EVL‹YA ÇELEB‹
230
uzak birkaç yerde ayn› zamanda bulunmak vb.) yapabildiklerine
inan›l›r. Böylesi eylemlere keramet denir. Evliyalar›n iyi huylu,
hoflgörülü, kin tutmaz, iyiliksever kifliler olduklar›na inan›l›r.
EVL‹YA ÇELEB‹
(1611 Unka-
pan›/‹stanbul - 1682, ?), seyahatna-
me yazar›. Pirinç levhalar üzerine
oyma iflleyen sanatç› bir baban›n
o¤ludur. Çocuklu¤unda, 117 yafl›n-
da ölen babas› Dervifl Mehmet Zil-
li’nin yan›nda çal›flm›fl, buradaki
Rum ç›raklardan Rumca ö¤renmifl-
tir. Kanuni’nin Zigetvar Seferi’nde
önemli hizmetleri olan babas›n›n
genifl çevresindeki güngörmüfl kiflilerin serüvenlerini hikâye et-
tikleri aile sohbetlerinde bulunan Çelebi, dünyay› gezip görme
merak›na kap›lm›fl, 20 yafl›ndayken ‹stanbul içinde gezerek gör-
düklerini kaleme alm›flt›r. Daha sonra Enderun’a al›narak yetifl-
tirilmifl (1635-1639), sipahi olmufltur. Zaman›n padiflah› IV.
Murat’›n Revan Seferi’nden dönüflünde saraya al›nm›flsa da pa-
diflah›n ölümünden sonra çekilerek ilk gezisi olan Bursa yolcu-
lu¤una ç›km›flt›r. ‹zmit, Trabzon (1640) ve Girit (1645) yolcu-
luklar›na da ç›kan Evliya Çelebi, 50 y›l boyunca Avusturya, Hi-
caz, M›s›r, Sudan, Habeflistan, Da¤›stan vb. ülkelerde dolafl-
m›flt›r. Bu gezilerinde önemli mektuplar götürmek ya da savafla
kat›lmak gibi çeflitli hizmetlerde bulunmufl, görgü ve gözlemle-
rini seyahatnamesinde tarih ve yer belirtmelerine özen göstere-
rek yazm›flt›r. “Seyahatname”, edebiyat›m›z›n gezi türünde ilk
büyük yap›t›d›r. Gerçekçi bir gözle izlenen olaylar, süslü ve ger-
çekd›fl› abartmalara özenilerek yaz›lmam›fl, yal›n ve duru bir an-
lat›m içinde diline özgü inceliklerle bezenmifltir. Tarih, toplum-
bilim ve güzel sanatlar üzerinde belli bir bilgi düzeyine varacak
kadar kendi kendini yetifltirdi¤i anlafl›lan Evliya Çelebi’nin “Se-
yahatname”sinin bugün elimizde üç tak›m yazmas› vard›r. Yaz›
dilinde, halk›n çok kulland›¤› deyimler genifl ölçüde yer ald›¤›
için konuflma diline çok yak›n bir kurulufl özelli¤i göstermekte,
Ahmet Mithat Efendi’nin, ilk bas›m› s›ralar›nda belirtti¤i gibi bu
yönüyle de kal›c› bir nitelik kazanmaktad›r. Tanzimat’tan sonra
yap›t›n baz› bölümleri “Müntahabat-› Evliya Çelebi” ad›yla ya-
y›mlanm›fl, daha sonra Ahmet Vefik Pafla ve fiemsettin Sami
Bey’in ilgisini çekmiflse de yap›t üzerinde ilk önemli çal›flmay›
Necip As›m Bey yapm›flt›r. Daha sonra Kilisli Doktor Rifat ve Ki-
lisli Abdullah Nasuh beyler alt› y›l süren bir çal›flma sonucu ya-
p›t› kopya etmifllerdir. “Seyahatname”nin ilk sekiz cildi Arap
harfleriyle (1898-1928), son iki cildi Türk harfleriyle
(1935-1938) bas›lm›fl ve Reflat Ekrem Koçu (1943-1951), Mus-
tafa Nihat Özön (1944-1945), Mehmet Aksoy ve Server ‹skit
(1962) taraf›ndan seçme parçalar yay›mlanm›flt›r.
EVREN
ve
EVRENB‹L‹M,
var olan fleylerin bütününü
içine alan âlem, kâinat ve evrenin ba¤l› oldu¤u yasalar› incele-
yen bilim dal›. Maddeyi oluflturan atomlardan, Günefl sistemi ve
galaksilere kadar her fley evrenin bir parças› olarak kabul edilir.
