EMEVÎLER
215
EMAYE,
baz› maddeleri korumak, boyamak ya da parlakl›k
kazand›rmak için kullan›lan ve cam hamuruna çeflitli maden ok-
sitleri kat›larak elde edilen bir madde. Bu maddeyle kaplanm›fl
eflyalara da emaye ad› verilir. Is›t›l›nca eriyen emaye, donarak
kat›lafl›r. Genellikle cam, maden ya da seramik eflyalar› kapla-
makta kullan›l›r.
EMBR‹YON,
hayvanlarda döllenmifl yumurtan›n geliflmeye
yüz tuttu¤u zamandan, bütün organlar›n› edindi¤i zamana, yani
dölüt (cenin) durumuna gelinceye dek ald›¤› ad.
EMEKL‹ SANDI⁄I
→
TÜRK‹YE CUMHUR‹YET‹ EMEKL‹
SANDI⁄I
EMEVÎLER,
‹slâm tarihinde “Dört Halife Devri”nden sonra
‹slâm Devleti’nin bafl›na gelen hanedana verilen ad. “Beni
Ümeyye” de denir. Emevî iktidar›, Do¤u ve Bat› Emevîleri olmak
üzere ikiye ayr›l›r. Do¤u Emevîlerine (661-750) Suriye ya da
fiam Emevîleri, Bat› Emevîlerine (756-1031) ise Kurtuba ya da
Endülüs Emevîleri denir. Hanedan›n ad›, bu devleti kuran Mu-
aviye bin Ebu Süfyan’›n mensup oldu¤u Kureyfl’in “Beni Ümey-
ye” soyundan gelmektedir. Halife Ali’nin öldürülmesi üzerine
‹slâm Devleti’nin bafl›na I. Muaviye geçti (661). Muaviye, Os-
man zaman›nda 640’ta Suriye (fiam) valili¤ine atanm›flt›. Ali’nin
ve o¤lu Hasan’›n siyasî baflar›s›zl›klar›ndan yararlanarak halife
oldu. 19 y›l bu makamda kald›. Zaman›nda ‹slâm fetihleri devam
etti. Sicistan fethedilerek ‹slâm ordular› Afganistan içlerine ka-
dar sokuldu. Semerkant iflgal edildi. Anadolu’ya yap›lan sefer-
lerde Arap ordular› Erzurum’u ele geçirdiler, Yezit komutas›nda-
ki birlikler ‹stanbul’u kuflatt›lar. Arap donanmas›, K›br›s ve Girit
adalar›n› iflgal ederek Sicilya’ya kadar uzanan ak›nlar düzenledi.
Afrika’n›n kuzeyi, Cezayir’e dek fethedildi. Muaviye, ölmeden
önce o¤lu Yezit’i kendi yerine halife yapt›. O zamana kadar ha-
life, Müslümanlar›n en ileri gelenleri aras›ndan seçilirdi. Böyle-
ce Emevîler ile birlikte, babadan o¤ula geçen bir saltanat usulü
kurulmufl oldu. Babas›n›n yerine 680 y›l›nda geçen I. Yezit’in
halifeli¤ini Irakl›lar tan›mad›lar. Ali’nin o¤lu Hüseyin’i halife
yapmak için Ba¤dat’a ça¤›rd›lar. Hüseyin’in Irak’a geldi¤ini ha-
ber alan Yezit’in kuvvetleri Hüseyin’i Kerbelâ’da flehit ettiler (10
Muharrem 680). Peygamberin torununun flehit edilmesi, Arap-
lar aras›nda Emevîlere karfl› düflmanl›¤›n artmas›na neden oldu.
‹ç savafllar ç›kt›. Yezit’in ölümü üzerine (683) yerine geçen II.
Muaviye k›sa bir süre sonra halifelikten vazgeçti (684). Yezit’in,
yerini dolduracak yaflta baflka bir veliaht b›rakmamas›, Emevî
yanl›lar›n› zor duruma düflürdü. Ayn› aileden I. Mervan, duruma
hâkim olarak halife oldu (684). Suriye’deki düzeni yeniden kur-
du. Emevî hanedan› halifelerinin en büyüklerinden biri olan Ab-
dülmelik (685-705), ilk Arap paras›n› bast›rd›. Arapçay› resmî
dil olarak kabul etti. Devlet örgütünü esasl› bir flekilde düzenle-
di. Ülkede genifl yap›m faaliyetlerinde bulundu. Ölünce yerine
o¤lu I. Velit geçti. Gerek I. Velit (705-715) ve gerekse Süleyman
(715-717) dönemlerinde, Abdülmelik’in bafllatt›¤› düzenlemeler
sürdürüldü. Müslüman ordular›, bu halifeler zaman›nda impa-
ratorlu¤un her yönünde zafer kazand›lar. Do¤uda Kaflgar al›nd›,
Pencap iflgal edildi. ‹stanbul ikinci kez kuflat›ld›. Tar›k bin Ziyat,
Septe Bo¤az›’n› geçti ve bugün kendi ad›yla an›lan Cebelitar›k’a
ç›kt› (711). Got Kral› Rodrik’i Kadiks’te büyük bir bozguna u¤-
ratt›. Fetih sürdü ve ‹spanya bir Arap ili hâline getirildi. Büyük
dedesi halife Ömer’i and›ran yaflay›fl›yla Ömer (717-720) Süley-
man’dan sonra halife oldu. II. Yezit (720-724) ve onu izleyen
Hiflam (724-743) devirleri, Emevîlerin en parlak zaman› oldu.
