572
Lozan Antlaflmas›
“Yunan tazminat›na karfl›l›k, Türkiye’ye Karaa¤aç ve yöresinin b›ra-
k›lmas› ile ilgili olarak ‹tilâf Devletleri’nce yap›lan teklif konusunda
hükûmet görüflünün bildirilmesini 19 May›s 1923 tarih ve 17 say›l›
telgrafla istirham etmifltim. Zat›devletlerinin emirlerinin çabuklaflt›-
r›lmas› istirham olunur. “
Rauf Bey, ‹smet Pafla’n›n iki telgraf›na, 23 May›s 1923 tarihinde cevap
veriyor.
Cevab›n birinci maddesi flöyledir:
“Karaa¤aç’a karfl›l›k tazminat paras›ndan vazgeçemeyiz.”
Cevab›n üçüncü maddesinde, baz› düflünceler ileri sürüldükten son-
ra, “Yunanl›lar›n bunu veremeyeceklerini ‹tilâf Devletlerinin söyle-
mesi, flafl›lacak fleydir ve kabul edilemez” deniliyor.
Cevab›n beflinci maddesinde, yine baz› düflünceler belirtildikten son-
ra, flu görüfl ileri sürülüyor: “Bu iflin ‹tilâf Devletleri ile bar›fla engel
olmamas› için, bizi Yunanl›larla çözüm yolu bulmakta serbest b›raka-
rak kendilerinin bar›fl imzalamalar› yerinde görülmüfltür.”
‹smet Pafla, 24 May›s 1923 tarihinde Rauf Bey’e yazd›¤› sonraki dört
raporunda düflüncelerini aç›klayarak flu bilgileri veriyor:
“Madde 1- Bugün, General Pelle geldi. Yunan heyetinin, iki gün sonra,
yani cumartesi günü tazminat konusunun resmen konferansta görü-
flülmesini teklif etti¤ini ve o zamana kadar taraf›m›zdan cevap veril-
mezse, cumartesi günü konferanstan çekileceklerini bildirdiklerini
söyledi. Ben, tazminat konusunda daha cevab›n›z› almam›flt›m. Hü-
kûmetimden cevap gelmedikçe yap›lacak bir fley olmad›¤›n› ve Yu-
nanl›larca yap›lan bu tekliften üzüntü duymad›¤›m› bildirmekle ye-
tindim. Durumun son devreye geldi¤i görüflündeyim. Ortal›¤a s›zan
yayg›n söylentiler ve gazete haberleri genellikle kötümserdir.
Madde 2 - Çeflitli meseleler üzerinde yüksek baflkanl›¤›n›z›n cevapla-
r›n› ald›m. Dikkate de¤er bir husustur ki, tazminat konusunda Anka-
ra’n›n red cevab› verdi¤i daha önce burada duyulmufltur. Bizim çev-
relerden s›zmas› ihtimali yoktur. Çünkü, teklifi ve cevab› daha kimse
bilmiyor...”
‹smet Pafla, Yunan tazminat› konusu üzerindeki görüflünü flöyle bil-
diriyor: “Karaa¤aç ve yöresini bize b›rakan teklifi kabul ederek Yu-
nan tazminat› konusunun kapat›lmas› zaruretine uymak yerinde
olur. ‹tilâf Devletleri’nce, Yunanl›lara para ödetmek imkâns›z denildi-
¤i gibi, bunlar›n aradan çekilmesi hâlinde ç›kabilecek bir savafl› ka-
zand›ktan sonra bile, para almak için zorlama imkânlar› olmad›¤›n-
dan, ödetme ilkesinde ›srar etmek ç›kmaz bir yoldur. Her memleket-
te denenmifl ve sonucu görülmüfltür... vb.”
‹smet Pafla bu görüflünü pek akla yatk›n ve basiretli düflüncelerle
aç›klad›ktan sonra, “Konferans›n bugünkü durumuna göre, iktisadî,
ticarî ve yerleflim konular› ile ilgili maddelerle, di¤er bütün madde-
ler büyük bir ço¤unlukla, iyi bir flekilde sonuca ba¤lanm›flt›r ve ba¤-
lanmaktad›r...
‹flgal alt›ndaki topraklar›m›z›n boflalt›lmas› konusu, henüz bir çözü-
me ba¤lanamad›. Fakat istedi¤imiz gibi çözümlenmesi umulmaktad›r
ve öyle olmas› da gerekir” diyor.
Öteki konular›n vard›¤› ve varabilece¤i sonuçlar› da bildirdikten son-
ra flunlar› yaz›yor: “Düflüncem özet olarak fludur ki, hükûmet, bize
verilen talimatta yer alan temel maddeler içinde kald›¤› ve Yunan
tazminat› meselesi teklif etti¤im flekilde çözümlendi¤i takdirde, ba-
r›fl› gerçeklefltirme ümidi gerçekten kuvvetlenir. E¤er hükûmet, gö-
rüflmelerin Yunan tazminat› yüzünden kesilmesini göze al›rsa ve bi-
ze verilen talimatta yer almayan beklenmedik flartlar ileri sürerek
sabit düflüncelerinde ›srar ederse, bar›fl›n imzalanmas› flüphelidir.
