ENERJ‹ VE TAB‹Î KAYNAKLAR BAKANLI⁄I
218
rilebilir. Bu, enerjinin sak›n›m› ilkesi olarak bilinir ve bununla
ilintili olarak madde de bir enerji biçimi olarak düflünülebilir.
ENERJ‹ VE TAB‹Î KAYNAKLAR BAKANLI⁄I,
Türkiye’nin petrol ve maden gibi do¤al yeralt› kaynaklar›yla su
ve enerji ifllerini yürütmekle görevli bakanl›k. Bakanl›k 7 fiubat
1964’te ç›kar›lan 4951 say›l› yasa ve 76/468/469 say›l› bakanlar
kurulu kararnamesiyle kuruldu (22 fiubat 1964). 19 fiubat 1985
tarih ve 3154 say›l› yasayla son fleklini ald›. Görevleri aras›nda,
enerji, petrol, su, maden ve atom gibi konularla ilgili iflleri takip
etmek, bu dallarda faaliyet gösteren kurumlar aras›nda koordi-
nasyonu sa¤lamak, ülkenin enerji envanterini düzenlemek say›-
labilir. Merkez örgütünün bafl›nda bir bakan ve müsteflar bulu-
nur. Bakanl›¤a ba¤l› olan kurulufllar: Devlet Su ‹flleri (DS‹),
Elektrik ‹flleri Etüt Dairesi (E‹E), Maden Tetkik ve Arama Ensti-
tüsü (MTA), Türkiye Kömür ‹flletmeleri (TK‹), Türkiye Petrolleri
Anonim Ortakl›¤› (TPAO).
ENFARKTÜS,
bir organda, bir atardamar›n kan p›ht›s›yla
t›kanmas› sonucu ortaya ç›kan bozukluk. Vücudun herhangi bir
bölgesinde bulunan atardamarda meydana gelen t›kanma sonu-
cu, kan dolafl›m› kesintiye u¤rar ve o bölge beslenemez. Enfark-
tüsün meydana geldi¤i bölgeye göre organizma önemli ya da
önemsiz bir tehlikeyle karfl›laflabilir. Kalpte meydana gelen t›-
kanma, canl›lar için en tehlikeli olan›d›r. Belirtileri fliddetli gö-
¤üs a¤r›s›, atefl, tansiyon düflmesi vb.dir. Atardamarda kan p›h-
t›s›n›n yaratt›¤› t›kanma, bir dizi patolojik olayla geliflip artt›¤›n-
dan, özellikle kalp gibi hayatî bir organda görülen enfarktüs
canl›y› ölümle tehdit edebilir. Dinlenme ve tedaviyle hastal›k
tam olarak ya da k›smen önlenebilir. Bunlar›n yan›nda t›kan›kl›-
¤a yol açan damar hastal›klar›n›n ve kan p›ht›laflmas›n›n da te-
davisi gerekir. Enfarktüs kalp d›fl›nda akci¤er, karaci¤er, dalak,
ba¤›rsak, cinsel organlar vb.de de olabilir.
ENFEKS‹YON,
virüslerin, bakterilerin ya da hastal›¤a ne-
den olan herhangi bir maddenin organizmada yerleflmesi, bu-
laflma. Enfeksiyon, ya tifo, difteri gibi her zaman ayn› belirtilere
ya da hastal›k etkeninin girip yerleflti¤i yere göre de¤iflik belir-
tilere yol açar. Bu ikinci gruptan olan etkenler belirli bir hasta-
l›¤a özgü olmay›p organizmada yerleflti¤i yere göre de¤iflik has-
tal›klar meydana getirir. Kimi hastal›k etkenleri organizmada ya-
y›lmaz, girdi¤i bölgede kal›r. Kimileri ise bütün organizmaya
yay›l›rlar. Mikrobun al›nmas›yla hastal›¤›n belirmesi aras›nda
genellikle bir kuluçka devresi bulunur.
ENFLASYON,
para de¤erinin düflmesine ve fiyatlar›n yük-
selmesine, dolay›s›yla da ekonomik dengenin bozulmas›na yol
açan ekonomik olay. Enflasyonlar, genellikle talep fliflkinli¤in-
den ve maliyet masraflar›n›n kabarmas›ndan ileri gelir. En çok
rastlanan enflasyon tipi ise, talep fliflkinli¤inden ileri gelen enf-
lasyondur. Enflasyon, ekonomik etkinlikleri bafll›ca üç yönden
etkiler: Gelir da¤›l›m›nda ve sat›n alma gücünde eflitsizlikler do-
¤ar; üretimin verimlili¤i ve kalitesi düfler; d›fl ödemeler denge-
si sars›l›r.
ENGEREK,
sürüngenlerin engerekgiller familyas›ndan bir
y›lan cinsi
(Vipera).
