567
Lozan Antlaflmas›
anlafl›lmaz bir zihniyet belirmifl... ‹smet Pafla’n›n Ankara’ya gelip, Hü-
kûmet’le ve Meclis’le temas etmeden önce, benimle buluflup görüfl-
mesi sak›ncal› say›lm›fl... Böyle bir görüflmeyi kötüye yoranlar olur-
mufl... Bu hususu bana yazan, Hükûmet Baflkan› bulunan Rauf Bey’di.
Tabiat›yla bu yaz›ya önem vermedim. Aksine, ‹smet Pafla ile bir an
önce görüflebilmek için, gezilerimizi Eskiflehir’de buluflabilecek fle-
kilde ayarlatt›m. Ankara’ya geliflimizden sonra, ‹smet Pafla kabinede
durumu aç›klad› ve yeni bir talimat istedi.
Meclis’in görüflünü alma gere¤i duyuldu. Konu Meclis’e getirildi. Mec-
lis’te bu konu üzerinde günlerce ve günlerce süren görüflme ve tar-
t›flmalar yap›ld›.
Anlafl›ld›¤›na göre, muhalifler, Delegeler Heyetimize ve ‹smet Pa-
fla’ya amans›z düflman kesilmifllerdi. Sözde, bar›fl olmuflken, ‹smet
Pafla yapmam›fl, geri dönmüfl... Delegeler Heyeti, Bakanlar Kuru-
lu’nun talimat›na ayk›r› hareket etmifl...
27 fiubat 1923 gizli oturumunda bafllayan sald›r›lar, 6 Mart 1923 gü-
nüne kadar fliddetli ve heyecanl› bir flekilde devam etti. Tart›flmala-
ra, bafl›ndan sonuna kadar ben de kat›lmak zorunda kald›m. Muhalif-
ler, âdeta ne istediklerini bilmez bir durumdayd›lar. Meclis’in olumlu
veya olumsuz bir karar vermesi imkâns›zlaflt›. Bizim aç›k olarak an-
lad›¤›m›z fluydu ki, muhalifler, bar›fl konusunu, Meclis’te ihtiraslar›na
vas›ta yapmak istiyorlard›. Efendiler, baz› bas›n çevreleri de, bu ihti-
raslar› flafl›lacak derecede ve ateflli bir flekilde, alabildi¤ine körüklü-
yorlard›. Bu ruh hâli içinde bulunan bir Meclis’le, bar›fl konusunu bir
sonuca ba¤laman›n güç olaca¤›n› görmek tabiî, fakat üzücü idi.
Meclis’te yapt›¤›m genel aç›klamalarla, durumun her noktas›n› söy-
ledim. Bütün ihtimallerden söz ettim. ‹tilâf Devletleri delege heyetle-
rinden baz›lar›n›n memleketlerine dönünce verdikleri demeçleri ger-
çek say›p, temel alarak, Delegeler Heyetimize hücum etme politika-
s›n›n be¤enilecek bir fley olmad›¤›n› söyledim. Delegeler Heyetimizi
dinlemek, onun söyleyeceklerine inanmak ve durumu ona göre de-
¤erlendirmek gerekti¤ini bildirdim.
Delegeler Heyetimizin, Hükûmet’in vermifl oldu¤u talimata ayk›r› ha-
reket edip etmedi¤ini söylemek yetkisinin, Meclis’te haz›r bulunan
Hükûmet üyelerine ait oldu¤unu söyledim.
Sonunda, dedim ki, “Delegeler Heyeti, Hükûmete karfl› sorumludur.
Meclis, Hükûmet’e yeni bir yön vermek zorundad›r. Bu yön çerçeve-
sinde, Hükûmet, Delegeler Heyeti’ne özel bir talimat verir. Meclis’in
ayr›nt›larla u¤raflmas›na gerek yoktur ve u¤raflamaz da.”
Verilecek yönle ilgili görüflümü de flöyle ifade ettim: “fiimdilik Musul
meselesinin ertelenmesinden söz etmemek üzere ve fakat idarî, si-
yasî, malî, iktisadî ve di¤er konularda millet ve memleketin haklar›-
n› ve istiklâlini tam ve güvenilir bir flekilde elde etmek ve düflman-
dan kurtar›lm›fl olan topraklar›m›z›n kesin olarak boflalt›lmas›n› flart
koflmak esast›r.”
Düflüncelerime flunu da ilâve ettim ki: “Delegeler Heyetimiz, kendisi-
ne verilen görevi tamamen ve mükemmel bir flekilde yerine getir-
mifltir. Milletimizin ve Meclis’imizin flerefini korumufltur. E¤er bar›fl
konusunda iyi bir sonuç almak istiyorsak, Delegeler Heyeti’ne Meclis
taraf›ndan da manevî güç verilerek çal›flmalar›na devam ettirilmek
gerekir. Böyle hareket ederseniz, bir bar›fl dönemine girmenin müm-
kün oldu¤undan ümitlenebiliriz.”
