GÖKDELEN
280
Amerikan K›z Koleji’ni bitirmifltir. 1953’te Türk Kuflu Havac›l›k
Okulu’nu, SSCB’de planörlük okulunu ve Eskiflehir Askerî Hava
Okulu’nu bitirmifltir. ‹lk kad›n askerî pilot olarak menevralara
kat›lm›fl, 1937’de Dersim Harekât›’nda savafl pilotu olarak bu-
lunmufltur. Türk Kuflu Okulu’ndaki ö¤retmenlik görevinden
1955’te emekli olmufltur.
GÖKDELEN,
genellikle büyük kentlerde görülen çok katl›
bina. Gökdelen binalar›n yap›lmas›n› gerektiren nedenlerin ba-
fl›nda, sanayinin geliflmesiyle halk›n kentlerde toplanmas›, böy-
lece nüfus yo¤unlaflmas› ve arsa fiyatlar›n›n artmas› gelir. ‹lk
gökdelen, Chicago’da yap›lan Security Building’dir (Güvenlik
Binas›). Bu gökdelen, dövme demirle dökme demirden bir iske-
let üzerine yap›lm›flt›r. Son y›llarda yap›lan gökdelenlerin iske-
letinde çelik kullan›lmaktad›r. Gökdelenlerin yap›lmas› için en
uygun yer, kayal›k bölgelerdir. Kayalara oturtulan beton temel-
lere “duba” denir. Gökdelenin a¤›rl›¤›n› tafl›yan çelik sütunlar›n
temelini beton dubalar oluflturur. Çelik sütunlar›n aras›na katla-
r›n tabanlar›n› oluflturacak biçimde yatay çelik kirifller yerleflti-
rilir. Binan›n d›fl duvarlar› çelik iskeletlerin üzerine örülür. Gök-
delenlerde, çelik iskelet kurulduktan sonra, duvar örme iflinin
afla¤›dan bafllayarak yukar› do¤ru sürmesi zorunlu¤u yoktur. ‹s-
tenilen kat›n duvarlar› örülür. ABD’deki gökdelenlerin bafl›nda,
New York’taki 102 katl› Empire State Building gelir. Binan›n
içinde say›s›z lokanta, gazino ve çay salonlar› vard›r. Günümü-
zün ünlü mimarlar›, nüfus yo¤unlu¤unun art›fl› dolay›s›yla yük-
sek binalar›n yap›m›na önem vermektedir.
GÖKF‹Z‹⁄‹,
gökbilimin, gökcisimlerini daha çok fiziksel
yöntemlere dayanarak inceleyen dal›. Y›ld›zlar ve y›ld›zlar› olufl-
turan gaz kütlelerinde ›fl›n›m ve ›fl›ldama olaylar›n› ele al›r.
Uzaydan gelen radyo dalgalar›yla, uzayda bulunan elementlerle
ve çeflitli galaksilerin hareketleriyle ilgilenir. Elektronlar›n atom
ya da molekül olarak geçifliyle oluflan tayf çizgilerinin incelen-
mesiyle, gönderen merkezin gaz türü, yo¤unluk ve s›cakl›¤›n›
ortaya ç›kar›r. Tayflar›, do¤rudan ya da foto¤raf›n› çekerek ince-
leyen spektreskop ve spektrograf ayg›tlar›n›n dev teleskoplarla
güçlendirilmesiyle gökfizi¤i, son y›llarda gökcisimlerinin ince-
lenmesinde büyük geliflme gösterdi.
GÖKIRMAK,
Bat› Karadeniz Bölgesi’nde ›rmak. K›z›l›r-
mak’›n kollar›ndan biridir. Uzunlu¤u 221 km. olan Gök›rmak;
E¤riceova Da¤›’ndan do¤ar, çeflitli kollarla birleflir, Kastamonu
Ovas›’n› sulad›ktan sonra çevre da¤lar›n sular›yla da beslenerek
Boyabat Ovas›’ndan geçer, Dura¤an ilçesi yak›nlar›nda K›z›l›r-
mak’a kar›fl›r.
GÖK KUfiA⁄I,
Günefl’i arkas›na alan gözlemcinin ya¤mur-
lu, sisli ve nemli havalarda, kendisi merkezde olmak üzere, efl-
merkezli daireler biçiminde gördü¤ü ve tayf renklerinden oluflan
kemer. Gök kufla¤›, ›fl›¤›n, su damlac›klar›nda u¤rad›¤› k›r›lma
ve yans›ma olaylar›ndan ileri gelir ve üst üste iki kemerden olu-
flur. Daha küçük yar›çapl› olan birincisi, ›fl›¤›n, damlac›klar için-
de bir tam yans›ma yapmas›yla oluflur ve mor renk içtedir. ‹kin-
ci kemer ise ›fl›k ›fl›nlar›n›n damlac›klar içinde iki kez yans›ma-
s›yla oluflur ve bu kemerde k›rm›z› renk içtedir. Birinci kemer
ikinciden daha parlakt›r.
