ELEKTR‹K MOTORU
213
günkü Elaz›¤ yoktu. fiimdiki kentin biraz kuzeyinde ve daha
yüksek bir yerde kurulmufl olan Harput, yörenin yönetim mer-
keziydi. ‹lk önce 1834’te bir valinin giriflimiyle Harput kentinin
önündeki bir mezrada bugünkü kentin temeli say›labilecek baz›
yap›lar kuruldu (askerî k›flla, garnizon yap›lar›, subay ve me-
murlar için evler). Böylece Harput terk edilerek yavafl yavafl sö-
nükleflirken, yeni kent giderek büyüdü ve 1862’de bu yeni ken-
te Mamuretülaziz (ya da k›saca Elaziz) ad› verildi. Bu son ad da
1937’de Elaz›¤ olarak de¤ifltirilmifltir. Özellikle son k›rk y›ldan
beri h›zla büyümüfl, geliflmifl; endüstri ve bilim kurulufllar›yla
modern bir kent hâlini alm›flt›r.
ELB‹STAN OVASI,
Do¤u Anadolu Bölgesi’nde ova. Cey-
han Irma¤›’n›n önemli kollar› olan Sö¤ütlü, Harman ve Göksun
çaylar›n›n birleflti¤i yerin do¤usundad›r. Bat›da Binbo¤a, kuzey-
de Hezanl›, güneyde Nurhak ve Berit da¤lar› ile çevrilidir. Ova,
kal›n bir alüvyon tabakas› alt›nda neojen katmanlar› tafl›r. Bunla-
r›n aras›nda ifllemeye elveriflli zengin linyit yataklar› bulunur. ‹k-
limi karasald›r. Yamaçlarda ormanlar oldukça körelmifltir. Ova-
n›n bat› bölümüne Afflin Ovas› denir. Ovada linyit yataklar›ndan
yararlan›larak elektrik üretimi yapacak olan dört birimden oluflan
termik santral›n A ünitesinin ilk birimi 1984’te iflletmeye girdi.
ELÇ‹,
bir devleti baflka bir devlette temsil eden kimse. Eski
Türk kavimlerinden Uygurlar›n elçi kulland›klar› görülür. Os-
manl› Devleti’nde 18. yüzy›l›n sonuna kadar, yabanc› ülkelere
gerekti¤i zaman elçi gönderilirdi.
ELÇ‹L‹K,
bir devletin baflka bir devlet kat›nda elçi denilen ki-
fli ile temsil edilmesi, elçinin görevi. Devletler hukukuna göre
elçilik, devletlerin karfl›l›kl› iste¤ine dayan›r. Eski ça¤lardan be-
ri elçiliklere baz› ayr›cal›klar uyguland›¤› görülmüfltür. ‹lk za-
manlarda elçiler hükümdar› temsil ederlerdi. ‹lk daimî elçilik
1455’te Venedik taraf›ndan Cenova’da kuruldu. 18 Haziran 1961
tarihli “Diplomatik ‹liflkiler” hakk›ndaki Viyana Sözleflmesi’ne
göre üç çeflit diplomatik ajan vard›r: 1) Devlet baflkanlar› kat›na
gönderilen büyükelçiler ya da hons’lar; 2) Devlet baflkan› kat›na
gönderilen elçiler ya da enternons’lar; 3) D›fliflleri bakanlar› ka-
t›na gönderilen maslahatgüzarlar. Elçilikte görevli bulunan dip-
lomatik temsilcilerin tümü “kordiplomatik”i oluflturur. Elçilikle-
rin çal›flmas›nda, kabul eden devlet taraf›ndan gerekli ayr›cal›k-
lar uygulan›r. Elçilik görevlileri bulunduklar› devlette herhangi
bir nedenle tutuklanamaz, sorguya çekilemez. Elçilik yaz›flmala-
r›, telgraf ya da kurye arac›l›¤›yla olan haberleflmeleri hiçbir fle-
kilde s›n›rlanamaz. Elçilik binalar› da bu ayr›cal›ktan yararlan›r.
Her türlü vergi ve harçtan ba¤›fl›kt›r. Bulundu¤u devletin hiçbir
resmî görevlisi, izin almadan elçilik binas›na giremez.
ELEKTR‹K,
durgun ya da ha-
reket hâlindeki yüklü parçac›klar
olay›. Elektrik, enerjinin bir biçi-
midir. Is›tma, ayd›nlatma, hare-
ket elde etme, haberleflme gibi
kullan›m alanlar›yla büyük önem
tafl›r. Elektrik yükü maddenin do-
¤as›nda vard›r. Elektronlar eksi,
protonlar art› yüklüdür ve normal olarak atomlar eflit say›da kar-
fl›t yükler içerdi¤inden, elektrik yönünden nötr durumdad›rlar.