‹lkça¤lardan beri, maddenin yap›s› ile hayat›n bafllamas› ve y›l-
d›zlar›n, Dünya’n›n, Günefl sisteminin oluflumu insanlar›n zihin-
lerini meflgul etti ve önceleri felsefe sistemleri fleklinde, daha
sonra bilimsel çal›flmalar olarak bütün bu sorulara cevap aran-
d›. Günümüzde evren içinde dünyan›n da yer ald›¤› y›ld›zlar, ne-
bulalar ve galaksilerin incelenmesi, bunlar›n hareketiyle ilgili
yasalar›n bulunmas›, yafl›n›n belirlenmesi gibi daha çok bilim-
sel çal›flmalar› gerektiren evrenbilim arac›l›¤›yla incelenmekte-
dir. Evrenbilimin özellikle üzerinde durdu¤u konular›n bafl›nda,
evrenin yafl› ve oluflumu gelir.
EVREN, Kenan
(1918
Alaflehir/Manisa), Türkiye
Cumhuriyeti’nin 7. Cum-
hurbaflkan›, Millî Güvenlik
Konseyi ve Genelkurmay
Baflkan›. 1936’da Harp
Okulu’na giren Evren, 1938
y›l›nda bu okulu, 1940’ta da
Topçu At›fl Okulu’nu bitirdi.
fiubat 1939’da te¤men ol-
du; 1942 A¤ustosu’nda üs-
te¤menli¤e
yükseldi.
1946’da girdi¤i Harp Akademisi'ni 1949’da bitirerek kurmay su-
bay oldu. A¤ustos 1952’de binbafl› rütbesini kazanan Kenan Ev-
ren, befl y›l sonra yarbayl›¤a, bundan üç y›l sonra albayl›¤a yük-
seldi. 30 A¤ustos 1964’te tu¤general, sonra üçer y›l arayla dü-
zenli terfi ederek 1974’te orgeneral oldu. Ayn› y›l, Ege Ordusu
Komutanl›¤›’na getirildi. Evren daha önce, Kara Kuvvetleri Okul-
lar Daire Baflkanl›¤›, Tümen Komutanl›¤›, Ordu Kurmay Baflkan-
l›¤›, Kolordu Komutanl›¤›, Kara Kuvvetleri Denetleme Kurulu
Baflkanl›¤›, Genelkurmay ‹kinci Baflkanl›¤› yapm›flt›. 1977 y›l›n-
da Evren, Kara Kuvvetleri Komutanl›¤›’na yükseldi. Bu göreviyle
birlikte Kara Kuvvetleri Güçlendirme Vakf› Baflkanl›¤›’n› yürüttü.
6 Mart 1978’de Genelkurmay Baflkanl›¤› görevine bafllad›. 12
Eylül 1980 tarihinde gerçekleflen ordu müdahalesinden sonra
Millî Güvenlik Konseyi ve Devlet Baflkanl›¤› görevini üstlendi. 7
Kas›m 1982’de yap›lan halkoylamas›yla kabul edilen Anayasa’ya
göre Türkiye’nin 7. Cumhurbaflkan› oldu. 1 Temmuz 1983’te ge-
nelkurmay baflkanl›¤›n› Kara Kuvvetleri Komutan› Orgeneral Nu-
rettin Ersin’e devrederek askerî görevlerinden ayr›ld›. 9 Kas›m
1989’da da cumhurbaflkanl›¤›n›, seçimi kazanan Turgut Özal’a
devrederek siyasetten çekildi. Marmaris’e yerleflti. An›lar›n› “Ke-
nan Evren’in An›lar›” (1990-1991, 2 cilt) ad›yla kitaplaflt›rd›.
EVR‹M,
basamak basamak oluflan de¤iflimler zinciri. Hemen
her olayda evrim görülür; sözgelimi düflüncenin, edebiyat›n ev-
rimi, yeryüzünün jeolojik yap›s›nda evrim, canl› varl›klar›n evri-
mi gibi. ‹nsanlar› en fazla meflgul eden olaylar›n bafl›nda biyo-
lojik geliflme, türlerin oluflumu gelmektedir. Canl› türlerinin or-
tak bir soydan bafllay›p evrimleflerek türlere ayr›ld›klar› fleklin-
deki düflünceler, Eski Yunan’dan beri kabul edilen düflünceler-
dir. 19. yüzy›lda, daha önceki y›llarda yap›lan sistemli biyoloji
ve botanik araflt›rmalar›na dayan›larak ilk evrim kuram›n› ortaya
atan, Frans›z bilgini Lamarck oldu. Lamarck’›n “d›fl çevrenin or-
ganlar›n ortaya ç›k›p geliflmesine ya da sönüp yok olmas›na”
iliflkin görüflleri önceleri büyük ilgi gördüyse de, 19. yüzy›l›n