GÖKSU,
Akdeniz Bölgesi’nde ›rmak. Tafleli Yar›madas›’n› ku-
zeybat›-güneydo¤u yönünde keserek Silifke’nin do¤usunda ge-
nifl bir delta üzerinde Akdeniz’e dökülür. Akdeniz k›y›lar›ndan ‹ç
Anadolu’ya ulaflan bafll›ca devlet yollar›ndan biri, büyük k›sm›n-
da Göksu Vadisi’ni izler ve Sertavul Geçidi’nden sonra ‹ç Ana-
dolu’ya girer. Kayna¤› olan Kartal Da¤›’yla a¤z› aras› 308 km.
uzunluktad›r. Anadolu’da ayn› ad› tafl›yan birçok ›rmak vard›r.
GÖKTAfiI,
uzaydan gelip atmosfere giren ve bu arada sür-
tünme sonucunda oluflan ›fl›¤›yla (akan y›ld›z) seçilebilen ya da
ard›nda b›rakt›¤› iyonlaflm›fl gaz izinden radyo arac›l›¤›yla sap-
tanan madde ya¤›n›. Meteor da denir. Göktafl›, atmosfere büyük
bir h›zla (11-72 kilometre/saniye) girdi¤inden yüzey s›cakl›¤›
2750ºC dolay›na ç›karak yan›p tükenir. Yeterince büyükse, kü-
çük bir bölümü yeryüzüne ulafl›r. Yeryüzüne düflenlere meteor-
tafl› (meteorit) denir. Bunlar esas olarak demir ve nikel alafl›m-
lar› olup tafl yap›s› gösteren ya da metal ve mineral kar›fl›m›
olanlar› da vard›r. Geceleri saat bafl›na 5 göktafl› görülebilir. Y›l-
da 20 kez de göktafl› ya¤muru oluflur. Bu s›rada saatte 20-3.500
dolay›nda göktafl› görülebilir. Bilinen en büyük meteortafl›, gü-
neybat› Afrika’da Grootfontein yöresinde bulunan 70 ton a¤›rl›-
¤›ndaki Hoba West’tir.
GÖKTÜRK, Akflit
(1934 Van-1988 ‹stanbul), yazar, elefl-
tirmen. Ortaö¤renimini Antakya, Adana ve Van liselerinde
(1955), yüksekö¤renimini ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakül-
tesi ‹ngiliz Dili ve Edebiyat› Bölümü’nde tamamlad› (1960). Er-
zurum Atatürk Üniversitesi’nde iki y›ll›k ö¤retim üyeli¤inden
sonra, bitirdi¤i fakültede ‹ngiliz edebiyat› asistan› oldu (1963).
“The Technical Originality of Lawrance Durrell’s Alexandria Qu-
artet” (Lawrence Durrell’in Alexandria Quartet’inin Teknik Öz-
günlü¤ü) konulu tezle doktoras›n› verdi (1965). Ayn› kürsüye
doçent (1972) ve profesör oldu. a (1956), Varl›k, Türk Dili, Yel-
ken, Yeni Ufuklar, Yeni Edebiyat, Tercüme, Yeni Dergi’de ya-
y›mlad›¤› incelemelerle tan›nan Göktürk, T.S. Eliot’›n denemele-
rinden bir seçme kitab› olan “Denemeler”e (1961) ve D. H. Law-
rance’in “Anka Kuflu” (1966) denemelerine girifl niteli¤inde
uzun tan›t› çal›flmalar› yapt›. “Robinson Crusoe”nun Türkçede
ilk tam metin çevirisiyle 1959 Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü ka-
zand›. “Edebiyatta Ada” (1973), “Okuma U¤rafl›” (1979) ve “Çe-
viri Dillerin Dilidir” (1986) adl› inceleme yap›tlar› vard›r.
GÖKTÜRK ‹MPARATORLU⁄U,
552 y›l›nda Bumin
Han’›n Avarlar› (Juan Juan) yenmesiyle kurulan devlet. Bumin,
devletini kurunca ka¤an unvan›n› ald›, ancak çok yaflamad›, bir
y›l sonra öldü. Yerine o¤lu Mu-kan geçti (553-572). Mu-kan
Avar Devleti’ni tamamiyle y›kt›, Avarlar Göktürk Devleti’ne ba¤-
land›. Mu-kan, Çin ifllerine de kar›flt›, Çin’de T’si Soyu ile Chou
Soyu aras›ndaki çat›flmalardan yararland›. Çin vergiye ba¤land›.
Bumin Ka¤an sa¤l›¤›nda, devletinin bat› yakas›n›n yönetimini
Yabgu unvan›yla kardefli ‹stemi’ye b›rakm›flt›. Mu-kan, Çin iflle-
riyle u¤rafl›rken, ‹stemi Yabgu k›sa sürede Tanr› Da¤lar›’na ka-
dar olan bölgeyi egemenli¤i alt›na ald›; Sasani ve Bizans impa-
ratorluklar› ile iliflkileri oldu: Akhunlar Devleti’ne (Eftalitler) kar-
fl› Sasani ‹mparatorlu¤u ile iflbirli¤i yapt›. K›z›n› Sasani Hüküm-
dar› Anuflirvan ile evlendirdi. Sasani-Göktürk iflbirli¤i sonucu