Tüm Hiflam devrini kaplayan savafllar sonunda Araplar, Türkle-
ri Maveraünnehir’in ötesine att›lar, büyük bir k›sm›na da Müs-
lümanl›¤› kabul ettirdiler. Öte yandan Endülüs’e vali atanan Ab-
durrahman el Gafiki, Galya içine girdi ve Poitiers’de flehit dü-
flünceye kadar Fransa’n›n yar›s›n› iflgal etti. Hiflam, 743’te öldü-
¤ü zaman, Emevî Devleti en genifl s›n›rlar›na ulaflm›fl bulunu-
yordu. Ancak, onun haleflerinin, yani II. Velit (743-744) ile III.
Yezit’in yanl›fl tutumlar› yüzünden devlet güçsüz düfltü. Suriye
ve Ürdün’de bulunan ordular ayakland›lar. II. Velit öldürüldü.
Yerine III. Yezit geçti. Fakat anarfli bütün ülkeyi kaplad›. Yezit bu
durumda daha kendini toparlayamadan öldü ve yerine kardefli
‹brahim (744) geçti. ‹brahim, II. Velit taraf›ndan veliaht olarak
gösterilen ye¤enlerini öldürünce, illerdeki valilerin merkeze
olan ba¤lar› koptu, Irak ve Yemame’de fiii ve Hariciler baflkal-
d›rd›lar. Bu durumda, kar›fl›kl›klara son vermek için, Ermeniye
Valisi Mervan iflbafl›na ça¤r›ld›. ‹brahim, ordusuyla onun karfl›-
s›na ç›kt›. Yenilgiye u¤rad› ve öldürüldü. II. Mervan (744-750)
halife oldu. M›s›r’› ve Irak’› yeniden Emevîlere ba¤lad›. Fakat bü-
tün bu baflar›lar›na ra¤men 746-748 y›llar› aras›nda do¤uda
alevlenen fiiilik hareketi, Mervan’›n durumunu sarst›. ‹ran ve
Horasan bölgelerinde Emevîlere karfl› duyulan hoflnutsuzluk
daha da artt›. Ayr›ca Emevî halifelerinin güttü¤ü Arapç›l›k poli-
tikas›, Arap olmayan unsurlar aras›nda olumsuz etkiler yaratt›.
Abbasîler bundan yararlanmay› bildiler. Ayaklanmaya çok iyi
haz›rlanm›fl olan Horasan’a ‹ran as›ll› Ebu Müslim’i gönderdiler
(746). Ebu Müslim, Emevî ordusunu yenip Horasan’dan at›nca
(748), ‹ran Yaylas›’na egemen oldu. Ertesi y›l Kahtaba komuta-
s›ndaki Abbasî ordusu, Emevîleri yenilgiye u¤ratarak Irak’› ele
geçirdi. Kûfe al›nd›. Ebu’l Abbas halk›n biat›n› kabul etti (749).
Son Emevî Halifesi II. Mervan M›s›r’a kaçt› (750). Mervan, afla-
¤› M›s›r’da yapt›¤› son savaflta öldürüldü (750). Böylece doksan
y›ll›k bir saltanattan sonra, Emevî hanedan›n›n do¤uda iktidar›
son buldu. Abbasîler, Emevî Hanedan›’na karfl› bask›c›, ezici bir
politika izlediler. Emevî ailesinden yaln›z bir kifli, Halife Hi-
flam’›n torunu olan I. Abdurrahman, can›n› kurtar›p Endülüs’e
kaçmay› ve orada bir devlet kurmay› baflard› (756). Endülüs
Emevîleri bafllang›çta, halife unvan›n› kullanmad›lar. Emir ya da
ibnü’l-halife unvan› ile yetindiler. Ancak III. Abdurrahman’dan
