ENERJ‹
217
EN KÜÇÜK ORTAK KAT,
iki ya da daha çok do¤al sa-
y›dan ortak katlar› içinde en küçük olan›; bir baflka deyiflle, söz
konusu say›larla kalans›z bölünebilen say›lardan en küçü¤ü. K›-
saca “ekok” biçiminde gösterilir. Örne¤in: 24, 48, 72,... (3, 8,
12) say›lar›n›n her birinin katlar›d›r ve bunlardan en küçük olan
24, ekok’tur. Ekok’u pratik olarak bulmak için say›lar yan yana
yaz›l›r, sa¤a düfley bir çizgi çizilir ve en küçükten bafllayarak
asal say›larla bölme ifli yap›l›r. Her say›da 1 bölümü kal›nca
sa¤daki say›lar birbiriyle çarp›l›r. Örne¤in ekok ( 18, 9, 5) =
90’d›r. Çünkü
18 9 5 2
9 9 5 3
3 3 5
|
3 ve 2.3
2
.5=90
1 1 5 5
1
ENDERUN,
Topkap› Saray›’nda bir bölüm ve Osmanl›larda
yüksek devlet görevlilerinin yetifltirildi¤i yüksekokulun ad›. Sa-
ray›n Enderun denilen bölümü, Topkap› Saray›’n›n üçüncü kap›-
s› olan Babüssaade’den bafllar, hareme kadar sürer. Buras› cü-
lus töreni, bayram tebriki, ayak divan› gibi önemli törenlere
sahne olurdu. Revan Köflkü, Ba¤dat Köflkü, III. Ahmet Kütüpha-
nesi, Mustafa Pafla Köflkü, Mecidiye Köflkü buradad›r. Ayr›ca
Osmanl› Devleti’ne en yüksek düzeyde idareci yetifltiren okul da
saray›n bu bölümünde bulunuyordu. Bu okula genellikle dev-
flirme çocuklar›n›n en zeki, en yetenekli, en güzel ve en göste-
riflli olanlar› al›n›rlard›. Bu çocuklar Enderun’a al›nmadan önce,
Galata Saray›, Edirne Saray›, ‹skender Pafla Saray›, ‹brahim Pa-
fla Saray› gibi ikinci derecede saraylarda bir e¤itimden geçirilir-
ler, bu e¤itim aflamas›nda baflar›l› olanlar
ENDONEZYA
ya da
‹NDONEZYA
(Fr.: ‹ndonésie, ‹ng.:
‹ndonesia), Güney Asya’da devlet. 3.000 kadar› yerleflilmifl olan
yaklafl›k 13.677 ada ve adac›k üzerinde kurulmufltur. Çin, Hin-
distan, Rusya ve ABD’den sonra dünyan›n 5. kalabal›k ülkesidir.
Baflkenti ve en kalabal›k kenti, Cava Adas›’nda Cakarta’d›r (eski
ad› Batavia, nüfusu 7.829.000). En büyük adalar flunlard›r: Ca-
va (132.000 km
2
), Madura (4.000 km
2
), Sumatra (473.606
km
2
), Sulavesi (Celebes) (189.000 km
2
), ‹rian Jaya (Yeni Gine
Adas›’n›n Endonezya’ya ait bat› yar›s›, 421.951 km
2
), Kaliman-
tan (Borneo’nun Endonezya’ya ait kesimi 539.400 km
2
), Moluk
Adalar› (en büyükleri Halmahere, Seram, Buru ve Tanimbar,
toplam 74.505 km
2
), Bali, Belitung, Bangka, Timor, Sumbava,
Lombok, En önemli kentler: Surabaya, Bandung, Semarang,
Solo, Malang, Ujung Pandang, Yogyakarta, Bogor, Medan, Pa-
lembang, Pedang. Resmî dil Bahasa olmakla beraber, 150-200
kadar yerli dil ve lehçe de konuflulur. Pek çok etnik gruptan olu-
flan nüfusun % 94’ü Müslüman, geri kalan› Hristiyan, Budist
vd.dir. 4 milyonu Çinli olmak üzere çok say›da da Hintli, Arap
ve öteki az›nl›klar vard›r. Ekvatorun iki yan›na da¤›lm›fl olarak
ekvatoral bir iklime sahiptir (çok ya¤›fll›, nemli ve sürekli olarak
s›cak; kurak ve ya¤›fll› dönemlerden meydana gelen iki mev-
sim). Bu adalar hemen bütünüyle da¤l›kt›r. Sismik ve volkanik
etkinlik çok kuv-
vetlidir (1883’te
Krakoota Ada-
s›’ndaki volkan›n
püskürmesi, ta-
