OSMANLI ‹MPARATORLU⁄U
513
(1460), Bosna-Hersek (1463-1465), Arnavutluk (1463-1479)
ele geçirildi; Eflâk ve Bo¤dan Osmanl› ‹mparatorlu¤u’na ba¤-
land›. Anadolu’da ise; baz› Ege adalar› (1456), Amasra (1459),
Candaro¤ullar› (1460), Trabzon Rum ‹mparatorlu¤u (1461) ve
Karaman (1466) topraklar› ele geçirildi. Otlukbeli Savafl›’nda
Uzun Hasan bozguna u¤rat›ld› (1473). 1475’te K›r›m Hanl›¤›
al›nd›. 1480’de aç›lan ‹talya Seferi, II. Mehmet’in ölümü üzerine
(1481) yar›m kald›. II. Mehmet döneminde, mülk ve vak›f arazi-
lerine el konularak Osmanl› Devleti’nin merkezî yap›s› güçlendi-
rilirken, timar sistemi de yayg›nlaflt›r›ld›. ‹stanbul’un yeniden
yerleflim ve bay›nd›rl›k sorunlar› ele al›nd›. Ekonomide, ele ge-
çen topraklardan ve ak›nlardan elde edilen gelirlerin yan› s›ra,
para bas›m›na gidildi ve Bizans’tan devral›nan iltizam ve tekel
usullerine baflvuruldu. II. Mehmet’in yerine, büyük o¤lu II. Ba-
yezit geçti ve döneminin büyük bölümü (1495’e kadar) kardefli
Cem Sultan ile yapt›¤› taht kavgas›yla geçti. Bu dönemde Os-
manl› s›n›rlar›n›n korunmas›yla yetinildi ve fiah ‹smail sorunuy-
la u¤rafl›ld›. Yeniçerilerin bask›s› sonunda tahttan çekilen II. Ba-
yezit’in yerini küçük o¤lu I. Selim (Yavuz) ald›. (1512). Kardefl-
leri Ahmet ve Korkut’u öldürten I. Selim’in karfl›s›ndaki en
önemli sorun, fiah ‹smail Safevi’nin ‹ran ‹mparatorlu¤u’ydu.
fiah ‹smail’in Anadolu’da yaflayan fiiî Türkler üzerindeki etkisin-
den ve fiiîli¤i yaymas›ndan çekinen I. Selim, büyük bir orduyla
‹ran seferine ç›kt› ve Çald›ran’da fiah ‹smail’i yenilgiye u¤ratt›
(1514). 40.000’i aflk›n fiiî inançl› Anadolu halk›n›n k›l›çtan ge-
çirildi¤i bu sefer dönüflünde Dulkadiro¤lu Devleti topraklar› da
Osmanl› topraklar›na kat›ld›. I. Selim ikinci seferini de Suriye ve
M›s›r üzerine düzenledi. Mercidab›k Savafl› (1516) ile Suriye,
Ridaniye Savafl› (1517) ile de M›s›r Osmanl› egemenli¤ine gir-
di. Bu seferden sonra I. Selim, ‹slâm dünyas›n›n halifeli¤i unva-
n›n› devrald›. Ayr›ca güçlü bir donanma oluflturdu, karfl›laflt›¤›
halk hareketlerini bast›rarak merkezî yap›y› daha da güçlendirdi.
1520’de I. Selim’in ölümü üzerine, yerine o¤lu Kanunî Süley-
man geçti. Kanunî, bat›da ve denizlerde yay›lma politikas› izle-
di, Belgrad (1521) ve Rodos (1522) al›nd›ktan sonra, Mohaç’ta
Macar ordusu bozguna u¤rat›ld› (1526) ve Macaristan, Osman-
l› topraklar›na kat›ld›. 1529’da Viyana kuflat›ld›, ancak sonuç al›-
namad›. 1532’de ç›k›lan Alman Seferi’nden sonra 1533’te Ceza-
yir, Tunus ve Trablus al›nd›. 1536’da Osmanl›-Venedik savaflla-
r› bafllad› ve Korfu Adas› kuflat›ld› (1537). 1538’de Haçl› donan-
mas› Preveze Savafl›’nda yenildi. 1540’ta yeniden Macaristan
üstüne yürüyen Kanunî, 1543’te Estergon’u ald›. 1548’de ‹ran
seferine ç›kt› ve Van’› ald›. 1566’da Zigetvar Kalesi’ni almak üze-
re sefere ç›kan Kanunî, kuflatma sürerken öldü (1566). Kanunî
döneminde imparatorluk s›n›rlar› ‹ran’dan Viyana’ya dek genifl-
ledi. Timar sistemi Suriye’de de yayg›nlaflt›r›ld›. Osmanl› tari-
hinde önemli bir yeri olan kapitülasyonlar ilk olarak bu dönem-
de Frans›zlara verildi. Anadolu’da süregiden halk ayaklanmala-
r› bast›r›ld›. Bu dönemde de taht kavgalar› görüldü ve fiehzade
Mustafa öldürüldü. Yükselme Devri’nin son padiflah› olan Ka-
nunî’nin yerini o¤lu II. Selim ald›. Duraklama ve Gerileme Dö-
nemi: Osmanl› ‹mparatorlu¤u, dünya ticaret yollar›ndaki ve te-
melde Avrupa’n›n yaflad›¤› toplumsal üretim tarz›ndaki köklü
de¤iflikliklerin karfl›s›nda gittikçe zay›flayan yap›s›yla bir durak-
lama, gerileme ve y›k›l›fl sürecine girdi. II. Selim döneminde
K›br›s ele geçirildi (1570), ancak donanma ‹nebaht›’da büyük
bir bozguna u¤rad› (1571). 1574’te II. Selim öldü ve yerine o¤-
lu III. Murat geçti. 1578’de ‹ran’a aç›lan savafl 12 y›l sürdü.
