574
Lozan Antlaflmas›
10- K›sacas›, böyle tepeden inme ve ans›z›n yap›lan
bir tehdit karfl›s›nda ve bafll›bafl›na bir konuda feda-
kârl›¤› kabul etti¤imizi söylemek, bar›fl› uzaklaflt›r-
mak fleklinde anlafl›labilir. Tekrar ediyorum: ‹tilâf
Devletleri’ni, ana meseleleri çözmeye davet ediniz,
efendim.
Mustafa Kemal
Bunlardan baflka, ‹smet Pafla’ya, “kifliye özel” iflaretiyle de ayr›ca flu
k›sa flifreli telgraf› çektim:
fiifre:
25.5.1923
Kifliye özel
‹smet Pafla Hazretleri’ne
Hükûmet Baflkanl›¤› ile Delegeler Heyeti’nin bütün
yaz›flmalar›n› bir defa daha karfl›laflt›rarak inceleme
gere¤ini duydum. Baz› telgraflardaki ifade tarz›ndan,
arada yanl›fl anlamalar var gibi bir anlam ç›kard›m.
Onar›mla ilgili tazminat› kabul etmek veya etmemek
konusunda ›srar yoktur. Bunu aç›klamak için, durum-
la ilgili düflünce ve görüfllerimi ayr›ca bildirdim. Has-
retle gözlerinden öperim, kardeflim.
Mustafa Kemal
Bu telgraflar›n metinlerinden, Karaa¤aç’a karfl›l›k Yunan tazminat›n-
dan vazgeçmeyi esas itibariyle kabul etti¤imiz aç›kça anlafl›lmakta-
d›r. Ancak ana meselelerde, zarurî ve hayatî sayd›¤›m›z hususlar›n
iyi bir sonuca ba¤lanmas› flart›na da, ‹smet Pafla’n›n dikkati çekilmifl-
tir.
‹smet Pafla’n›n da bu telgraflardan ç›kard›¤› anlam ve güttü¤ü mak-
sat bu olmufltur.
‹smet Pafla, Rauf Bey’den, düflüncelerinin bana aynen bildirilmesini
istedi¤i 24 May›s 1923 tarihinde, do¤rudan do¤ruya bana da bir telg-
raf çekmifl... 24 May›s’ta çekilmifl olan bu telgraf› ben 26 May›s’ta al-
d›m. Telgraf, D›fliflleri flifresiyle gelmifl ve Rauf Bey taraf›ndan görül-
dükten sonra bana gönderilmiflti. Halbuki bu telgraf bir bak›ma Rauf
Bey’den flikâyet anlam› tafl›yordu. ‹smet Pafla’n›n telgraf› fludur.
Lozan
Çekilifli: 24.5.1923
Al›n›fl›: 26.5.1923
Gazi Mustafa Kemal Pafla Hazretleri’ne
Durumla ilgili olarak Hükûmet Baflkanl›¤›’na etrafl›
bir rapor sundum. Hükûmetle aram›zda esasl› anlafl-
mazl›k vard›r. Uyuflma olmazsa geri dönmek zorun-
da ve karar›nday›m. Raporumun yüce Baflkanl›¤›n›za
ulaflt›r›lmas›n› aç›kça belirttim ve istirham ettim.
Konferans son günlerinde ve durum, gecikmeye ta-
hammülü olmayan bir andad›r. Düflünceme göre, ba-
r›fl, ileri sürdü¤üm görüfller çerçevesinde gerçeklefl-
tirilebilir. Büyük Millet Meclisi Baflkan› Zat›devletleri-
nin bu ola¤anüstü zamanda genel durumu yak›ndan
takip buyurmalar› istirham olunur.
Di¤erlerinden bir gün gecikmeyle gelen bu telgraf;
oldu¤u gibi Gazi Pafla Hazretleri’ne sunulacakt›r.
Hüseyin Rauf
Ayn› gün ‹smet Pafla’ya flu cevab› verdim:
fiifre: Makine bafl›nda
Ankara, 26.5.1923
‹smet Pafla Hazretleri’ne
24 May›s tarihli ve 145 say›l› flifreyi 26 May›s’ta ald›m.
Ondan önce k›sa ve uzun iki flifre yazd›m. Durumu ta-
kip ediyorum. Geri dönme karar›n›z›n nedeni, tazmi-
nat konusunda fedakârl›k oldu¤una göre, do¤ru de-
¤ildir. Bildirdi¤im hususlar çerçevesinde teflebbüse
devam edildi¤i takdirde, daha elveriflli bir safhaya
geçece¤inizi umar›m. Hükûmet ile aran›zda sezilen
görüfl ayr›l›¤› giderilebilir. Gözlerinizden öperim,
efendim.
