meydana getirir. Baz› yerlerdeki alüvyon çökellerinde alt›n, pla-
tin, kalay vb. madenler de bulunur.
ALYUVAR,
kanda
bulunan ve hemoglo-
bini tafl›yan k›rm›z›
renkte kan hücresi,
eritrosit. ‹nsandaki al-
yuvarlar, yuvarlak ve
yass›d›r. Çap› 7 mik-
ronu geçmez. Develer-
de, kufllarda, sürün-
genlerde ve bal›klarda
elips biçimindedir. Bir milimetre küp kanda ortalama 5 milyon
alyuvar bulunur. Bu miktar, yüksek yerlerde oturanlarda artar.
Kimi hastal›k ve zehirlenmeler alyuvar say›s›n› azalt›r. Tehlikeli
kans›zl›klarda (anemi) bu say› milimetre küpte 1 milyona düfle-
bilir. Alyuvar›n görevi, akci¤erden dokulara oksijen ve dokular-
dan akci¤ere karbondioksit tafl›makt›r. Alyuvarlar›n k›rm›z› ren-
gi, içindeki hemoglobin maddesinden ileri gelir. Alyuvarlar ak-
ci¤ere geldi¤inde havan›n oksijenini alan hemoglobin, üzerin-
deki karbondioksidi atar ve ald›¤› oksijeni kan dolafl›m› ile do-
kulara götürür. Alyuvarlar kemiklerdeki k›rm›z› ilikten do¤ar. Al-
yuvar›n ömrü yaklafl›k 120 gündür. Bir alyuvar öldü¤ünde, he-
moglobin de parçalan›r. ‹çinde bulunan demir, vücutça yeni al-
yuvarlar›n oluflturulmas›nda kullan›l›r. Hemoglobinin bir bölü-
mü, sar› bir pigment olan bilirubine dönüflür. E¤er alyuvarlar
h›zla parçalan›rlarsa, çok miktarda bilirubin maddesi kana kar›-
fl›r ve hasta sararmaya bafllar, yani sar›l›k meydana gelir.
ALZHE‹MER HASTALI⁄I,
yafll›l›¤a ba¤l› olmaks›z›n zi-
hinsel yetilerin kaybolmas›, mekân içinde yön bulamama ve ko-
nuflamama gibi belirtilerle ortaya ç›kan bunama. Alzheimer has-
tal›¤›n›n yafll›l›k bunamas›n›n da nedeni oldu¤u san›lmaktad›r.
Hastal›k ilk olarak Alman hekim Alois Alzheimer taraf›ndan
1906’da tan›mlanm›fl ve 1980’li y›llar›n bafl›na kadar da tedavi-
si bulunamam›flt›r. Hastal›¤›n nedeni tam olarak bilinmemekle
birlikte sinirsel uyar›lar› iletmeye yarayan asetilkolin adl› mad-
de eksikli¤inin bununla ilgili oldu¤u düflünülmektedir. Baz›
araflt›rmac›lar ise virüs benzeri bir etkenin ya da beyin dokusun-
da afl›r› derecede alüminyum birikiminin hastal›¤›n nedeni ola-
bilece¤ini ileri sürmektedirler.
AMASYA,
Orta Karadeniz bölümünde, Yeflil›rmak’›n orta ç›-
¤›r›nda il. Kuzeyde Samsun, öteki yönlerde de Tokat, Yozgat ve
Çorum illeri aras›nda kal›r. Türkiye’nin alan bak›m›ndan küçük
illerinden biridir. Kuzey Anadolu da¤lar›, Orta Karadeniz bölü-
münde, k›y›n›n do¤u ve bat›s›nda oldu¤u gibi yüksek ve sürekli
s›ralar meydana getirmez. Bu nedenle arazi, orta yükseklikte te-
pelerden, Yeflil›rmak ve kollar›n›n yer yer dik yamaçlarla yard›¤›
vadilerden (bu vadilerde alüvyon tabanl› ovalarla bunlar› ay›ran
bo¤azlar birbirini izler) ve ovalardan (bafll›calar› Suluova ve
Merzifon ovas›) oluflur. ‹lin en yüksek doru¤u, Amasya ile Lâdik
aras›nda 2.062 m. yükseklikteki Akda¤’d›r. Karadeniz iklimi,
Amasya ilinde bir dereceye kadar karasal bir nitelik kazan›r.