rihte ün yapm›fl
bir do¤al olay-
d›r). Nüfusun da-
¤›l›fl› son derece
düzensizdir. ‹rian, Sumatra ve Borneo’nun iç kesimlerinin çok
tenha olmas›na karfl›l›k, baz› adalarda, özellikle Cava’da nüfus
çok yo¤undur. Yeralt› kaynaklar› ve tar›msal üretim olanaklar›y-
la zengin bir ülke olmas›na ve Güney Asya’da, Do¤u ve Bat› As-
ya ile Avustralya aras›ndaki son derece önemli co¤rafî konumu-
na karfl›n, ekonomi bak›m›ndan geliflmifl bir ülke de¤ildir. Bu-
nun bafll›ca nedeni, yüzy›llar boyunca koloni yönetimi alt›nda
kalm›fl bulunmas› ve ba¤›ms›zl›¤›n› izleyen y›llarda da çok kar›-
fl›k iç ve d›fl olaylar›n y›prat›c› etkilerine sahne olmas›d›r. Eko-
nomi esas olarak tar›ma dayan›r. Bafll›ca tar›msal ürünler: Pi-
rinç, m›s›r, manyok, tatl› patates, fleker, soya, palmiye ya¤›, yer-
f›st›¤›, kahve, tütün, çay, do¤al kauçuktur. Hayvanc›l›k önemli
de¤ildir. Endonezya, en çok bal›k avlanan Asya ülkeleri aras›n-
dad›r. Yeralt› kaynaklar›n›n bafl›nda petrol gelir ve zaten ihraca-
t›n de¤erce % 60’›n› oluflturur (1978 üretimi 82 milyon ton). Ay-
r›ca kalay, boksit, demir cevheri, manganez, alt›n, gümüfl üreti-
lir. Bunca kalabal›k nüfusuna karfl›n elektrik üretimi 1971’de 2,4
milyar kws’den ibaretti. Salt deniz ülkesi oldu¤u hâlde ticaret fi-
losu 1972’de 1 milyon gros tonun alt›ndayd›. 1978’de d›fl tica-
reti 11 milyar dolar ihracat ve 6 milyar dolar ithalat olmak üze-
re 17 milyar dolar kadard› (ihracatta petrolden sonra ikinci s›ra-
y› kauçuk al›r). 15. yüzy›la kadar birtak›m küçük yerli krall›klar
taraf›ndan yönetildi. Bu tarihlerde ülkenin ticareti Arap ve Hint-
lilerin elinde idi. Ülkenin çok tan›nm›fl ve o dönemde son dere-
ce de¤erli bir ticaret maddesi olan baharat› bat›ya götürüp sat›-
yorlard›. 15. yüzy›lda sahneye Portekizliler, 16. yüzy›l›n sonla-
r›nda da Hollandal›lar ç›kt›. Hollandal›lar, 1602’de, ülkeye birkaç
yüzy›l egemen olacak Do¤u Hint Kumpanyas›’n› kurdular (bu
kumpanya görevlerini 1800’de do¤rudan Hollanda Devleti’ne
devretti). 1809-1815’te ‹ngilizler, Kuzey Borneo’ya yerlefltiler.
Hollandal›lar, bazen savafl da yaparak ülkedeki egemenliklerini
sürdürdüler. 19. yüzy›l›n ilk yar›s›nda burada, zorunlu tar›m ifl-
çili¤ine dayanan bir iflletme yöntemini uygulad›lar (Van de
Bosch yöntemi). Endonezya’da sömürgecili¤e karfl› ilk milliyet-
çi hareketler 20. yüzy›l›n ilk yar›s›nda, siyasal partilerin kurul-
mas›yla bafllad›. Fakat bu hareketler II. Dünya Savafl› sonuna ka-
dar baflar›l› bir sonuç vermedi. 1942-1945 Japon iflgalinden
sonra ba¤›ms›zl›k giriflimleri bütün h›z›yla bafllad›. Federal bir
devlet kurularak 1949’da Hollanda yönetimine son verildi.
ENDÜLÜS EMEVÎ DEVLET‹
→
EMEVÎLER
ENERJ‹,
bir sistemin ifl yapma yetene¤inin ölçüsü (simgesi
E). Potansiyel ve kinetik enerji olmak üzere ikiye ayr›l›r. Enerji bi-
çimleri aras›nda elektrik enerjisi, ›s› enerjisi, kimyasal enerji, nük-
leer enerji, ›fl›n›m enerjisi ve mekanik enerji say›labilir. Kapal› bir
sistemde enerji yarat›lmaz ve yok edilemez, ancak biçimi de¤iflti-