Meclis’in, bu konu üzerindeki tart›flmalar› durdu. Fakat, muhalifler,
hücum için yeni sebepler yaratmaktan bir türlü kendilerini alam›yor-
lard›.
(.........)
Lozan Konferans›’n›n ‹kinci Safhas› ve Yeni Seçimlerde
Milletin Gösterdi¤i Uyan›kl›k
Efendiler, Lozan Konferans›, 23 Nisan 1923’te yeniden topland›. Dele-
geler Heyetimiz Lozan’da yeniden bar›fl› sa¤lamaya çal›fl›rken, ben
de yeni seçimler ile meflgul oluyordum.
(.........)
24 Temmuz 1923’te, Lozan’da imza edilen antlaflma, 24 A¤ustos
1923’te Meclis’te onayland›.
Mondros Ateflkes Antlaflmas›’ndan Sonra Türkiye’ye
Yap›lan Dört Bar›fl Teklifi Aras›nda Bir Karfl›laflt›rma
Efendiler, Mondros Ateflkes Antlaflmas›’ndan sonra, düflman devlet-
ler taraf›ndan Türkiye’ye dört defa bar›fl flartlar› teklif edilmifltir.
Bunlar›n birincisi, Sévres tasla¤›d›r. Bu taslak hiçbir görüflmenin ürü-
nü olmay›p ‹tilâf Devletleri taraf›ndan Yunan Baflvekili Mösyö Veni-
zelos’un da kat›lmas›yla düzenlenmifl ve Vahdeddin’in hükûmeti ta-
raf›ndan 10 A¤ustos 1920’de imza edilmifltir.
(………)
‹tilâf Devletleri’nce Türkiye’ye kabul ettirilmesi düflünülen esaslar
ile, Milli Mücadele sayesinde ulafl›lan sonucu aç›kça gözler önüne se-
rebilmek için, bu dört türlü teklif aras›nda en önemli noktalar› içine
alacak flekilde k›sa bir karfl›laflt›rma yapmay› yararl› sayar›m.
I. S›n›rlar
a) Trakya s›n›r›:
Sévres’de:
Çatalca hatt›ndan biraz ileride bulunan Podima - Kalikrat-
ya hatt›.
Mart 1921 teklifinde: Söz konusu edilmemifltir.
Mart 1922 teklifinde:
Tekirda¤ bize, Babaeski K›rkkilise (K›rklareli)
ve Edirne Yunanl›lara kalacak flekilde bir hat.
Lozan’da:
Karaa¤aç da bizde olmak üzere Meriç hatt›.
b) ‹zmir bölgesi:
Sévres’de:
Bu bölgenin s›n›rlar› Kufladas›, Ödemifl, Salihli, Akhisar ve
Kemer iskelesine az çok yak›n yerlerden geçmektedir.
Bu bölge, Türk hâkimiyetinde kalacak, fakat Türkiye, bu hâkimiyetini
kullanma hakk›n› Yunanistan’a devredecek. Türk hâkimiyetinin belir-
tisi olarak, ‹zmir flehrinin d›fl istihkamlar›ndan birinde Türk bayra¤›
bulunacak. Bir bölge meclisi toplanacak ve befl y›l sonra bu meclis,
bu bölgenin sürekli olarak Yunanistan’a kat›lmas›na karar verebile-
cekti.
Mart 1921 teklifinde:
‹zmir flehri Türk hâkimiyetinde kalacak, ‹zmir
flehrinde bir Yunan kuvveti bulunacak ve ‹zmir bölgesinin geri kalan
yerlerinde, çeflitli unsurlar›n nüfus oranlar›na göre oluflturulacak bir
jandarma birli¤i görev alacak ve buna ‹tilâf Devletleri’nin subaylar›
komuta edecek.
Yönetim ifllerinde de yine ayn› nüfus oran› göz önünde bulundurula-
cak, bölgenin Milletler Cemiyeti’nce tayin edilecek bir Hristiyan vali-
si olacak, bunun yan›nda seçim yoluyla kurulmufl bir meclis ile bir
dan›flma kurulu bulunacak. Valilikçe, Türkiye’ye gelir art›fl›na göre
ayarlanacak bir vergi konacak; bu antlaflma befl y›l süre ile geçerli
‹smet Pafla (‹nönü), Lozan’da antlaflmay› imzalarken (24 Temmuz 1923, saat 15.09).
▲