Gazi Mustafa Kemal
‹smet Pafla, 26 May›s 1923 tarihinde Hükûmet Baflkanl›¤›’na yazd›¤›
raporlarda, Hükûmet Baflkanl›¤›’n›n yaz›lar›n›, benim telgraflar›m› ve
delegelerimize verilmifl olan esas talimat› dikkate ald›¤›m› ve o yol-
da hareket etti¤imi aç›klad›ktan sonra, 26 May›s günü ö¤leden son-
ra, ‹tilâf Devletleri delegelerinin, Yunan tazminat›na karfl›l›k Kara-
a¤aç’›n kabul edilmesi yolundaki tekliflerini kabul etti¤ini söylemifl
oldu¤unu, di¤er meseleleri de birkaç gün içinde sonuçland›rabilece-
¤ini bildirmifl...
Rauf Bey, bu raporlar› bana 27 May›s 1923 tarihinde flu yaz›s›na iliflik
olarak gönderdi.
154/155
27.5.1923
Türkiye Büyük Millet Meclisi Yüce Baflkanl›¤›’na
‹smet Pafla Hazretleri’nden gelen 26 May›s 1923 ta-
rihli telgraf sureti iliflik olarak yüce huzurlar›na tak-
dim k›l›nd›, efendim.
D›fliflleri Bakanl›¤› Vekili
Hüseyin Rauf
Rauf Bey, ayn› tarihte ‹smet Pafla’ya da flu tebligatta bulunmufl:
27.5.1923
‹smet Pafla Hazretleri’ne
‹lgi: 26 May›s 1923 tarih ve 151 say›l› telgraf.
Delegeler Heyeti’nin Yunan tazminat› ile ilgili tutu-
mu, Hükûmet’in talimat›na aç›kça ayk›r› görülmüfl-
tür. Güç durumda kalan Hükûmet, millî ç›karlar› göz
önünde tutarak, taraf›n›zdan bildirildi¤i üzere,
önemli meselelerin üç dört gün içinde sonuçland›r›-
laca¤› yolundaki kanaatin gerçekleflmesini bekle-
mekle birlikte, düflünce ve görüfllerini de¤ifltirmeye-
cektir. Önceki telgrafta belirtilen öteki temel mese-
lelerde fedakârl›¤›n söz konusu olamayaca¤› kesin-
likle bilinmelidir, efendim.
Hüseyin Rauf
‹smet Pafla’n›n, Karaa¤aç’a karfl›l›k tazminattan vazgeçilmesini bildi-
ren raporlar›n› gördükten sonra, 25 May›s 1923 tarihli ve Rauf Bey
imzal› talimat telgraf›n› aç›klamak üzere kendisine flu telgraf› yaz-
d›m:
27.5.1923
‹smet Pafla Hazretleri’ne
Hükûmet’in karar›nda bafll›ca üç ana nokta vard›, Bi-
rincisi: Onar›mla ilgili tazminat meselesinde fedakâr-
l›k, ask›da kalan önemli meselelerin lehimize sonuç-
land›r›lmas› karfl›l›¤›nda yap›lmal›d›r. ‹kincisi: Düyûn-
› Umumiye faizleri, düflman iflgalindeki topraklar›m›-
z›n boflalt›lmas›, adlî meselelerle ilgili formül ve ya-
banc› flirketlere ödenecek tazminat, -yani on iki mil-
yon liran›n, flah›slar› ve uyruklar› ne olursa olsun,
bütün flirketlere ait oldu¤u kabul edilerek bunun d›-
fl›nda bir tazminat›n söz konusu edilmemesi- mese-
lelerinin, onar›m meselesiyle birlikte ele al›nmas› ve
bu dört meselenin lehimize çözümü sa¤lanabildi¤i
takdirde, tazminat meselesinde fedakârl›k yap›labi-
lir. Üçüncüsü: Konferansa son ve kesin tekliflerde
bulunarak cevap beklemek.
Delegeler Heyeti’nin tutum ve anlay›fl›nda Hükû-
met’in görüfl ve talimat›na uymayan noktalar flunlard›r:
1- Delegeler Heyeti, yaln›z ask›da kalan meseleleri bir
bütün olarak kabul etmifl, tazminat meselesini bu-
Lozan Bar›fl› imzaland›
(Tevhid-i Efkâr, 25 Temmuz 1923).
▲
LOZAN KONFERANSI
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
