ELEKTR‹KLENME
214
dir. Bu, ikiye bölünmüfl ve her biri sar›m›n bir ucuna ba¤l›, hal-
ka biçimindeki bilezikler arac›l›¤›yla rotora hep ayn› yönde ak›m
verilmesiyle sa¤lan›r. Alternatif ak›m motorlar› içinde en çok
kullan›lan›, indüksiyon motorlar›d›r. Bu motorlarda genellikle
statordan geçen alternatif ak›m, rotorda bir elektromanyetik in-
düksiyon ak›m› meydana getirir. Rotorun dönmesini sa¤layan
moment, rotorda meydana gelen ak›mla statorun manyetik ala-
n›n›n etkileflmesinden do¤ar. ‹lk elektrik motoru (Barlow teker-
le¤i) 1828’de yap›lm›flt›r.
ELEKTR‹KLENME,
cisimlerde elektrik yükü oluflmas›
olay›. Elektriklenme cam, ebonit, kehribar gibi cisimlerin ipek,
çuha gibi bir baflka cisme sürtünmesiyle (sürtmeyle elektriklen-
me), daha önce herhangi bir biçimde elektriklenmifl bir cismin
bir baflka cisme de¤dirilmesi (dokunmayla elektriklenme) ya da
yaklaflt›r›lmas›yla (etkiyle elektriklenme) oluflabilir. Elektriklen-
menin varl›¤› elektroskop denen ayg›tla belirlenir.
ELEKTROAKUST‹K,
elektrik ve ses aras›ndaki iliflkileri
inceleyen fizik dal›. Sesin elektrik ak›m›na dönüflmesi (mikro-
fon) ya da elektrik ak›m›n›n sese çevrilmesinde (hoparlör) kul-
lan›lan yöntem ve araçlar›, elektrik titreflimleri arac›l›¤›yla do¤-
rudan do¤ruya ses verebilen müzik aletlerini inceler. ‹nceleme
alan›na ayr›ca plaklara ya da manyetik bantlara her türlü sesi
kaydetme ifllemleri de girer.
ELEKTROD‹NAM‹K,
elektriksel yüklerle elektromanyetik
alanlar aras›ndaki karfl›l›kl› etkileflimi inceleyen bilim dal›. Elekt-
rik yüklerinin elektriksel ve manyetik alanlarda maruz kald›klar›
kuvvetler ve ak›m geçiren komflu iki devre aras›nda meydana ge-
len mekanik kuvvetler, elektrodinami¤in konusunu oluflturur.
ELEKTROL‹T,
s›v› ya da çözelti hâlindeyken elektrik ak›m›-
n› ileten ya da elektrik ak›m› etkisiyle ayr›flabilen madde. Genel-
likle asitler, bazlar ve tuzlar›n su ya da baflka uygun bir çözücü-
deki çözeltileri bu özelli¤e sahiptir.
ELEKTROL‹Z,
bir elektrolitten do¤ru ak›m geçirerek kim-
yasal tepkime oluflturma. ‹lk kez 1800’de gözlenen bu olay›
1832’de Faraday tan›mlay›p yöntemlefltirdi. Elektroliz için bir
voltametre gerekir. Bir do¤ru ak›m üretecine ba¤lanan voltamet-
reden ak›m geçti¤inde elektrotlar›ndan biri (katot) eksi, öbürü
ise (anot) art› olarak yüklenir. Elektrolitteki negatif ve pozitif
yüklü iyonlar, elektrostatik çekim kuvvetleri etkisiyle anot ve ka-
toda göç ederler. Anotta anyonlar elektron vererek yükseltgenir,
katotta ise katyonlar elektron alarak indirgenirler.
ELEKTRON‹K,
elektri¤in bofllukta, gazlar ya da yar› ilet-
kenler içinde iletilmesine dayanan araçlar›n incelenmesi, tasa-
r›m› ve kullan›m›. Modern elektronik esas olarak yar› iletkenler-
le ilgilenir. Diyot lamba gibi, havas› boflalt›lm›fl ya da bir gazla
doldurulmufl araçlar, birkaç özel kullan›m alan› d›fl›nda art›k ta-
rihe kar›flm›flt›r.
ELEMAN,
kümeyi oluflturan nesne. Eleman say›, harf, flekil
olabilece¤i gibi insan, flehir, meyve vb. de olabilir. Örne¤in A=
{Türkiye’deki Irmaklar} kümesinin elemanlar› K›z›l›rmak, Dicle vb.
ELEMENT,
çekirdek yükleri ayn› olan bir cins atomlardan
oluflan ve ola¤an kimyasal yöntemlerle bozunmayan madde. Yu-
nanl› filozof Empedokles, yeryüzünde dört element oldu¤unu ile-
ri sürmüfltü: Toprak, su, hava ve atefl. Kendinden sonraki filozof-
lar, bunlara cenneti sard›¤›n› öne sürdükleri eteri de eklediler.
