ERZURUM KONGRES‹
226
m›fl yenilgisinden sonra Ruslar, Erzurum’a girdiler (16 fiubat
1916). Ancak Brest-Litovsk Antlaflmas›’ndan sonra Türk ordu-
lar› kenti, Ermeni kuvvetlerini sürerek geri ald› (Mart 1917).
ERZURUM KONGRES‹,
Ulusal Kurtulufl Savafl›’n›n bafl-
lang›ç döneminde yap›lan kongre (23 Temmuz 1919-7 A¤ustos
1919). I. Dünya Savafl›’ndan sonra imzalanan Mondros Mütare-
kesi’yle Osmanl› ‹mparatorlu¤u çok güç bir duruma düflmüfltü.
Dönemin hükümetinin ve padiflah›n›n ülkeyi savunamamas›,
imparatorlu¤un topraklar›n›n büyük bölümünün iflgal edilmesi-
ne neden olmufltu. 1918 Kas›m›’nda ‹stanbul’da “Vilâyât› fiarki-
ye Müdafaai Hukuku Milliye Cemiyeti” kuruldu. Bu kurulufl bü-
tün ulusal kurulufllar›n birlefltirilmesi amac›n› tafl›yordu. 10
Mart 1919’da Erzurum’da bir flube açt›. Haziran 1919’da da Er-
zurum il kongresi topland›. Kongre, “Bekçi Teflkilât›” ad› alt›nda
bir örgütün kurulmas›na ve bu kuruluflun köylüleri silâhland›r-
mas›na karar verdi. Erzurum’a gelen Mustafa Kemal, 8 Tem-
muz’da askerlikten istifa etti. Buna karfl›n, do¤u illeri kongresi-
ni düzenleyecek olan heyet, kongre baflkanl›¤›na onun getiril-
mesini kararlaflt›rd›. 23 Temmuz 1919’da toplanan kongre 7
A¤ustos 1919’a dek sürdü. Kongreye Erzurum’dan 23 kifli ol-
mak üzere Bitlis, S›vas, Trabzon ve Van’dan toplam 54 delege
kat›ld›. Bölgesel bir niteli¤i olan kongre, Mustafa Kemal Pafla ve
Rauf Bey’in çabalar›yla bütün Anadolu ve Osmanl› toplumunu
ilgilendiren kararlar ald›. Kongre kararlar› 7 A¤ustos 1919’da bir
bildiriyle aç›kland›. Kongre ayr›ca bir de heyet seçti. Bildiride
özetle flu kararlar yer al›yordu: 1) Ulusal s›n›rlar içinde bulunan
yurt parçalar› bir bütündür, birbirinden ayr›lmaz. 2) Her türlü
yabanc›lar›n topraklar›m›za girmesine ve ifllerimize kar›flmas›na
karfl› ve Osmanl› Hükümeti’nin da¤›lmas› hâlinde ulus, birlik
olarak dayanacak ve kendini savunacakt›r. 3) Yurdun ve ba¤›m-
s›zl›¤›n korunmas›na ve güvenli¤in sa¤lanmas›na ‹stanbul Hü-
kümeti’nin gücü yetmezse, bu amaçla geçici bir hükümet kuru-
lacakt›r. 4) Ulusal kuvvetleri etkin ve ulusal iradeyi egemen k›l-
mak esast›r. 5) Hristiyan az›nl›klara siyasal üstünlük ve toplum
düzenimizi bozacak ayr›cal›klar verilemez. 6) Manda ve himaye
kabul olunamaz. 7) Millet Meclisi’nin derhal toplanmas› ve hü-
kümet ifllerinin bu meclisin denetiminde yürütülmesini sa¤la-
mak için çal›fl›lacakt›r.
ESANS,
çiçek, yaprak ve köklerdeki (limon, portakal, berga-
mot ya¤› vb.) uçucu ya¤lar›n ve koku maddelerinin alkolde çö-
zünmesinden elde edilen yo¤un çözelti. Do¤al esanslar, bitkinin
kokulu bölümünün % 96’l›k alkolle kar›flt›r›l›p dam›t›lmas›yla
haz›rlan›r. Taflkömürü katran›n›n dam›tma ürünlerinden haz›rla-
nan yapay esanslar da vard›r. Yiyecek ve içeceklere koku ver-
mekte ve parfüm olarak kullan›l›rlar.
ESENDAL, Memduh fievket
(1883 Çorlu-1952 Anka-
ra), öykü, roman yazar›. Çocukluk y›llar›nda düzenli bir ö¤renim
yapma olana¤› bulamad›. Balkan Savafllar›’na kadar topra¤a
ba¤l› ifllerde çal›flarak ailesini geçindirdi. Bir yandan da ‹ttihat
ve Terakki F›rkas›’nda siyasal mücadeleye at›ld›. Daha sonra ‹s-
tanbul’a yerleflti. Yap›tlar›: “Ayafll› ve Kirac›lar›” (roman, 1934),
“Hikâyeler” (birinci kitap, 1946, ikinci kitap, 1946). Bu kitaplar
“Otlakç›” ve “Mendil Alt›nda” adlar›yla Dost yay›nevi taraf›ndan
yeni kapaklarla ç›kar›ld› (1958), “Temiz Sevgiler” (öyküler,
1965), “Ev Ona Yak›flt›” (1972).
