585
Manda
Tam ba¤›ms›zl›¤a kavuflamam›fl ülkele-
rin yönetiminin geçici olarak baflka bir
devlete b›rak›lmas›; güdüm. I.Dünya
Savafl›’ndan sonra ortaya ç›kan, Millet-
ler Cemiyeti’nin, kimi ülkelerin yöneti-
mi için kabul etti¤i yar› ba¤›ml› bir dev-
let biçimidir. I.Dünya Savafl›’ndan galip
ç›kan ‹ngiltere, Fransa, Japonya, Belçi-
ka gibi devletlerin, Osmanl› topraklar›n›
ve eski Alman sömürgelerini kendi sö-
mürgeleri durumuna getirmelerine yar-
d›mc› olmufltur.
Milletler Cemiyeti Sözleflmesi’nin
22.maddesine göre, I.Dünya Sava-
fl›’ndan yenik ç›kan Almanya’n›n sö-
mürgeleri ve Osmanl› topraklar› (A),
(B) ve (C) olmak üzere üç gruba ayr›l-
m›flt›. A grubuna giren topraklar›, Os-
manl› Devleti’nin Arap topraklar›n›
oluflturuyordu. B grubuna giren toprak-
lar, Afrika’da eskiden Alman sömürgesi
olan topraklard›. C grubu ise, Güneyba-
t› Afrika’da ve Büyük Okyanus’taki ba-
z› Alman sömürgeleriydi. Milletler Ce-
miyeti Sözleflmesi’ne göre, bu topraklar
üzerinde yaflayan uluslar, kendilerini
yönetemez kabul edilerek Milletler Ce-
miyeti’nin gözetiminde ‹ngiltere, Fran-
sa, Belçika ve Japonya yönetimine b›ra-
k›l›yordu. I.Dünya Savafl› sonunda Ana-
dolu’da bir Amerikan mandas› kurma
giriflimi olmuflsa da, Kurtulufl Sava-
fl›’n›n baflar›ya ulaflmas› üzerine bu sö-
mürge sisteminden vazgeçildi. A grubu-
na giren manda alt›ndaki ülkeler, süreç
içinde, Filistin d›fl›nda ba¤›ms›zl›klar›na
kavufltular. II.Dünya Savafl›’ndan sonra
Birleflmifl Milletler Sözleflmesi de man-
da sistemine benzer bir sistemin iflleyifli-
ni denetlemek için bir Uluslararas› Ve-
sayet Konseyi kurdu. 1946’da Güney-
bat› Afrika d›fl›nda, tüm manda yöne-
timleri, bu vesayet sistemi içerisine al›n-
d› ve giderek ba¤›ms›zl›klar›n› kazand›.
Mandac›l›k
Kurtulufl Savafl› bafllar›nda baz› Türk
ayd›nlar›nca savunulan, Amerikan
mandas› alt›na girilmesini öneren gö-
rüfl. I.Dünya Savafl› sonras› Osmanl›
Devleti’nin parçalanaca¤›n› ve ortadan
kalkaca¤›n› düflünen baz› ayd›nlar,
ABD gibi güçlü bir devletin mandas›
alt›nda ülkenin varl›¤›n› koruyabilece-
¤ini savunuyorlard›. ABD Baflkan›
Wilson’un 14 ilkesinden 12’ncisinin,
Türklerin ço¤unlukta olduklar› toprak-
larda ba¤›ms›z bir Türk devletinin ku-
rulmas›na uygun oldu¤u kan›s›ndayd›-
lar. Bu amaçla “Wilson Prensipleri Ce-
miyeti”ni kurdular. Halide Edip (Ad›-
var), Ahmet Emin (Yalman), Dr.Celâl
Muhtar, Velid Ebüzziya, Ali Kemal,
Celâl Nuri, ABD Baflkan› Wilson’a bir
mektup göndererek, Amerikan manda-
s› iste¤inde bulundular (5 Aral›k 1918).
Daha sonra May›s 1919’da Ahmet ‹z-
zet Pafla (Furgaç), Cevat Pafla (Çoban-
l›), Çürüksulu Mahmut Pafla, ‹stan-
bul’daki Amerikan Kurulu’na baflvura-
rak, Amerikan mandas› iste¤ini yinele-
diler. 23 Temmuz 1919’da toplanan
Erzurum Kongresi, ald›¤› kararlar ara-
s›nda, himaye ve mandan›n kabul edi-
lemeyece¤ini aç›kça belirtti. Mandac›-
l›k, Sivas Kongresi’nde de üzerinde en
çok tart›fl›lan konulardan biri oldu. ‹s-
mail Faz›l Pafla, Bekir Sami, ‹smail Ha-
mi (Daniflmend), Refet (Bele), Kara
Vas›f Bey mandac›l›¤› savundular.
Mandac›l›¤a karfl› ç›kan Mustafa Ke-
mal Pafla, ABD’den gelen King-Crane
Komisyonu üyeleriyle görüfltü¤ünü ve
ABD’nin mandater devlet olma konu-
sunda hiçbir güvence vermedi¤ini aç›k-
lad›. Sivas Kongresi’nin kabul etti¤i
kararlar aras›nda da himaye ve manda-
c›l›¤›n kesinlikle kabul edilemeyece¤i,
buna karfl›l›k istilâ amac› beslemeyen
herhangi bir devletin teknik, s›naî ve
ekonomik yard›m›ndan memnuniyetle
faydalan›labilece¤i ifade edildi.
Mandac›l›k
Temmuz 1919 tarihli New York Herald Tribune’de, manda ile ilgili bir karikatür: “Türkiye
üzerinde manday› kabul edersek”.
Amerikan K›z Mektebi Müdiresi Mary
Mills’in, Türkiye’de manda meselesiyle
ilgili yaz›s› (Zaman, 16 A¤ustos 1919).