Amasya’da y›l›n en s›cak ve en so¤uk aylar›n›n ortalamas› 23.5º
ve 2.5º’dir. Orta Karadeniz’in k›y› kesiminde bile zaten azalm›fl
olan y›ll›k ya¤›fl tutarlar› burada daha da düfler (Amasya’da 400
mm.). Bu iklim koflullar›n›n sonucu olarak ormanlar Karadeniz’in
öteki bölümlerinde oldu¤u kadar genifl de¤ildir. Ekonomide ma-
dencilik ve sanayinin yeri önemsizdir. fieker fabrikas›, birkaç un
ve kiremit fabrikas›, el tezgâhlar›, tamirhaneler, meyve ve sebze
suyu yap›mevleri vard›r. Tar›m ve hayvanc›l›k bak›m›ndan da, ör-
ne¤in Karadeniz’in öteki illeri kadar ileri de¤ildir. Ancak Et ve Ba-
l›k Kurumu’na ait tesislerin yap›lmas›, hayvanc›l›¤› bir ölçüde
özendirmifltir. Bafll›ca ürünler, flekerpancar›, kenevir, tütün, tah›l,
baklagiller, sebze ve meyvedir. Samsun-S›vas demiryolu ve il-
den geçen çeflitli karayollar› ulafl›m› sa¤lar. Bu bak›mdan en bü-
yük avantaj› Samsun’a demir ve karayoluyla ba¤l› ve yak›n bu-
lunmas›d›r. (Amasya - Samsun karayolu 128 km.). Çok eski bir
tarihe sahip olan il merkezi Amasya, Yeflil›rmak vadisinde, ve-
rimli meyve ve sebze bahçeleriyle ün yapm›fl vadi tabanlar›n› ay›-
ran bir bo¤azda kurulmufltur. ‹lk Ça¤’›n tan›nm›fl tarihçisi Stra-
bon bu kentte do¤mufltu. Ad›n›n, kurucusu olan Amasis’ten gel-
di¤i san›lmaktad›r. Y›ld›r›m Bayezit döneminde Osmanl› Devleti
topraklar›na kat›l›ncaya kadar çok el de¤ifltirdi, bir ara Pontus
krallar›na merkezlik yapt›. Bu uzun geçmifli nedeniyle kent, özel-
likle Selçuklu ve Osmanl› dönemlerine ait birçok an›tlar ve daha
eski yüzy›llara ait kal›nt›lar tafl›r (kale, kral mezarlar› vb.).
AMASYA TAM‹M‹,
9. Ordu Müfettifli Mustafa Kemal Pa-
fla’n›n Amasya’da haz›rlay›p yay›mlad›¤› genelgesi (22 Haziran
1919). Genelge, Mustafa Kemal Pafla taraf›ndan 21/22 Haziran
1919 tarihinde yaveri Cevat Abbas’a yazd›r›ld›, haz›rland›ktan
sonra Mustafa Kemal Pafla’n›n arkadafllar› Rauf Bey (Orbay), Ali
Fuat Pafla (Cebesoy), Albay Refet Bey (Bele) taraf›ndan da im-
zaland›. Bafll›ca flu noktalar› içeriyordu: 1. Vatan›n bütünlü¤ü ve
milletin istiklâli tehlikededir. 2. Merkezî hükümet, yüklendi¤i
sorumlulu¤un gereklerini yerine getirememektedir. Bu durum,
milletimizi yokmufl gibi tan›tmaktad›r. 3. Milletin istiklâlini yine
milletin azim ve karar› kurtaracakt›r. 4. Milletin durumunu göz-
den geçirmek, hak isteyen sesini dünyaya duyurmak için her
türlü etki ve kontrolden ba¤›ms›z bir ulusal heyetin varl›¤› ge-
reklidir. 5. Anadolu’nun her bak›mdan en emin yeri olan Sivas’ta
millî bir kongrenin h›zla toplanmas› kararlaflt›r›lm›flt›r. 6. Bunun
için bütün vilâyetlerin her sanca¤›ndan, milletin güvenine sahip
üç temsilcinin mümkün olan h›zla hemen yola ç›kar›lmas› ge-
rekmektedir. 7. Bu durum, millî bir s›r olarak tutulacak, temsil-
ciler gerekli görülen yerlerde kendilerini tan›tmadan yolculuk
edeceklerdir. 8. Do¤u illeri ad›na 10 Temmuz’da Erzurum’da bir
kongre toplanacakt›r. Di¤er illerin temsilcileri, ad› geçen tarihe
kadar Sivas’a varabilirlerse Erzurum Kongresi üyeleri de Sivas
genel toplant›s›na dahil olmak üzere hareket edeceklerdir.
AMAZON,
Güney Amerika’da büyük ›rmak (6.275 km.). Bes-
lenme havzas›n›n geniflli¤iyle (6.968.000 km 2 ) dünyada birinci
ve saniyede 70.000 - 200.000 metreküp aras›nda de¤iflen debi-
si ve uzunlu¤u ile Nil’den sonra ikinci gelir. Kuzey Brezilya’da
3.000 km.’den fazla bir kesimi ulafl›ma elverifllidir.
ALYUVAR
32
