GÖKÇEN, Sabiha
279
luk ülküsünü yayma giriflimlerine bafllad›. Bafllang›çta Turanc›-
l›k gibi, dolayl› yoldan Enver Pafla’n›n Almanc› politikas›n› des-
tekleyen manzumelerine, yaz›lar›na karfl›n, daha sonra ulusal ç›-
karlar› gözeten düflüncelerini sistemlefltirmeye çal›flt›. Çal›flma-
lar›yla Millî Edebiyat ak›m›n›n güçlenme aflamas›na katk›da bu-
lunan düflün ve sanat adamlar›na öncülük etti. Bafll›ca yap›tlar›:
“fiaki ‹brahim Destan›” (1908), “K›z›l Elma” (fliirler, 1915),
“Türkleflmek, ‹slâmlaflmak, Muas›rlaflmak” (1918), “Yeni Ha-
yat” (fliirler, 1918), “Alt›n Ifl›k” (fliirler, 1923), “Türkçülü¤ün
Esaslar›” (1923), “Türk Medeniyeti Tarihi” (1925), “Malta Mek-
tuplar›” (1931).
GÖKBERK, Macit
(1908 Selânik-1993 ‹stanbul), yazar ve
düflün adam›. Yüksekö¤renimini ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi Felsefe Bölümü’nde tamamlad› (1932). 1935-1939
y›llar›nda Almanya’da Berlin Üniversitesi’nde okudu. Ülkeye dö-
nüflünde, bitirdi¤i fakülteye ö¤retim üyesi olarak al›nd›. 1941’de
doçent, 1949’da profesör oldu. ‹ki dönem Türk Dil Kurumu bafl-
kanl›¤› görevinde bulundu. Yafl s›n›r› nedeniyle ö¤retim üyeli-
¤inden emekliye ayr›ld›. Almanca yaz›lm›fl olan ilk yap›t›nda He-
gel’in ve Auguste Comte’un sistemlerinde toplumbilim araflt›r-
mas›na yöneldi. Bafll›ca yap›tlar›, “Kant ile Herder’de Tarih An-
lay›fl›” (1948), “Felsefe Tarihi” (1962), “De¤iflen Dünya, De¤i-
flen Dil”dir (1980).
GÖKB‹L‹M,
gök-
cisimlerinin yap›s›n›,
hareketlerini, birbir-
lerine göre konumla-
r›n› inceleyen bilim
dal›. En eski bilimler-
dendir. ‹.Ö. 2000’den
önce Babilliler, Çinli-
ler ve M›s›rl›lar›n, ta-
r›msal etkinliklerini
Günefl ve Ay’›n dü-
zenli hareketlerine göre ayarlad›klar› bilinmektedir. Yunan filo-
zoflar› daha çok gö¤ün fiziksel yap›s›yla ilgilenirken, onlar› izle-
yen Yunan bilim adamlar›, gökcisimlerinin konumlar›yla ilgilen-
diler. Yunan gökbiliminin hemen tüm baflar›lar›, Klaudios Ptole-
meos’un yaz›lar›nda özetlenmifltir. Arapçaya çevrilerek Orta Ça¤
Avrupas›’na kadar gelen “Almagest” adl› yap›t›, 1400 y›l boyun-
ca gökbilimciler için bafll›ca kaynak oldu. Bu dönem boyunca
gökbilimin ana amac›, kehanette bulunmakt›. Kopernik, gökbili-
mini, yaln›zca gökcisimlerinin konumuyla ilgilenmekten kurta-
rarak gezegenlerin hareketlerine kuramsal bir yaklafl›m getirdi.
Günefl’in, Ay ve gezegenlerin, Dünya’n›n çevresinde eflmerkezli
fenerler gibi döndükleri inanc›na karfl›l›k Kopernik, “De Revolu-
tionibus” (1543) adl› yap›t›nda Günefl’in gezegenler sisteminin
ortas›nda hareketsiz durdu¤unu öne sürdü. Kopernik’in varsay›-
m›, denizcilerin kulland›klar› tablolar›n hesaplanmas›nda sa¤-
lam bir temel oluflturduysa da, görüflleri ancak, Newton’un
1687’de Kepler yasalar›n› matematiksel olarak ortaya koymas›y-
la bir gökbilim kuram› hâline gelebildi. Bu s›rada Tycho Bra-
he’nin son derece önemli gözlem verileri üzerinde çal›flan Kep-
ler, Mars’›n yörüngesinin dairesel de¤il, eliptik oldu¤unu ortaya
koymufl; Galileo da Günefl lekelerini, Venüs’ün evrelerini ve Jü-
piter’in dört ay›n› saptayacak gök dürbününü bulmufltu. 17. yüz-
y›ldan sonra teleskoplar›n geliflmesiyle gökbilim de geliflti.
