KANYON
363
düzensiz olarak ço¤al›p bölge d›fl›na yay›lmas›ndan ileri gelen
hastal›klar›n genel ad›. Kanser belli bir hastal›¤› de¤il, çeflitli ne-
denlere ba¤l› olarak ortaya ç›kan, afl›r› hücre ço¤almalar› ve do-
ku büyümeleri biçiminde kendini belli eden çeflitli bozukluklar›
anlat›r. Bu bozukluklar›n ortak özellikleri normal geliflme etken-
lerine ba¤l› olmayan, h›zca normal geliflmeden yüksek bir doku
ve hücre art›fl› olmas›, bu art›fl›n, kendisini bafllatan etkinin or-
tadan kalkmas›ndan sonra da sürmesi ve yay›lma e¤ilimi gös-
termesidir. Bu geliflme sonucunda vücutta ortaya ç›kan bozuk-
luklar, k›sa ya da uzun bir sürenin sonunda organizmay› ölüme
götürürler. Kanserin belirlenmesi; ya gözlem yoluyla (d›fltan el-
le yoklayarak ya da aletle iç organlar› gözleyerek) ya da cerrahî
yolla yap›l›r (biyopsi). ‹kincisi, kanserin kesin teflhisi için gerek-
lidir. Bunun için kanserli bölgeden al›nan parça, laboratuvar in-
celemesinden geçirilir. Kanserin belirtileri ise kesin de¤ildir.
Özellikle iç organlarda olanlar ço¤u zaman baflka hastal›k belir-
tileriyle kar›flabilirler. Kanserin etkenleri de çok çeflitlidir. Bitki-
lerde kanser yapan, bakterilerdir. Hayvanlardaki kanser etmen-
leri küçük farklar d›fl›nda insanlarla ayn›d›r. ‹nsanlarda kansere
neden olan etmenler ise üç gruba ayr›labilir: ‹yonlaflt›r›c› ›fl›n›m-
lar, çeflitli kimyasal maddeler (madensel ya¤lar, maden kömürü
katran›, petrol türevleri, östrojenler vb.) ve virüsler. Kanser teda-
visinde cerrahî müdahale, radyoterapi ve ilâçla tedaviye (salt
kimyasal maddeler, hormonlar, antibiyotikler, afl›lar ve serumlar
kullan›larak yap›l›r) baflvurulur. Kanser alan›nda yap›lan çal›fl-
malar› birlefltirmek amac›yla 1966’da Lyon’da Uluslararas› Kan-
ser Araflt›rma Enstitüsü kuruldu. Bununla birlikte kanser alan›n-
daki çal›flmalar henüz yeterli bir geliflme düzeyine varamam›flt›r.
KANSIZLIK
, kandaki hemoglobin miktar›n›n azalmas›; ane-
mi. Kans›zl›k bafll›bafl›na bir hastal›k olmaktan çok, çeflitli has-
tal›klar›n bir belirtisidir. Hemoglobin kanda, alyuvarlar içinde
bulunur. Bu nedenle kandaki homeglobin miktar›n›n azalmas›
ya alvuyar say›s›n›n azalmas› ya da alyuvarlar›n içinde bulunan
ve demirin ba¤land›¤› protein moleküllerinin azalmas›ndan
olur. Kanamalara yol açan hastal›klar ya da çarpmalar sonucu
ortaya ç›kan kanamalar yan›nda do¤rudan do¤ruya demir, B
1
ve
B
12
vitaminlerinin eksikli¤i de kans›zl›¤a neden olur. Kimi za-
man asalaklar da kans›zl›¤a yol açarlar. Talesemi ve Addison
hastal›¤› önemli kans›zl›k hastal›klar›d›r.
KANSU
,
Ahmet Mazhar Müfit
(1873 ‹stanbul-1948 ‹s-
tanbul), siyaset adam›. 1891 y›l›nda Edirne ‹dadîsi’ni bitirdi.
Önce ö¤retmenlik, daha sonra çeflitli yerlerde kaymakaml›k ve
mutasarr›fl›k yapt›. I. Dünya Savafl› sona erdi¤inde, yapmakta
oldu¤u Bitlis valili¤inden al›nd›. Mustafa Kemal Pafla ile birle-
flerek Erzurum ve S›vas kongrelerine kat›ld›. S›vas Kongresi’nde
Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti temsil heyetine
seçildi. ‹lk aç›l›fl›nda Hakkâri mebusu olarak TBMM’ye kat›ld›.
Mebusluk görevinin yan› s›ra Elaz›¤ valili¤i ve Yozgat ‹stiklâl
Mahkemesi üyeli¤i yapt›. 1946 y›l›na kadar Çoruh (Artvin) mil-
letvekili olarak TBMM üyeli¤ini sürdürdü. An›lar›, “Erzurum’dan
Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber” (1966) ad›yla yay›mland›.