ESK‹ YAZI,
Türklerin ‹slâml›¤› benimsedikten sonra 10.
yüzy›ldan bafllayarak kulland›klar› Arap alfabesine dayanan ya-
z›n›n ad›. ‹ranl›lar 28 harf olan Arap alfabesini pe, çe, je, gef
harflerini ekleyerek 32 harfe ç›karm›fllar, Türkler de bu alfabeyi
kullanm›fllard›r. Eski yaz›da Arap, ‹ran imlâs›na uygun olarak
sessizlerin yan› s›ra yaln›z uzun sesliler yaz›l›r, harfler baflta,
sonda, ortada olmak üzere üç ayr› biçimde geçerdi. 1 Kas›m
1928’de Lâtin harflerinin benimsenmesiyle eski yaz› kullan›m-
dan kalkm›flt›r.
ESK‹ÇA⁄,
Roma uygarl›¤›n›n çözülüp Avrasya’n›n büyük
göçlerle etkilendi¤i 4.-5. yüzy›llardan önceki dönem, antikite.
Terim, tek bafl›na kullan›ld›¤›nda bazen Yunan-Roma klasik es-
kiça¤› ile Akdeniz’in eskiça¤›n› anlat›r. Bu nedenle, terimin ba-
fl›na baz› s›fatlar eklenerek yer ve zaman ayr›m›n›n aç›kça belir-
tilmesi sa¤lan›r. a) Tarihöncesi eskiça¤›: Tarihöncesi. b) Do¤u
eskiça¤›: Do¤u’nun eski halklar› ve Anadolu uygarl›klar›n›n tari-
hi. c) Hristiyan eskiça¤›: Eskiça¤’›n bitifliyle Orta Ça¤’›n baflla-
ma tarihi için tarihçiler aras›nda kesin bir anlaflma olmam›flt›r.
Ancak, genel olarak Roma ‹mparatorlu¤u’nun ikiye ayr›ld›¤› ‹.S.
395, Eskiça¤’›n bitifli ve Orta Ça¤’›n bafllang›c› olarak kabul edi-
lir. Eskiça¤’›n bitifli ile Orta Ça¤’›n bafllang›ç tarihi olarak çeflit-
li tarihçilerin kabul ettikleri tarihlerden yayg›n olanlar› flunlard›r:
Roma ‹mparatorlu¤u’nun ilk olarak istilâya u¤ramas› (276), Di-
ocletianus’un Roma’da tahta ç›k›fl› (285), ‹stanbul’un Konstanti-
niye ad›n› ald›¤› tarih (330), Cermenlerin Ren Nehri’ni geçtikle-
ri tarih (31 Aral›k 406), Roma’n›n Alarik taraf›ndan al›nd›¤› tarih
(410), Augustulus Romulus’un, Odoakr taraf›ndan tahttan indi-
rilifli (476).
ESK‹fiEH‹R,
‹ç Anadolu Bölgesi’nin Yukar› Sakarya bölü-
münde yer alan il ve bu ilin merkezi olan kent. Kuzeyde Ankara,
Bolu, bat›da Bilecik ve Kütahya, güneyde Afyonkarahisar ve
Konya, do¤uda Ankara illeriyle s›n›rlan›r. Eskiflehir ili toprakla-
r›n›n yer flekilleri, Sakarya ve en önemli kolu Porsuk Çay› ve
bunlara kar›flan öteki küçük akarsular›n yay›ld›¤› düzlüklerle (bu
düzlükler, Porsuk 盤›r› boyunca oldu¤u gibi, yer yer oldukça
genifl ovalar meydana getirir) bu düzlükleri birbirinden ay›ran
ve genellikle do¤u-bat› yönünde uzanan ve doruklar› 2.000
metreyi bulmayan da¤ s›ralar›ndan meydana gelir. Kara ve de-
miryollar› ve yerleflmelerin ço¤u bu akarsu oluklar›n› izler. Yer
yer genifl bir ufuk meydana getiren düzlükler, bunlar› belli yön-
lerde çevreleyen, baz›lar›n›n tepeleri masa gibi düz, baz›lar›n›n
sivri, diflli da¤ s›ralar›, hafif e¤imlerle ovaya inen, sel yar›nt›la-
r›yla fazlaca parçalanm›fl yamaçlar vard›r. ‹l topraklar›nda ‹ç
Anadolu’nun tipik bitkisel örtüsü olan bozk›r egemendir. Ya¤›fl-
lar (da¤l›k kesimler hariç) azd›r. S›cakl›k rejimi karasal nitelik-
tedir. Örne¤in 800 m yükseklikte kurulmufl olan Eskiflehir il
merkezinde en s›cak ve en so¤uk aylar›n ortalamalar› 21.5ºC ve
-0.8ºC (temmuz ve ocak), kaydedilen maksimum ve minimum
de¤erler ise 39.1ºC ve -26.3ºC’t›r. Y›ll›k ya¤›fl ortalamas› 373.6
mm.dir. Porsuk, Gökçekaya ve Sar›yar baraj gölleri d›fl›nda
önemli do¤al göl yoktur. Eskiflehir il merkezi ve yak›n çevresi
