GOTLAR SÜTUNU
278
olarak yer ald›. Gorki’nin genifl halk kitlelerince tan›nmas›, 1898
y›l›nda yay›mlanan eski öyküleriyle gerçekleflti. Bu öykülerinin
kahramanlar›n› genellikle, Rusya içinde yapt›¤› gezilerde karfl›-
laflt›¤› toplum d›fl› kifliler oluflturdu. ‹lk roman› “Foma Gorde-
yev”den (1899) sonra, öykülerinde romantik coflkular›ndan s›y-
r›larak toplumsal elefltirilere yöneldi¤i görüldü. Bu durum özel-
likle “Troe” “Üç ‹nsan, 1900-1901) adl› roman›nda belirginlefl-
ti. 1901-1906 y›llar› aras›nda çal›flmalar›n›n a¤›rl›k noktas›n›
oyun yazarl›¤› oluflturdu. ‹lk oyunu “Meflçane” (Küçük Burjuva-
lar, 1902) Moskova Sanatç›lar Tiyatrosu’nda sahnelendi. Ard›n-
dan “Na Dne” (Ayaktak›m› Aras›nda, 1902) adl› oyunu oynand›.
“Mat” (Ana, 1907) adl› roman›yla “Vragi” (Düflmanlar, 1906)
adl› oyunu sosyalist gerçekçili¤in baflar›l› örnekleri olarak kabul
edildi. “Detstvo” (Çocuklu¤um, 1913), “V Lyudyah” (Yabanc›
‹nsanlar Aras›nda, 1915; Türkçeye Ekme¤imi Kazan›rken ad› al-
t›nda çevrildi), “Moi Universiteti” (Benim Üniversitelerim,
1922) bafll›klar›n› tafl›yan üçlü otobiyografisi, Gorki’nin yap›tla-
r›n›n doruk noktas›n› oluflturdu. Devrim öncesi Rus ayd›nlar›n›n
durumunu konu alan “Delo Artamonoviç”te (Artamonovlar,
1925) üç kuflak boyunca bir ailenin çöküflünü anlatt›. Tamam-
lanmam›fl olan “Zizn Klima Samgina”da (Kilim Samgin’in Yafla-
m›, 1927-1936) ise Rus yak›n tarihini ele ald›.
GOTLAR SÜTUNU,
‹stanbul’da Gülhane Park›’nda bulu-
nan sütun. Kimin için dikildi¤i bilinmemekte, üstündeki yaz›lar-
dan Gotlara karfl› kazan›lm›fl bir zaferin an›s›na dikildi¤i anlafl›l-
maktad›r. Önceleri Roma ‹mparatoru II. Claudius’un diktirdi¤i
san›lm›flsa da bu imparatorun ‹stanbul’a hiç gelmedi¤i anlafl›l-
d›¤›ndan bu görüfl geçerlili¤ini kaybetmifltir. Daha sonraki arafl-
t›rmalar sütunun, I. Theodosius ya da I. Constantinus için dik-
tirildi¤i sav›n› kuvvetlendirmifl ve ‹.S. 4. yüzy›la ait oldu¤unu
ortaya koymufltur. Sütun, mavi damarl› mermerden tek parça
olarak yap›lm›fl ve üç basamakl› bir kaide üstüne oturtulmufltur.
Yüksekli¤i 15 m.dir ve üstünde bir de bafll›k bulunur.
GÖBEK,
memelilerde karn›n ortas›nda bulunan çukurluk. Bu
çukurluk, cenin (dölüt) günleri süresince eteneden gelen ve
plasentaya kan tafl›yan iki atardamar ve büyük bir toplardamar-
dan oluflan damar örgüsünün, yavrunun vücuduna girdi¤i deli-
¤in izidir. ‹nsanlarda, bebek do¤duktan sonra bu ba¤ kesilerek
s›k›ca ba¤lan›r. Gevflek ba¤lanacak olursa, ortaya ç›kacak kana-
ma, çocu¤un ölümüne neden olabilir. Kesilen parça yavafl ya-
vafl kuruyarak büzülür ve do¤umdan alt› ile sekiz gün sonra ko-
par, yerinde çukurluk flekilnde bir iz kal›r (göbek). Göbek deli-
¤inin tam kapanmamas› ise çeflitli tipte göbek f›t›klar›n›n ortaya
ç›kmas›na yol açar.
GÖÇ DESTANI,
‹.Ö. 8. yüzy›lda ortaya ç›kt›¤› öne sürülen
bir Türk destan›. Uygur ülkesinde Hulin Da¤›’ndan ç›kan Tugla
ve Selenge ›rmaklar› aras›nda kalan bir bölgede geçer. Kutsal
bir a¤ac›n üstüne gökten mavi bir ›fl›k düfler. Ifl›¤›n oldu¤u yer-
den befl çocuk dünyaya gelir. Sungur Tigin, Or Tigin, Kutur Ti-
gin, Kökel Tigin, Bögü Tigin adlar›ndaki çocuklar, Uygur inan›-
fl›na göre Tanr›’n›n hakan olmalar› için gönderdi¤i üstün kifliler-
dir. ‹çlerinden en zeki ve güzel olan Bögü Tigin hakan seçilir.