KANSU, Ceyhun Atuf
(1919 ‹stanbul-1978 Ankara), fla-
ir, yazar. ‹lkö¤renimini Necatibey ‹lkokulu’nda, ortaö¤renimini
Ankara Gazi Lisesi’nde tamamlad›
(1938). ‹stanbul Üniversitesi T›p
Fakültesi’ni bitirdikten sonra
(1944) çocuk hastal›klar› uzmanl›-
k staj›n› yapt›. Yap›tlar›: “Bir Ço-
cuk Bahçesinde” (1941), “Ba¤bo-
zumu Sofras›” (fiiirler, 1944),
“Çocuklar Gemisi” (fliirler, 1946),
“Yan›k Hava” (fliirler, 1951), “Ha-
ziran Defteri” (fliirler, 1955), “Yur-
dumdan” (fliirler, 1960), “Devrim-
cinin Takvimi” (makale ve denemeler, 1962), “Ya Ba¤›ms›zl›k
Ya Ölüm” (1964), “Köy Ö¤retmenine Mektuplar” (TDK 1965
Deneme Ödülü), “Ba¤›ms›zl›k Gülü” (fliirler, 1965), “Atatürkçü
Olmak” (denemeler, 1966), “Atatürk ve Kurtulufl Savafl›” (radyo
konuflmalar›, 1969), “Sakarya Meydan Savafl›” (fliirler, Behçet
Kemal Ça¤lar Ödülü, 1970), “Bu¤day, Kad›n, Gül ve Gökyüzü”
(fliirler, 1970), “Halk Önderi Atatürk” (1972), “Cumhuriyet A¤a-
c›” (denemeler, 1973), “Tüm fiiirleri” (1978).
KANT, ‹mmanuel
(1724 Königsberg-1804 Königsberg),
Alman filozofu. Tanr›bilim, felsefe ve bilim dallar›nda ö¤renim
gördü. Bafll›ca yap›tlar›: “Kritik der Reinen Vernunft” (Salt Usun
Elefltirisi, 1781), “Metaphysiche Anfangsgründe der Naturwis-
senchaft” (Do¤a Biliminin ‹lk Metafizik ‹lkeleri, 1786), “Kritik
der Praktischen Vernunft” (Uygulamal› Usun Elefltirisi, 1788),
“Kritik der Urteilskraft” (Yarg› Gücünün Elefltirisi, 1790), “Die
Relegion ‹nnerhalb der Grenzen der Blossen Vernunft” (Basit
Akl›n S›n›rlar› ‹çinde Din, 1793), “Zum Ewigen Frieden” (Sürek-
li Bar›fl Üzerine, 1795), “Die Metaphysik der Sitten” (Töreler
Metafizi¤i, 1797).
KANTO
, eskiden tuluat tiyatrolar›nda as›l oyundan önce ge-
nellikle kad›n sanatç›lar›n hem flark› söyleyerek hem dans ede-
rek yapt›klar› gösteri. Hareketli bir müzi¤i ve heceler üzerindeki
vurgusuyla eski kantolara benzeyen dansl› flark›lara da kanto ad›
verilir. Türk musikisinde 19. yüzy›l›n ortalar›ndan bafllayarak bu
yüzy›l›n ortalar›nda ve 20. yüzy›l›n bafllar›nda ilgi gördü. Günün
tan›nm›fl kad›n sanatç›lar› (fiamram Han›m, Peruz Han›m, Kü-
çük Virjin vb.) taraf›ndan okunan kantolar›n bir bölümü fiaml›
‹skender taraf›ndan derlenmifltir.
KANUN
, bir incesaz çalg›s›. Bir köflesi kesilmifl dikdörtgen
biçiminde tahta bir tekne üzerine teller geçirilerek yap›lm›flt›r.
Kucakta, t›rnak ad› verilen ve iki elin iflaret parmaklar›na tak›lan
metal m›zraplarla çal›n›r. Tel say›s› de¤iflik olmakla birlikte kla-
sik kanunda 72 tel vard›r. 9. yüzy›lda Farabi taraf›ndan bulun-
du¤u söylenir. Daha eski ça¤larda Do¤u ülkelerinde adlar› de-
¤iflik, benzer çalg›lar kullan›ld›¤› bilinmektedir.
KANUN
→
YASA
KANUNÎ SULTAN SÜLEYMAN
→
SÜLEYMAN I
KANYON
, iki yan›nda duvar gibi sarp kayal›klar›n yükseldi¤i
derin vadi. Genellikle akarsular›n oyarak oluflturdu¤u vadilerdir
ya da çöküntülerle oluflur. Tektonik olaylar›n süregeldi¤i bölge-