Herhangi bir nedenle bu denge bozuldu¤unda maddede net bir
eksi ya da art› yük kal›r. Bu, statik (durgun) elektrik olarak bili-
nir. Saç tarand›ktan sonra saçta ve tarakta oluflan elektrik, dur-
gun elektri¤e bir örnektir. Durgun elektri¤i inceleyen elektrosta-
tik, benzer yüklerin birbirini itip karfl›t yüklerin birbirini çekme-
sini ve bu kuvvetin, aralar›ndaki uzakl›¤›n karesiyle ters orant›l›
oluflunu temel al›r. ‹letken ad› verilen baz› maddelerde, örne¤in
metallerdeki serbest elektronlar gibi, serbestçe hareket edebilen
yükler bulunur. Bir elektrik alan› bu maddelerde kendisiyle ayn›
yönlü bir elektrik yükü ak›fl› yarat›r. Elektrik ak›m› olarak bilinen
bu olay, elektrik enerjisinin üretimi, iletimi ve kullan›m›n› sa¤-
lar. Elektrik üreten araçlar çeflitlidir. Örne¤in akümülatör ve pil
kimyasal enerjiyi, dinamo da mekanik enerjiyi elektrik enerjisi-
ne dönüfltürür. Bütün üreteçler, t›pk› su pompas›n›n ba¤l› oldu-
¤u flebekeye su basmas› gibi, devrelerine elektrik yükleri verir-
ler. Elektrik ak›m› kendisini üreten kayna¤›n yap›s›na göre do¤-
ru ak›m ya da alternatif ak›m biçiminde olabilir. Durgun elektrik
eski Yunanl›larca bilinmekteydi. Yüklerin birbirlerini aralar›nda-
ki uzakl›¤›n karesiyle ters orant›l› olarak etkiledi¤ini J. Priestley
buldu (1767). Bunu, H. Cavendish ve C. A. Coulomb do¤rula-
d›. Daha önce Gilbert, manyetik olaylar› elektrik olaylar›ndan
ay›rt etti (1600), Otto von Guericke ilk elektrostatik makineyi
yapt› (1672). Benjamin Franklin bir uçurtmayla bulutlardaki
elektri¤i yere indirdi (1752). Elektri¤in de¤iflik özelliklerini M.
Faraday deneylerle ortaya koydu (1826). Elektrik üreteçlerinin
sanayide kullan›lmas› (1860) ve uzak mesafelere elektrik nakli
(1873), elektrikle ilgili say›s›z bulufllarla birlikte elektrik enerji-
sinin h›zla önem kazanmas›n› sa¤layan ad›mlar oldu.
ELEKTR‹K ÇARPMASI,
herhangi bir biçimde vücuda
geçen elektrik ak›m›n›n yaratt›¤› etki. Bu etki, ak›m›n gerilimi,
fliddeti ve frekans›na göre de¤iflir. Elektrik çarpmas› sonucu
ölüm olaylar›na genel olarak yüksek gerilimli ak›mlar yol açar.
Derisi ›slak olan, bir iletkenle topra¤a ak›m geçecek biçimde
ba¤l› durumda bulunan bir kimse, vücuttan geçen ak›m fliddeti
çok yüksek olaca¤›ndan, 110 voltluk gerilimden dolay› bile öle-
bilir. Elektrik çarpmas› yan›klara yol açar, kalp, akci¤er vb. or-
ganlar›n çal›flmas›n› durdurabilir. Tedavi, bo¤ulan bir kimseye
uygulanan tedaviye benzer. Elektrik ak›m› hemen kesilir, 4-5 sa-
at sunî solunum yapt›r›l›r, gerekti¤inde kalp masajlar› ve adre-
nalin i¤nesi uygulan›r.
ELEKTR‹K ENERJ‹S‹,
bir cismin, elektrik alan› içinde
bulunmas›ndan dolay› sahip oldu¤u enerji.
ELEKTR‹K MOTORU,
elektrik enerjisini mekanik enerji-
ye dönüfltüren araç. Elektrik motoru, bir m›knat›s›n manyetik
alan› içinde bulunan ve üzerinden elektrik ak›m› geçen bir tele
kuvvet etki etmesi olay›na dayan›r. Do¤ru ak›m ve alternatif
ak›m motorlar› gibi iki türü vard›r. Do¤ru ak›m motorlar› kal›c›
bir m›knat›s ya da elektrom›knat›s (stator) ile içinden ak›m geç-
ti¤inde m›knat›s›n manyetik alan›ndan dolay› dönen bir sar›m-
dan (rotor) oluflur. Rotoru döndüren moment hep ayn› yönde-