1593’te Avusturya’ya savafl aç›ld› ve bu savafl sürerken ölen III.
Murat’›n (1595) yerine o¤lu III. Mehmet padiflah oldu. Avustur-
ya ile yap›lan savafllar sonunda yitirilen baz› topraklar geri al›n-
d›. 1603’te III. Mehmet’in ölümü üzerine, o¤lu I. Ahmet tahta
ç›kt›. Avusturya savafllar›yla u¤rafl›l›rken, öte yanda ‹ran baz›
topraklar› geri ald›. ‹ran ile giriflilen savafllar 1618’de yap›lan bir
antlaflmayla noktaland›. Kanunî’yi izleyen üç padiflah dönemin-
de, Osmanl› devlet yap›s› ve ekonomik durum bozulmaya bafl-
lad›. Timar sistemi önemli ölçüde zedelendi. Buna ba¤l› olarak
Celâlî ‹syanlar› yo¤unlaflt› ve kanl› biçimde bast›r›ld›. Saray ent-
rikalar›, rüflvet ve yolsuzluk, devlet yönetiminin bir parças› du-
rumuna geldi. I. Ahmet’in ölümünden sonra (1617) tahta geçen
ve hasta olan I. Mustafa’n›n (1617-1618) yerini II. Osman
(1618-1622) ald›. Yeni bir ordu kurma düflüncesinden ötürü
yeniçeriler taraf›ndan tahttan indirilince, yerine yeniden I. Mus-
tafa (1622-1623) geçirildi. 11 yafl›nda tahta ç›kan IV. Murat dö-
neminde bir yandan Ba¤dat’› alan ‹ran ile savafl›l›rken, öte yan-
dan Anadolu’da halk, ‹stanbul’da kap›kulu ayaklanmalar›yla u¤-
rafl›ld›. Daha sonra sert bir yönetim kuran IV. Murat, ‹ran Sefe-
ri’ne ç›kt› (1635) ve Revan’› geri ald›. ‹kinci seferde de Ba¤dat
geri al›nd› (1639) ve Kasr› fiirin Antlaflmas› yap›ld›. Ertesi y›l IV.
Murat ölünce, kardefli ‹brahim (1640-1648) tahta ç›kt›. O da Gi-
rit savafllar› s›ras›nda tahttan indirildi ve yerini o¤lu IV. Mehmet
ald› (1648-1687). IV. Mehmet, iktidar›n›n ilk y›llar›nda Venedik-
liler, kap›kulu ve Celâlî ayaklanmalar›yla u¤raflmak zorunda kal-
d›. IV. Mehmet döneminde, Köprülü Mehmet Pafla’n›n sadra-
zaml›¤a getirilmesiyle (1656), Çanakkale’nin a¤z›na dek soku-
lan Venedik donanmas› alt edildi, Erdel kral›n›n ayaklanmas›
bast›r›ld› ve Avusturya’ya savafl aç›larak Uyvar Kalesi al›nd›
(1663). 1666’da aç›lan Girit Seferi, 1669’da baflar›yla sonuçlan-
d›. 1672’de Lehistan Seferi’ni, Avusturya Savafl› ve II. Viyana
Kuflatmas› (1683) izledi. Osmanl› ordusu Viyana’n›n yard›m›na
gelen Leh ordular›na yenildi. Avusturya-Venedik-Lehistan ve
Rusya’n›n kurdu¤u ittifak karfl›s›nda birbiri ard›na u¤ran›lan
bozgunlardan ötürü IV. Mehmet tahttan indirildi. S›ras›yla tahta
geçen kardeflleri II. Süleyman (1687-1691) ve II. Ahmet (1691-
1695) süregiden bozgunu önleyemediler. Ancak II. Mustafa
(1695-1703) döneminde imzalanan Karlofça Antlaflmas› (1699)
ve ‹stanbul Antlaflmas› (1700) ile, birçok toprak ba¤lafl›klara b›-
rak›larak sald›r›lar sona erdirilebildi. Bir Yeniçeri ayaklanmas›y-
la tahttan indirilen II. Mustafa’n›n yerine III. Ahmet (1703-1730)
padiflah oldu. Karlofça ile yitirilen topraklar geri al›nmaya çal›-
fl›ld›. ‹sveç Kral› XII. Karl’› takip eden Büyük Petro, Prut’ta
(1711) bar›fla zorland› ve ‹stanbul Antlaflmas› ile yitirilen top-
raklar Rusya’dan geri al›nd›. Venedik ve Avusturya’ya karfl› aç›-
lan savafl Pasarofça Antlaflmas› (1718) ile sonuçland›. Bu ant-
laflmadan sonra Osmanl› Devleti’nde Lale Devri (1718-1730)
olarak adland›r›lan dönem bafllad›. Bu dönemde ilk matbaa ku-
ruldu; bir çeviri kurulu oluflturuldu; k⤛t ve kumafl sanayileri
desteklendi. Ancak döneme damgas›n› vuran, ünlü lale bahçe-