Kabotaj›n kay›ts›z ve flarts›z olarak kald›r›lmas›n› veya konunun ba-
r›fltan sonraya b›rak›lmas›n› uygun gördük ve istedik. Ancak, bu me-
seleyi belirli flartlar alt›nda, iki y›ll›k özel bir sözleflmeyle çözümle-
mek imkân›n› bulabildik. Oysa, bu konu üzerinde de yeniden de¤ifl-
mez flartlar içinde ›srar edilmesini bildiriyorsunuz.” Daha sonra
‹smet Pafla flunu yaz›yor:
“Karar›m›n özeti fludur: Millî ç›karlar›m›za uygun ve elde edilebilecek
en iyi flartlar› içine alan bir bar›fl antlaflmas› haz›rlanmaktad›r. Gerek
Yunan tazminat› konusunda, gerek di¤er meselelerde, hükûmet, da-
ha fazla menfaatler elde etme imkân›n› görmekte ve görüflmelerin
kesilmesini göze almakta kararl› ise, ben bu görüfle kat›lm›yorum. Bu
noktay› aç›kça ve hemen bana bildirmesini Hükûmet Baflkan›’ndan
istiyorum. Aram›zda uyuflma olmad›¤› takdirde, görevim delegeleri-
mizi burada b›rakarak memleketime dönmek ve Hükûmet’e durumu
bir defa da sözlü olarak aç›klad›ktan sonra, savafl ve bar›fl alan›nda
sorumluluk mevkiimi sona erdirmektir.”
‹smet Pafla’n›n, telgraflar›n›n son maddesi fludur:
“Düflüncelerimin
aynen Büyük Millet Meclisi Baflkan›’na (yani bana) bildirilmesini is-
tirham ederim.”
Efendiler, bu verdi¤im bilgilerden ortaya ç›kan sonuç fludur: ‹smet
Pafla, Karaa¤aç’a karfl›l›k Yunan tazminat› meselesini çözüme ba¤la-
may› uygun görüyor; haz›rlanmakta olan antlaflman›n, elde edilebi-
lecek en iyi flartlar› içine ald›¤› görüflünü belirtiyor.
Rauf Bey de, “Karaa¤aç’a karfl›l›k tazminat paras›ndan vazgeçeme-
yiz” diyor.
Ben, ‹smet Pafla’n›n Görüflünü Benimsedim
Ben Rauf Bey ile ‹smet Pafla aras›nda yap›lm›fl olan bütün yaz›flma-
lar› gözden geçirdikten sonra, esas itibariyle ‹smet Pafla’n›n görüflü-
nü benimsedim. Fakat Rauf Bey de, ‹smet Pafla da kendi görüfllerin-
de ›srarl› görünüyorlar ve bu görüfllerin ifadesinde her ikisi de pek
keskin kelimeler kullanm›fl bulunuyorlard›. Rauf Bey, Meclis ve millet
kamuoyunda iyi karfl›lanabilecek, parlak bir propaganda yolunda idi
ve “Memleketimizi yak›p y›km›fl olan Yunanl›lardan, kazand›¤›m›z
çok büyük zafere ra¤men onar›m bedeli olarak tazminat paras› iste-
¤inden vazgeçemeyiz! Biz, onlarla hesab›m›z› görürüz!” görüflünü
savunuyordu...
Bar›fl› bir bütün olarak ele alan ve büyük bir bar›fl›n esaslar›n› göz
önünde bulunduran ‹smet Pafla ise, Hükûmet Baflkan›’yla olan bu an-
laflmazl›kta, Yunanl›lara karfl› fedakârl›k yapmay› teklif etme duru-
munda bulunuyordu. Bu görüflün yerinde ve kabulünün zarurî oldu-
¤unu kamuoyuna anlatmak, elbette ki o kadar kolay de¤ildir.
Konuyu o yolda bir çözüme ba¤lamak gerekirdi ki, hem ‹smet Pa-
fla’n›n teklifi kabul edilerek bar›fl yap›ls›n, hem de Rauf Bey ve bafl-
kanl›k etti¤i Hükûmet yerinde kal›p bar›fl antlaflmas› imzalan›ncaya
kadar çal›flmalar›na devam etsin!
Meseleyi Çözüme Ba¤lamak ‹çin Bir Tarafa Hak Vererek
Öbür Taraf› Susturma Yolunu Tutmad›m
Genellikle iki tarafa karfl› ald›¤›m tav›r yumuflak olmad›. Bir tarafa
hak vererek öbür taraf› susturma yolunu tutmad›m. Durumu nas›l
gördü¤ümü ve görüflümü nas›l ortaya koydu¤umu anlatmak için 25
May›s 1923 günü yap›lan hükûmet toplant›s›ndan sonra, ‹smet Pa-
fla’ya yap›lm›fl olan tebligat› oldu¤u gibi bilginize sunaca¤›m:
‹smet Pafla’ya iki flifreli telgraf yaz›ld›. Biri hükûmetin karar› olarak
Rauf Bey’in imzas›yla çekildi. Bu telgraf›, ben Kâz›m Pafla’ya yazd›r-
d›m. Ötekini bizzat yazd›m ve kendi imzamla gönderdim. Rauf Bey’in
imzas›yla çekilen telgraf fludur:
‹smet Pafla Hazretleri’ne
24 May›s tarihli ve 141-144 say›l› telgraflar›n›z üzerine
Gazi Pafla Hazretleri’nin baflkanl›¤›nda toplanan Hü-
kûmet’in karar› afla¤›da arz olunur:
Bar›fla engel olan önemli ve ask›da kalm›fl meseleler,
bizce bir bütün say›lmaktad›r. Bu meselelerden her-
hangi biri nazik bir flekil ald›¤› zaman fedakârl›¤a da-
vet edilir ve bu fedakârl›¤› zarurî görecek olursak,
geride kalan meselelerin de ayn› flekilde zarar›m›za
çözülmesi ihtimalini kuvvetlendirmifl oluruz.
Yunan tazminat› konusunda fedakârl›k yap›lacak
olursa, bu fedakârl›k hiç olmazsa daha ask›da bulu-
24 Temmuz 1923 tarihli Tevhid-i
Efkâr’da Lozan Antlaflmas›’n›n
imzaland›¤› haberi.
▲
LOZAN KONFERANSI
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
