i ve “Osmanl› Kad›n Derne¤i” gibi kuru-
lufllar oluflturuldu. 1913’te, Nuriye Ulviye Meylan baflkanl›¤›nda
“Müdafaa-i Hukuk-u Nisvan” (Kad›n Haklar›n› Koruma Derne¤i)
kuruldu. Jön Türklerin etkin kültürel kuruluflu Türk Oca¤›, 1913
Kas›m›’ndan bafllayarak kad›nlara özgü konferanslar düzenleme-
ye bafllad›. I. Dünya Savafl› s›ras›nda ve sonras›nda, kad›nlar›n
özellikle hizmet sektörlerinde istihdam edilmeye bafllanmas›yla
birlikte, kad›n haklar›, Avrupa’da oldu¤u gibi, tekrar gündeme
geldi. Ne var ki, Avrupa’dakinin tersine, yasal haklar, devlet eliy-
le düzenlendi. Kad›nlar, bu haklar için toplumsal bir mücadele
vermediler. 1926’da birtak›m de¤iflikliklerle benimsenen ‹sviçre
Medeni Kanunu’yla birlikte, çokkar›l›l›k yasad›fl› ilân edildi ve
kad›nlara eflit boflanma haklar› tan›nd›. Kad›nlar, ilk kez 1931 be-
lediye seçimlerinde oy kulland›lar; 1933 y›l›nda ise, belediye ve
yafll›lar meclisi seçimlerine kat›ld›lar. TBMM, 1934 y›l›nda ka-
d›nlara ulusal seçimlere kat›lma hakk›n› tan›d›.
KADIRGA
, hem yelken ve hem de kürekle hareket eden sa-
vafl gemisi. Daha çok Akdeniz ülkelerinde kullan›lm›flt›r. Yaln›z
yelkenle hareket eden kalyonlar kullan›lmaya bafllanana dek,
Osmanl› donanmas›n›n en büyük savafl gemileri kad›rgalard›.
Kad›rgalar›n 25 kadar küre¤i bulunur, her küre¤i 4 ya da 5 kü-
rekçi çekerdi. Ayr›ca her kad›rgada 1 büyük, 4 orta, 8 küçük
boyda olmak üzere 13 kadar top bulunurdu.
KAD‹R GECES‹
, ‹slâm dininde Kuran’›n indirilmeye bafl-
land›¤›na inan›lan gece. Kuran’da (Kadr suresi) hangi gece ol-
du¤u belirtilmeden, meleklerle ruhlar›n yere indi¤i ve bin gece-
den de¤erli bir gece oldu¤u söylenir. Din adamlar›n›n ço¤u, bu-
nun Ramazan’›n 27. gecesi oldu¤unu ileri sürmüfllerdir. Bu ge-
cede arfl (gök) kap›s›n›n aç›ld›¤›na, dua edenlerin isteklerinin
kabul edilece¤ine ve yaflamlar› boyunca iflledikleri günahlar›n›n
ba¤›fllanaca¤›na inan›l›r.
KAFADANBACAKLILAR
, yumuflakçalar›n bir s›n›f›
(Cephalopoda). Bafl bölgele-
rinde sert bir gaga ve vantuzlu
sekiz kol bulunur. Bafllar›n›n
alt›ndaki bir bölgeden f›rlatt›k-
lar› suyun bas›nc›yla hareket
ederler. Bir tehlike karfl›s›nda,
sahip olduklar› mürekkep bezi
denilen bezden, kara renkli bir
s›v› salarak kendilerini savu-
nurlar. Ahtapotlar ve mürek-
kepbal›klar›, kafadanbacakl›-
lardand›r.
KAFATASI
, beyni çevreleyen kemiklerin s›k›ca kenetlenme-
siyle oluflan yap›. Beyni d›fl etkilerden korur. fiekli yumurtams›-
d›r. Alt arkas›nda omurga ile eklemlenir. Ön taraf›na yüz kemik-
leri ba¤lan›r. Sekiz kemi¤in birbirine eklemlenmesinden oluflur.
Bunlardan dördü çift kemikler (iki yan kafa kemi¤i ve flakak ke-
mikleri), di¤er dördü ise tek kemiklerdir (al›n, kalbur, temel ve
art kafa kemikleri). Bir bebe¤in kafatas›, yumuflak ve incedir; ek-
lemler aras›nda b›ng›ldak denilen zars› boflluk vard›r. Kafatas›
biçimleri do¤ufltan ya da sonradan olan çarp›kl›klar tafl›yabilir.
Kafatas›ndaki k›r›k ya da çatlaklar, beyin için tehlikeli olabilir.
KAFDA⁄I
, Do¤u ülkeleri folklor ve inançlar›nda bir da¤; ma-
sal da¤›. Masal ve söylencelere göre bu da¤, insan›n ancak An-
ka kuflunun s›rt›nda geçebilece¤i bir yüce da¤d›r ve som züm-
rüttendir. Arkas›, cinler ve devler ülkesidir. Yunan mitolojisin-
de, en sarp yüzünde Prometheas’nin zincire vuruldu¤u da¤ da
bu da¤d›r. ‹lkel inançlara göre; deniz sular›n›n dökülmemesi
için dünyan›n sonunda bir duvar gibi da¤lar yükselirdi. Bütün
bu da¤lar dizisinin anas›yd›. Kafkaslar’›n (ya da ona ba¤l› Elb-
ruz Tepeleri’nin) Kafda¤› oldu¤u yan›lsamas›, bütün Do¤u ve
Bat› kültürlerinde yayg›nl›k kazanm›flt›r.
KAFE‹N
, kahveden elde edilen ve kimyasal ad› trimetil ksan-
tin (C
8
H
8
N
4
-O
2
) olan bir alkaloit. Çay yapra¤›nda, kakaoda ve
kolada bulunur. Ergime noktas› 238ºC’t›r. Merkezî sinir sistemi-