Kimya biliminin geliflmesiyle gerçek elementler birer birer bu-
lundu. 1661 y›l›nda, Robert Boyle, elementleri, bileflikleri olufl-
turan, bileflikten ayr›ld›¤›nda de¤iflmeyen ve daha basit madde-
lere ayr›flt›r›lamayan maddeler olarak tan›mlad›. 19. yüzy›l baflla-
r›nda John Dalton’un atom kuram›n› gelifltirmesiyle, her elemen-
tin kendine özgü bir atomu ve atom a¤›rl›¤› oldu¤u, elementin,
de¤ifltirilemeyen ve yok edilemeyen bir madde oldu¤u kabul
edildi. Oysa, 1913 y›l›nda izotoplar›n bulunmas›, ayn› elementin
farkl› atomlar›n›n bulundu¤unu, radyoaktiflik ise, atomlar›n bö-
lünebildiklerini gösteriyordu. Böylece modern element tan›m›
yap›labildi. Günümüzde bilinen 105 elementten 88’i do¤ada bu-
lunur. Öbürleri nükleer tepkimelerle elde edilmifltir.
ELMAS,
Elmas›n saf karbon oldu¤unu, 1814 y›l›nda Davy
saptam›flt›r. Do¤ada yer alt›nda ergimifl metallere ba¤l› olarak
ya da bu minerallerin erozyonu sonucu oluflan kumlarda rastla-
n›r. En çok Güney Afrika Cumhuriyeti, Tanzanya ve ABD’de kim-
berlit ad› verilen kayaçlarda, ayr›ca Brezilya, Zaire, Sierra Leone
ve Hindistan’daki alüvyal yataklarda bulunur. Elmas, bilinen en
sert cisimdir. Sertli¤i kristalinin konumuna ba¤l› olarak biraz
de¤iflir. Bu yüzden elmas ancak baflka bir elmasla kesilir. Kim-
yaca aktif de¤ildir. K›r›lma indisi 2,41 olup ›fl›¤› bütün yüzeyle-
rine yans›t›r. Bu, elmasa ›fl›ldama özelli¤i kazand›r›r. Elektri¤i
iletmez, ›s›y› çok iyi iletir. Renksiz olmakla birlikte sar›mt›rak,
kahverengi, k›rm›z› hatta siyah renkte olabilir. Optik ve mekanik
özellikleri, ayr›ca ender oluflu nedeniyle çok de¤erli bir taflt›r.
Do¤al elmas kristalleri ifllenip süs olarak kullan›l›rlar. Koyu
renkli elmaslar ise daha çok kesici aletler, matkap, z›mpara vb.
yap›m›nda kullan›l›r. Bu araçlardan çok sert cisimlerin kesilip
ifllenmesinde yararlan›l›r.
EL SALVADOR,
Orta Amerika’da, Pasifik k›y›s›nda devlet.
Bat›da Guatemala, kuzeydo¤uda Honduras ile komfludur. Orta
Amerika K›sta¤›’nda yer alan alt› cumhuriyet içinde, toprak ba-
k›m›ndan en küçü¤üdür (21.400 km
2
). Nüfusça da kalabal›k de-
¤ildir. Baflkenti San Salvador; öteki kentleri; Santa Ana, San Mi-
guel, Santa Tecla’d›r. Nüfusunun %70’ini melezler %20’sini
yerliler oluflturur. Arazisinin % 12’sini kaplayan alçak ovalar
(0-800 m) s›cak bir iklim alt›ndad›r. Bu duruma göre da¤lar ve
yüksek düzlükler ülkenin en genifl bölümünü kaplar. 2.700 met-
reye kadar ulaflan bu da¤ ve plâtolarda ›l›man iklim koflullar›
egemendir. K›y› ovalar› ve da¤lar aras›nda kalan volkanik plâto-
lar, çok bitek topraklarla örtülüdür. Bununla birlikte El Salvador,
Lâtin Amerika devletleri içinde ekonomi bak›m›ndan oldukça
geri kalm›fl ülkelerden biridir. Yeralt› kaynaklar› yönünden yok-
suldur. Ekonomisi tar›ma dayan›r. Bafll›ca ürünler: Kahve
(100-135 bin ton üretim), tütün, flekerkam›fl›, pirinç, m›s›r, ko-
kulu reçine veren a¤açlar. 1524’te ‹spanyollar taraf›ndan fethe-
dilen bu topraklar, uzun süre Guatemala’ya ba¤l› olarak yönetil-
di. 1821’den, da¤›l›fl tarihi olan 1839’a kadar “Orta Amerika Fe-
derasyonu” içinde kald›. 1841’de ba¤›ms›zl›k kazand›.
