586
Mandac›l›k
Amerikan Mandas› ‹steyenler
‹stanbul’da erkekli kad›nl› ileri gelen bir k›s›m kimseler de gerçek kur-
tuluflun Amerikan mandas›n› sa¤lamakta oldu¤u görüflünde idiler.
Bu görüflte olanlar, düflüncelerinde çok direndiler. En do¤ru yolun
kendi görüfllerinin benimsenmesinde oldu¤unu ispata çok çal›flt›lar.
S›ras› gelince bu konuda da baz› aç›klamalar yapaca¤›m.
(.........)
Amerikan Mandas› ‹çin Propagandalar
Bundan sonra, 8 Eylül toplant›s›nda sözünü etti¤im muht›ra ele al›n-
d›. Bu muht›rada bafll›ca Amerikan mandas› üzerinde duruluyordu.
O günlerde, ‹stanbul’dan gelen baz› kimseler Amerikal› Mister Brown
(Bravn) ad›nda bir gazeteciyi de Sivas’a getirmifllerdi.
Bu konu üzerinde kongrede geçen görüflmelere yer vermeden önce,
yüksek heyetinizi yeterince ayd›nlatabilmek için, baz› ön bilgiler arz
edeyim. Bu bilgiler, Erzurum’dan beri bafllayan baz› haberleflmeler-
den daha iyi anlafl›laca¤› için, onlar› oldu¤u gibi sunaca¤›m:
Güvenlikle ilgili ve çok ivedi
Amasya, 25/26.7.1919
Erzurum’da 3’üncü Ordu Müfettiflli¤i
Kurmay Baflkanl›¤›’na
1- Mustafa Kemal Pafla’ya özel: Bugün 25 Temmuz 1919
akflam› Bekir Sami Beyefendi Amasya’ya geldiler. Kendi-
leri ile uzunca bir süre görüflmek flerefine erifltim. Mus-
tafa Kemal Pafla’ya ve Rauf Beyefendi’ye sayg›lar›n› su-
narlar. Kendisi afla¤›daki düflüncelerini arz etmekli¤imi
rica etmifltir.
2- Ba¤›ms›zl›k, elbette istenir ve tercih edilir. Ancak, tam
ba¤›ms›zl›k istedi¤imiz takdirde, vatan›n birçok parçala-
ra ayr›laca¤› kesin ve flüphesizdir. fiu halde, iki üç ili içi-
ne almaktan ibaret olacak ba¤›ms›zl›¤a, vatan›m›z›n bü-
tünlü¤ünü garanti alt›na alacak yabanc› bir devletin hi-
mayesi (mandaterlik) elbette tercih edilir. Osmanl› ülke-
sinin tamam›n› içine alan meflrulu¤umuz ve d›flar›daki
temsil hakk›m›z eskiden oldu¤u gibi devam etmek flart›y-
la, belirli süre için Amerika mandas›n› istemeyi milleti-
miz için en yararl› bir çözüm flekli olarak kabul ediyorum.
Bu konuda Amerika temsilcisiyle görüfltüm. Birkaç kifli-
nin de¤il, bütün bir milletin sesini Amerika’ya duyurmak
gerekti¤ini söyledi ve afla¤›daki flartlar çerçevesinde
Wilson’a, Senato’ya ve Amerikan Kongresi’ne baflvurul-
mas›n› teklif etti:
a) Adil bir hükûmetin kurulmas›,
b) Ö¤retim ve e¤itimin yay›lmas› ve genellefltirilmesi,
c) Din ve mezhep hürriyetinin sa¤lanmas›,
d) Gizli antlaflmalar›n kald›r›lmas›,
e) Bütün Osmanl› ülkesini s›n›rlar› içine alacak flekilde,
Amerikan Hükûmeti’nin bizi kumandas› alt›na almay›
kabul etmesi.
3- Bundan baflka kongremizin seçece¤i bir heyeti, Ame-
rika’ya bir z›rhl› ile göndermeyi de temsilci üzerine al-
m›flt›r.
4- Bekir Sami Bey, daha bir iki gün buralarda kalaca¤›n-
dan, her türlü emir ve talimat›n benim arac›l›¤›mla gön-
derilmesini, özellikle Sivas Kongresi’nin ne zaman topla-
naca¤›n›n ve kendilerinin o güne kadar nerede bekleme-
sinin uygun olaca¤›n›n bildirilmesini istirham eylemekte
oldu¤u.