1781’de William Herschel, tarihte ilk kez olmak üzere bir geze-
geni, Uranus’u keflfetti, 1838’de baz› y›ld›zlar›n paralaks›n›n öl-
çülmesi, y›ld›zlar aras› uzakl›klar›n saptanmas›n› sa¤lad›.
1917’de Harlow Shapley, Günefl tayf›ndaki Fraunhofer çizgileri-
nin incelenmesiyle, bilim adamlar› y›ld›zlar›n kimyasal bileflimi-
ni belirlemeye bafllad›lar. ‹kinci Dünya Savafl›’ndan sonra rad-
yoteleskoplar›n ve X ›fl›nl› teleskoplar›n kullan›lmas›yla gökbili-
min alan› geniflletilerek kuazarlar, de¤iflen y›ld›zlar ve nötron y›l-
d›zlar› saptand›. Böylece evrenin, giderek gerçe¤e yak›n biçim-
de kavranmas› ve tutarl› modellerinin gelifltirilmesi yolunda
önemli ad›mlar at›lm›fl oldu.
GÖKC‹SM‹,
uzayda yer alan Günefl, Ay, gezegenler, y›ld›z ve
kuyrukluy›ld›zlar, bulutsular (nebülözler) gibi tüm cisimlerin or-
tak ad›. Günefl ve y›ld›zlar gibi birtak›m gökcisimleri ›fl›klar›n›
kendileri oluflturur. Uydular, kuyrukluy›ld›zlar ve gezegenler ise
›fl›k üreten gökcisimlerinden ald›klar› ›fl›¤› yans›t›rlar.
GÖKÇE, Enver
(1920 Kemaliye/Erzincan-1981 Ankara),
flair. Yüksekö¤renimini Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Co¤-
rafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat› Bölümü’nde tamamlad›
(1948). ‹stanbul Kad›rga Ö¤renci Yurdu’nda yöneticilik yapar-
ken Ceza Yasas›’n›n 141. maddesine ayk›r› eylemde bulundu¤u
gerekçesiyle tutuklan›p hüküm giydi. Hapis ve sürgün cezas›n›
çektikten sonra Ankara’daki gazetelerde düzeltmenlik, ba¤›ms›z
yazarl›k yaparak yaflam›n› sürdürdü. fiiirleri, imzal› imzas›z ya-
z›lar› Yurt ve Dünya, Ant, Gün, Söz, Ya¤mur ve Toprak, Yeryü-
zü (1945-1951) dergilerinde ç›kan Gökçe, halk fliirinin dil ola-
naklar›n› ustaca birleflimlere ulaflt›rd›. Yaflam›yla özdeflleflen
olaylar›, duyarl›klar›, içten ve ac›l› bir sesle, genellikle k›sa dize-
lerle iflledi. Yap›tlar›, “Dost Dost ‹lle Kavga” (1973), “Panzerler
Üstümüze Kalkar” (1977), “E¤in Türküleri” (1980)dir.
GÖKÇEADA
(eski ad› ‹mroz), Kuzey Ege Denizi’nde ada.
Çanakkale Bo¤az›’n›n Ege a¤z›n›n yaklafl›k 20 km. kuzeybat›s›n-
da yer al›r (Seddülbahir’le adan›n güneydo¤u ucunu oluflturan
Kefalos Burnu aras› 18,5 km.). Yunanistan’›n, kuzeybat›daki Sa-
mothrake ve güneybat›s›ndaki Limni adalar› ile aras›ndaki en k›-
sa uzakl›k, birbirine eflit olarak 24 km.dir. Türkiye’nin en büyük
adas›d›r. Ada ekonomisi, zeytincili¤e (zeytinya¤›, sabun), bal›k-
ç›l›¤a, küçükbafl hayvanc›l›¤a (koyun, keçi), peynir üretimine ve
turizme dayan›r. Gökçeada yönetim bak›m›ndan Çanakkale iline
ba¤l› bir ilçedir. Yüzölçümü 279,24 km
2
; ilçe nüfusu 8.670,
merkez (Ç›narl›) nüfusu 7.089 (1997).
GÖKÇEKAYA BARAJI,
Sakarya üzerinde baraj. Eskifle-
hir’e 50 km. uzakl›ktad›r. Beton kemer tipinde, üzerindeki hidro-
elektrik santral›, y›lda 562 milyon kwh. elektrik üretim kapasite-
lidir. Beton hacmi 600.000 m
3
, 2.000 hektar alanl› gölünün
hacmiyse 900.000.000 m
3
’ün üzerindedir.
GÖKÇEN, Sabiha
(1913 Bursa-2001 Ankara), Türk kad›n
pilot. Atatürk taraf›ndan evlât edinilmifl, ‹stanbul’da Üsküdar
