ED‹RNE ANTLAfiMASI
208
bin), 1980’de yeniden 72 bine ulaflm›flt›r. Edirne, Osmanl› tarih
ve uygarl›¤›n›n birçok yap›tlar›yla süslüdür. Bunlar içinde, Si-
nan’›n bafll›ca yap›t› olan Selimiye özellikle dikkati çeker. Tunca
Irma¤›’n›n iki kolu aras›nda “Sarayiçi” ad› verilen yerde her y›l
düzenlenen geleneksel “K›rkp›nar Güreflleri” kente turizm bak›-
m›ndan canl›l›k kazand›ran bafll›ca olayd›r. Her ne kadar kara ve
demiryoluyla Türkiye’ye gelen turistlerin bir girifl ve ç›k›fl kap›-
s›ysa da, transit olarak yap›lan bu trafik, kente turizm bak›m›n-
dan önemli bir yarar sa¤lamaz.
ED‹RNE ANTLAfiMASI,
Osmanl› Devleti ile Çarl›k Rus-
yas› aras›nda Edirne’de imzalanan antlaflma (14 Eylül 1829).
Antlaflma on alt› madde ile antlaflmaya ba¤l› iki senetten olufl-
maktad›r. Antlaflman›n önemli maddeleri flunlard›r: 1) Prut Neh-
ri iki devlet aras›nda s›n›r olacak, 2) Anapa, Poti, Ah›ska ve Ah›l-
kelek, Çarl›k Rusyas›’na terk edilecek, Erzurum, Kars, Do¤ubeya-
z›t Osmanl›lara geri verilecek, 3) Bu antlaflma ile Çarl›k tebas›
Osmanl› ülkelerinde karada ve denizde ticaret yapmakta serbest
olacak, bunlar her türlü sald›r›dan korunacakt›. Çarl›k Rusyas›’na
ait ticaret gemileri ve di¤er devletlerin ticaret gemileri bo¤azlar-
dan Karadeniz ve Akdeniz yönlerine girifl ve ç›k›flta serbest ola-
cakt›. Edirne Antlaflmas›’na ekli savafl tazminat›yla ilgili senet ge-
re¤ince: 1) Savafl s›ras›nda Çarl›k Rusyas›’n›n ve Osmanl›lar›n
eline geçen kale ve yerler eski sahiplerine iade edilecek, 2) Os-
manl› Devleti 1806 y›l›ndan beri Çarl›k Rusyas› teba ve tüccarla-
r›na verilen zarar›n karfl›l›¤› olarak 1,5 milyon Macar alt›n› tazmi-
nat verecek, 3) Ayr›ca savafl giderlerine karfl›l›k olmak üzere Os-
manl› Devleti, Çarl›k Rusyas›’na 10 milyon Macar alt›n› tazminat
ödeyecektir. Edirne Antlaflmas›’nda Eflâk-Bo¤dan ile ilgili sene-
te göre Eflâk-Bo¤dan voyvodalar›, azledilmeleri ve istifalar› ha-
riç, ömürleri boyunca makamlar›nda kalacaklard›. Eflâk-Bo¤-
dan’da Müslümanlar oturamayacaklar, o güne kadar padiflahlara
verilmekte olan zahire, koyun, kereste bundan böyle verilmeye-
cek, halk angaryada kullan›lmayacakt›.
ED‹SON, Thomas Alva
(1847 Milan /Ohio-1931 West
Orange/New Jersey), Amerikal› mucit. Alman-‹ngiliz-Hollanda
as›ll› atalardan gelen Edison, orta halli bir ailenin o¤luydu.
Michigan’da okula bafllad›ktan 3 ay sonra okula al›flamad›¤›
gerekçesiyle ayr›ld›. Birçok konular› annesinden ve annesinin
verdi¤i fizik kitab›ndan ö¤rendi. On yafllar›ndayken evinin
bodrumunda ilk laboratuvar›n› kurdu ve laboratuvar› için ge-
rekli araç ve gereçleri alabilmek için trenlerde gazete sat›c›l›-
¤›na bafllad›. Bofl vakitlerini Detroit’teki kitapl›kta okumakla
geçiriyordu. 15 yafl›nda, kendi olanaklar›yla gazete ç›karmaya
bafllad›. 16 yafl›nda geçirdi¤i k›z›l hastal›¤›, kula¤›nda gittikçe
artan bir sa¤›rl›k b›rakt›. 1863 y›l›nda telgraf memuru olarak
ABD’nin orta bat› bölgesini gezdi. Edison ilk olarak 1868’de
elektrikli bir kay›t makinesi icat etti, fakat bundan ticarî bir ka-
zanç sa¤layamad›. Daha sonra iyi çal›flma olanaklar› bulmak
umuduyla New York’a gitti ve Low Gold ‹ndicator Company’de
çal›fl›rken önemli bir ar›zay› k›sa sürede tamir etti¤i için ücre-
ti yükseltildi. 1870’te bu flirkete elektrikli kay›t makinesinin
berat›n› satarak 40.000 dolar elde etti. Bu parayla New York’ta
bir atölye açarak çeflitli tamirler ve yeni araçlar› gelifltirme
ifliyle u¤raflt›. 1874’te ayn› hat üzerinden dört telgraf çekebile-
cek bir telgraf makinesi icat etti. Daha iyi bulufllar yapabilmek
amac›yla 1876’da New Jersey’de Orange’a yerleflti ve zaman›n
koflullar›na göre oldukça iyi donat›lm›fl bir laboratuvar kurdu.