Bögü, devleti dirayetle yönetir. Çinlileri yener. Yerine geçen
kardefli, bar›fltan yana oldu¤u için o¤luna Çin prensesini almak
ister. Çinliler, Uygurlar› zay›flatmak için Kutluda¤ Kayas›’n› al-
mak gerekti¤ini bildiklerinden, Prenses Kiyu Liyen’e karfl›l›k bu-
nu isterler. Hakan bu iste¤i kabul eder. Kaya, atefl ve sirkeyle
parçalanarak Çin’e götürülür. Uygurlar›n da dirli¤i düzenli¤i bo-
zulur. Hakan yedi gün içinde ölür. O y›l büyük bir kurakl›k bafl
gösterir. Bütün canl›lar “Göç!” diye ba¤›rmaktad›r. Bunun üze-
rine, Beflbal›k denen yere göç edilir.
GÖK MEDRESE,
S›vas ve Tokat’ta bulunan iki Selçuklu
medresesi. S›vas’taki, III. G›yasettin Keyhüsrev’in baflveziri Sa-
hip Ata taraf›ndan Mimar Konyal› Kâluyan’a yapt›r›lm›flt›r. Ana-
dolu’nun eski Türk-‹slâm mimarî yap›tlar›n›n tipik örneklerinden
biridir. Kap›s›n›n yanlar›nda tu¤ladan yap›lm›fl iki minareyi ve
mescidinin içini süsleyen mavi çinilerden dolay› halk taraf›ndan
Gök Medrese ad› verilmifltir. Tokat’taki Gök Medrese’nin ise ne
zaman ve kimin taraf›ndan yapt›r›ld›¤› bilinmemektedir. Bu
medrese de ad›n›, içini süsleyen çinilerden alm›flt›r.
GÖKADA
→
GALAKS‹
GÖKALP, Ziya
(1876 Diyarbak›r - 1924 ‹stanbul), yazar,
düflün adam›. Diyarbak›r Askerî Rüfltiyesi’ni bitirdi. Mülkiye
‹dadisi’nde ve Baytar Mektebi’nde okudu. Okulun son s›n›f›n-
dayken II. Abdülhamit’in zorbal›k rejimine karfl› gizli bir cemiye-
te kat›ld›¤›ndan 9 ay Taflk›flla Hapishanesi’nde yatt›; ç›k›nca da
Diyarbak›r’a sürgün edildi (1900). Arapça ve Farsça ö¤rendi. Bir
yandan da ‹ttihat ve Terakki Partisi’nin Diyarbak›r fiubesi’ni aça-
rak siyasal eyleme geçti. Dicle ve Peyman gazetelerini ç›kard›.
1910’da Selânik’te toplanan ‹ttihat ve Terakki Partisi’nin genel
kongresine Diyarbak›r delegesi olarak kat›ld›. Merkezi umumi-
yeye (genel merkez) üye seçildi. ‹ttihat ve Terakki Lisesi’ni kur-
durarak ilk kez bu lisede toplumbilim dersini programa ald›rd›.
Daha sonra, Ergani-Madeni’nden mebus seçilince ‹stanbul’a
yerleflti. Türk Oca¤›’n›n çal›flmalar›na kat›ld›. 1918’de Hars ve
‹lim Heyeti üyeleri aras›nda görev ald›. ‹stanbul’un ‹ngilizler ta-
raf›ndan iflgal edilmesine kadar ‹stanbul Darülfünunu’nda top-
lumbilim dersi okuttu (Ekim 1914-28 Ocak 1919). Bir süre Be-
kira¤a Bölü¤ü’nde tutuklu kald›ktan sonra Malta Adas›’na sürül-
dü. Dönüflünde (19 May›s 1921) bir süre Diyarbak›r’da oturdu;
sonra Telif ve Tercüme Encümeni Reisli¤i’ne atan›nca Ankara’ya
yerleflti. Diyarbak›r’dan milletvekili seçildi (11 A¤ustos 1923).
Genç Kalemler (1911). Türk Yurdu (1912), Tanin, Halka Do¤ru,
Türk Sözü, ‹slâm, ‹ktisadiyat, Millî Tetebbular, Muallim, Darül-
fünun Edebiyat Fakültesi, ‹çtimaiyat, Harf ve kendi yay›m› Yeni
Mecmua’da (66 say›, 12 Temmuz 1917 - 26 Ekim 1918) dil, ta-
rih, toplumbilim alanlar›ndaki araflt›rma yaz›lar›n›n yan› s›ra ye-
ni dil hareketine örneklik amac›yla manzumeler yay›mlad›. Mal-
ta sürgününden dönüflünde Diyarbak›r’da ç›kard›¤› Küçük Mec-
mua’da (33 say›, 5 Haziran 1922 - 5 Mart 1923), Hakimiyeti
Milliye, Yeni Türkiye ve Cumhuriyet gazetelerinde dil ve edebi-
yat konular›n›n yan› s›ra siyasal ve toplumbilimsel yaz›lar yazd›.
‹kinci Meflrutiyet’in ilân›ndan sonra ‹ttihat ve Terakki F›rkas›’n›n
Genel Merkezi’ne seçilen Gökalp, Selânik’te yerleflerek ulusçu-