5’inci Kafkas Tümeni Komutan Vekili
Arif
fiifre ‹vedi ve kifliye özel
Erzurum
Amasya’da 5’inci Tümen Komutanl›¤›na
1- fiimdi Amasya’da bulunan eski Vali Bekir Sami Beye-
fendi’ye özel: Zat›âlilerinin telgraf›ndan çok yararland›k.
Toplanm›fl bulunan Vilâyât-› fiarkiye Kongresi (Do¤u ‹lle-
ri Kongresi) hemen her tarafta kendi memleketleri hal-
k›nca etkili, hat›r› say›l›r ve söz sahibi olarak tan›nm›fl
kimselerden kurulmufl yetkili bir heyet durumundad›r.
Bu kongrede, flimdiye kadar yap›lan görüflmelerde, dev-
let ve milletin istiklâlinin bölünmezli¤i ›srarla savunul-
maktad›r. Bu bak›mdan, bizce de daha flartlar› ve niteli¤i
belirsiz olan bir Amerika mandaterli¤inden kongrede
do¤rudan do¤ruya söz edilmesi pek sak›ncal› olaca¤›n-
dan, zat›âlilerinin ‹stanbul’da temasta bulundu¤u kimse-
lerle yapt›¤› görüflmelere dayanarak afla¤›daki noktala-
r›n aç›klanmas›n› ve bizleri hemen ayd›nlatman›z› özel-
likle rica ederiz. Bundan önce de do¤rudan do¤ruya ‹s-
tanbul’dan gelen bu konudaki bilgiler flüpheli görüldü-
¤ünden, ayn› esaslar çerçevesinde aç›klama istendi¤i gi-
bi, 21 Temmuz 1919 tarihinde Sivas’ta Refet Bey vas›tas›y-
la ‹stanbul’dan al›nan bilgilerde de yine flüpheli noktalar
bulundu¤undan, oradan da flartlar hakk›nda kestirme-
den aç›klama istenmifltir.
a) Tam ba¤›ms›zl›k istendi¤i takdirde, vatan›n birçok
parçalara ayr›laca¤› kesin ve flüphesizdir, buyurulu-
yor. Bu görüflün kayna¤› nedir?
b) Vatan›n bütünlü¤ünden maksat, memleketin bütün-
lü¤ü mü, yoksa hâkimiyet haklar› m›d›r?
c) Osmanl› ülkesinin tamam›n› içine alan meflrulu¤u-
muz ve d›flar›daki temsil edilme hakk›m›z eskiden ol-
du¤u gibi devam etmek flart›yla mandaterlik isteme-
yi en yararl› bir çözüm olarak kabul buyuruyorsunuz.
Ancak, temsilcinin ileri sürdü¤ünü bildirdi¤iniz mad-
deler ile bu flekil birbiri ile çeliflmifl görünüyor. Çün-
kü, meflrulu¤umuz eskiden oldu¤u gibi devam etti¤i
takdirde, hükûmet, yasama gücünün güvenine sahip
ve denetimine tâbi bir heyetten ibaret olur ki, art›k
bu heyetin kuruluflunda Amerika’n›n müdahalesi ve
etkisi olamaz. Bu durumda ya meflruluk devam ede-
cektir ve Amerika’dan âdil bir hükûmetin kurulmas›-
n› istemeye gerek yoktur. Yahut da, istendi¤ine göre,
meflrulu¤un devam› sözden ibaret kal›r.
d) Ö¤retim ve e¤itimin yay›lmas›ndan ve genellefltiril-
mesinden maksat nedir? ‹lk anda hat›r›m›za gelen,
memleketin her taraf›nda Amerikan okullar›n›n aç›l-
mas›d›r. Çünkü daha flimdiden yaln›z Sivas’ta yirmi
befl kadar okul açm›fllard›r ki, yaln›z bir tanesinde
bin befl yüz kadar Ermeni ö¤renci vard›r. Bu durum
karfl›s›nda Osmanl› ve ‹slâm ö¤retim ve e¤itiminin
▲
MANDACILIK
ATATÜRK’ÜN
ANLATIMIYLA
NUTUK’TA