Bu laboratuvarda ilk olarak Bell’in telefon sistemini gelifltire-
rek “kömür taneli” telefonu, 1877 y›l›nda da Menlo Park’taki
laboratuvar›nda gramofonu buldu ve gelifltirdi. Bu gramofon,
i¤ne arac›l›¤›yla seslerin, üzeri ince kalay yapraklar geçirilmifl
parafin ve tebeflir tozundan yap›lm›fl bir silindir üzerine kay-
dedilmesine ba¤l›yd›. ‹¤nenin açt›¤› yivler, bir okuyucu i¤ne-
yi ayn› flekilde titrefltirerek sesin duyulmas›n› sa¤l›yordu. Bu
bulufl büyük yank› uyand›rd› ve sahibini üne kavuflturdu.
1868 y›l›nda akkor telli, içi boflalt›lm›fl elektrik ampullerine
uygun bir elektrik gerilimi uygulayarak bunlar›n yayg›n bi-
çimde kullan›m›n› elveriflli duruma getirdi. Ampulü iyice ge-
lifltirerek 1870’te 40 saat süreyle yanmas›n› sa¤lad›. 1882’de
elektrikle ayd›nlanma yolunda bir ça¤›n bafllang›c› olarak
New York’ta ilk elektrik santral›n› kurdu. Edison 1.000’den
fazla buluflun berat›n› alarak dünyan›n en verimli mucidi un-
van›n› kazand›. Buldu¤u ya da gelifltirdi¤i araçlar içinde en
tan›nm›fllar› batarya, elektrik motoru, diktafon, dinamo, film
çekme ve oynatma makinesidir. Elektrik ampullerini seri fle-
kilde üretmek üzere kurdu¤u flirketler, Edison General Elect-
ric Company ad› alt›nda bir holdingte topland›. 1892’de en
büyük rakibi olan Thomson Houston Electric Company’yi de
sat›n ald› ve “General Electric Company” ortaya ç›kt›.
EFE,
Bat› Anadolu köy yi¤idi; zeybek. Zeybek topluluklar›n›n
baflkan›d›r. Efe terimi Osmanl› Devleti’nin son y›llar›nda Bat›
Anadolu’da ortaya ç›kan çete bafllar› için kullan›lm›flt›r. Zeybek-
ler, aralar›nda yürekli, mert ve kahraman olanlara efe, efeler de
arkadafllar›na k›zan derlerdi. Yörük Ali, Demirci Mehmet Efe gi-
bi ünlü efeler Abdülhamit ve sonraki padiflahlar› çok u¤raflt›r-
m›fl, Kurtulufl Savafl›’nda büyük yararl›klar göstermifllerdir.
EFES,
eski ‹yon kenti. Küçük Menderes’in Ege Denizi’ne dö-
küldü¤ü yerde kurulmufl eski bir liman kentidir. Bugün deniz
dolmufl, kent öreni içerilerde kalm›flt›r. Fakat kent kal›nt›lar› ara-
s›nda Efes liman› ve iskele babalar› hâlâ seçilmektedir. Efes’in k›-
y›s›nda kuruldu¤u körfez, ça¤›nda Ege’nin en elveriflli körfezi, bu
yüzden de en ifllek liman›yd›. Sardes’ten geçerek Babil ve M›s›r’a
dek ulaflan ünlü “Kral Yolu” Efes’ten bafll›yordu. Büyük Mende-
res (Maiandros) ve Gediz (Hermos) ›rmaklar› vadilerinden Ana-
dolu içlerine uzanan yollar›n da ortas›ndayd›. Ayr›ca ça¤›n›n Mi-
let (Milas), ‹zmir, Foça, Bergama vb. gibi önemli kültür ve tica-
ret merkezleriyle do¤rudan ba¤lant›l›yd›. Bu stratejik konumu,
Efes’in önemini her yönden art›r›yordu. En eski ça¤lardan beri
bat›da Girit’ten, do¤uda Babil ülkesi ve M›s›r’a kadar bütün uy-
garl›k dünyas›n›n zenginlikleri, yenilikleri, bilim, kültür ve sana-
t› Efes’te buluflabiliyordu. Antik Efes, Türkiye turizminin vazge-
çilmez bir ögesidir. ‹lk Ça¤’da bilim ve felsefenin en büyük ad-
lar›ndan biri, Heraklitos da Efeslidir. Irmakta ayn› suyla iki kez y›-
kan›lamayaca¤›n› söyleyen, nice yüzy›llar sonra Hegel ve Marx’›n
yasalaflt›raca¤› diyalekti¤i ilk haber veren odur.
EFLATUN
→
PLATON