Engerekler çok zehirlidirler. Avrupa, As-
ya ve Afrika’da yaflayan on kadar türü bilinmektedir. Bafllar› üç-
gen biçiminde, kuyruklar› k›sad›r. Çal›l›k, bol günefl alan yerle-
ri sever, topraktaki do¤al boflluklarda, fare ve köstebek yuvala-
r›nda yaflarlar. Do¤urarak ürerler. Kendilerini savunmak zorun-
da kalmad›kça insana sald›rmazlar. Tarlafaresi gibi küçük kemi-
ricilerle beslendiklerinden tar›ma yararl› say›labilirler. Engerek
›s›r›¤›, zehirin etkisi k›sa sürede önlenmeyecek olursa tehlikeli,
hatta çocuklarda öldürücü olabilir. Bafll›ca türleri baya¤› enge-
rek
(Vipera berus),
Avrupa engere¤i
(V. aspis),
Akde-
niz kum engere¤i
(V. ammodystes meridionalis),
sa-
r› engerek
(V. lebetina),
çay›r engere¤i
(V. ursinli)
vb.dir.
ENG‹NAR,
bileflikgillerden, kökü
y›llarca yaflay›p ilkbaharda süren, çok
y›ll›k, dikenli bir bitki ve bunun çiçe-
¤i sebze olarak yenilen, iri, topuz, bi-
çimindeki yeflil ürünü
(Cynara
scolymus).
Yapraklar› oldukça
büyüktür ve üst taraflar› aç›k yeflil, alt
taraflar› tüylüdür. Temmuz-eylül aylar› aras›nda çiçek açar. Çi-
çek açmadan önce toplanmas› gereken enginar hemen her yer-
de yetiflebilmesine karfl›n genellikle serin yerleri ve kuvvetli
topraklar› sever. Enginar, C vitamini bak›m›ndan oldukça zengin
bir bitkidir. Enginar yemekleri, sofralar›n aranan çeflnilerinden-
dir. Karaci¤er hastal›klar›n›n tedavisinde de kullan›l›r.
ENG‹Z‹SYON,
13. yüzy›lda, din inançlar›na ve ilkelerine
karfl› gelenleri bulup cezaland›rmak üzere kurulan Katolik Kili-
sesi örgütü ve mahkemeleri. Engizisyon “Kutsal Kurul” diye de
adland›r›l›rd›. Din inançlar›na ve ilkelerine karfl› gelenler yaln›z-
ca Kilise’nin de¤il, ayn› zamanda devletin de düflman› say›l›rd›.
Engizisyon halk›n içinde k›rbaçlanma, müebbet hapis, mülkiye-
te el koyma ve yak›larak öldürülme gibi cezalar verirdi. Orta Ça¤
engizisyonu, piskopos baflkanl›¤›nda bir kurulufltu. Verdi¤i ce-
zalar, yöresel yöneticiler taraf›ndan uygulan›r, bunlara da engi-
zisyonun “dünyevi kolu” denirdi. Suçlular›n mülklerine el kon-
mas›ndan do¤an zenginlik ve çeflitli rüflvet olaylar›, engizisyon
idaresinde giderek artan bir yozlaflmaya yol açt›. Jeanne D’Arc,
bu engizisyon taraf›ndan yak›larak ölüme mahkûm edilmiflti
(1431). Papa IX. Gregory, birtak›m afl›r› ve fanatik mezheplerin
h›zla yay›lmas› karfl›s›nda, 1229 y›l›nda Papal›k Engizisyonu’nu
kurdu. Bu engizisyonun yönetiminde Dominiken tarikat› men-
suplar› hâkimdi. Bunlar, kent kent dolaflarak günahkârlar› din ve
Tanr› yoluna döndürmeye çal›fl›rlard›. Daha sonra flüpheli fla-
h›slar›n kovuflturulmas›na baflland›. Gizli yürütülen duruflmalar
yap›ld›, san›klar “suçlar›n›” itirafa zorland›. Papal›k Engizisyonu
Fransa, Savoya ve Papal›k devletlerinde etkili oldu. Roma Engi-
zisyonu 1542 y›l›nda Papa III. Paul taraf›ndan, Protestanl›k ile
mücadele etmek için kuruldu. 16. yüzy›lda ‹talya’da önemli rol
oynayan bu engizisyon, giderek düzeni korumay› ve Katolikler
aras›nda inanç birli¤ini sa¤lamay› amaçlayan bir papal›k kuru-
muna dönüfltü. 1908 ve 1965 y›llar›nda yap›lan birtak›m re-
formlarla varl›¤›n› sürdürdü.
ENLEM,
bir noktan›n ekvatora olan uzakl›¤› bak›m›ndan ko-
