565
1919’da bafllatt›¤› sald›r›, TBMM ordu-
lar›n›n kesin zaferiyle son bulunca, ‹tilâf
Devletleri (‹ngiltere, Fransa ve ‹talya),
TBMM Hükûmeti’ne bir nota vererek,
bar›fl konferans›n›n 13 Kas›m 1922’de
‹sviçre’nin Lozan kentinde toplanmas›n›
önerdiler ve kongreye ‹stanbul Hükûme-
ti’ni de ça¤›rd›lar; ancak TBMM’nin 1
Kas›m 1922’de saltanat› kald›ran karar›
üzerine Türkiye, yaln›zca TBMMHükû-
meti taraf›ndan temsil edildi. Lozan
Konferans›’na Türkiye ad›na ‹smet Pafla
(‹nönü), R›za Nur, Hasan Saka’dan mey-
dana gelen üç kiflilik bir heyet kat›ld›.
Ayr›ca bu heyetle birlikte, bir uzmanlar
heyeti de Lozan’a gitti. Konferans›n Bo-
¤azlarla ilgili oturumunda, SSCB ile
Bulgaristan Krall›¤›’n›n temsilcileri de
yer ald›lar. Konferans, 20 Kas›m
1922’de ‹sviçre Konfederasyonu Baflka-
n› Haab’›n konuflmas›yla aç›ld›. Ayn›
gün, ‹ngiltere temsilcisi Lord Curzon’un
da bir konuflma yapt›¤› konferansta Türk
temsilcilerine söz hakk› verilmek isten-
memesine ve ‹tilâf Devletleri’nin karfl›
koymalar›na ra¤men ‹smet Pafla, aç›l›fl
töreninde konufltu. Konferans, yar› sö-
mürge bir ülkeyken, dünyan›n ilk kurtu-
lufl savafl›n› veren geri kalm›fl bir ülkey-
le dünyan›n en eski ve en büyük sömür-
geci devletleri aras›nda bir hesaplaflma
olarak bafllad›. Zaman bak›m›ndan iki
ana bölümde incelenen Lozan Konferan-
s›’n›n ilk dönemi, 20 Kas›m 1922-4 fiu-
bat 1923 tarihleri aras›ndad›r. 4 fiubat ile
22 Nisan aras›nda bir kesinti dönemi
sonras› temsilciler ülkelerine döndüler.
23 Nisan 1923’te yeniden toplanan kon-
ferans›n bu ikinci bölümü, antlaflman›n
imzaland›¤› 24 Temmuz 1923’e kadar
devam etti. Konferansta görüflülen ana
konular, a) Türkiye ile Yunanistan ara-
s›ndaki sorunlar, b) ‹ngiltere, Fransa ve
‹talya ile Osmanl› Devleti aras›nda yüz-
y›llardan beri birikmifl olan ve çözüm
bekleyen sorunlar olarak iki bölüm hâ-
linde ele al›nd›. Türkiye ile Yunanistan
aras›ndaki sorunlar, zaten savafl alan›nda
çözülmüfl oldu¤undan, konferans›n fazla
zaman›n› almad›. Konferans›n zor ve tar-
t›flmal› geçen ikinci bölümünde ise, Os-
manl› Devleti ile Bat›l› devletler aras›nda
kalan sorunlar›n ele al›nd›¤›, konferans›n
kesintiye u¤ramas›na neden olan en
önemli konular görüflüldü. Sonunda, 24
Temmuz 1923’te, flartlar›, günümüzde
de geçerlili¤ini koruyan antlaflma imza-
land›. 17 ek belgeyle birlikte 5 bölüm, 5
antlaflma, 5 protokol ve 5 bildiriyi içeren
143 maddeden oluflan Lozan Antlaflma-
s›’n›n maddeleri k›saca, “1) Türkiye’nin
Trakya s›n›r›, Mudanya Mütarekesi’nde
kararlaflt›r›ld›¤› biçimde kalacakt›r. 2)
‹mroz, Bozcaada Türkiye’de; Midilli,
Sak›z, Sisam Yunanistan’da kalacak ve
askerden ar›nd›r›lacakt›r. 3) Bat› Trak-
ya’daki Türklerle ‹stanbul’daki Rumlar
d›fl›nda kalan Türkler ve Rumlar, karfl›-
l›kl› olarak de¤ifltirilecektir. 4) Yunanis-
tan, savafl tazminat› olarak Karaa¤aç’›
Türkiye’ye verecektir. 5) Çanakkale ve
‹stanbul bo¤azlar›n›n iki yakas›nda dar
bir bölge askerden ar›nd›r›lacakt›r. 6)
Yabanc› savafl gemilerinin bo¤azlardan
geçifli, Türkiye’nin baflkanl›¤›nda kuru-
lacak uluslararas› “Bo¤azlar Komisyo-
nu”nca denetlenecektir. 7) Suriye s›n›r›,
Frans›zlarla önceden yap›lan antlaflma-
daki gibi kalacak; Türkiye-Irak s›n›r›, da-
ha sonra Osmanl› borçlar› konusunda ‹n-
gilizlerle yap›lacak görüflmelerde çö-
zümlenecektir. 8) Kapitülasyonlar kalka-
cakt›r.” fleklinde belirlendi. Antlaflma,
TBMM’de görüflülerek 227 üyeden
213’ünün oyuyla 23 A¤ustos 1923’te ka-
bul edildi. Antlaflma uyar›nca 4 Ekim’de
‹tilâf Devletleri’nin askerleri ‹stanbul ve
Bo¤azlardan çekilerek Türk kuvvetleri-
ne teslim edildi. Daha sonra 1936’da im-
zalanan Montrö Antlaflmas› ile, egemen-
lik haklar›n› k›s›tlad›¤› gerekçesiyle Bo-
¤azlar maddesi kald›r›ld› ve Bo¤azlar
kesin olarak Türkiye Cumhuriyeti Dev-
leti’nin egemenli¤ine b›rak›ld›.
Lozan Antlaflmas›
Derso’nun çizgisiyle Lozan Antlaflmas›’n› imzalayan delegeler.
Lozan Bar›fl Antlaflmas› sonras› Türk ve Amerikan delegeleri bir arada. (Soldan sa¤a,
oturanlar) Hasan Saka, ‹smet Pafla (‹nönü), Joseph Grew, Dr.R›za Nur.
TBMM Hükûmeti Bafldelegesi ‹smet Pafla (‹nönü), Lozan’da sözleflmelerden birini imzalarken.
Lozan Antlaflmas› orijinal metninin ilk sayfas›.
