OSMANLICA
515
tanbul’a gelen Hareket Ordusu II. Abdülhamit’i tahttan indirerek,
yerine V. Mehmet’i (Reflat, 1909-1918) geçirdi. ‹mparatorlu¤un
y›k›l›fl süreci h›zla sonuna yaklafl›yordu. Ufli (Ouchy) Antlaflma-
s› ile Trablusgarp ve Oniki Ada ‹talya’ya b›rak›ld› (1912). Bu s›-
rada patlayan Balkan Savafl›’nda, Balkan devletleri Çatalca’ya
dek ilerlediler. Londra Antlaflmas› (1913) ile Osmanl› Devle-
ti’nin bat› s›n›rlar› Midye-Enez hatt›na çekildi. Ancak, Balkan
devletleri aras›ndaki anlaflmazl›ktan yararlanan Osmanl›lar k›sa
süre sonra Edirne ve K›rklareli’ni geri ald›lar. 1914 y›l›nda pat-
lak veren I. Dünya Savafl›’nda Osmanl› Devleti’nin önceleri be-
nimsedi¤i tarafs›zl›k politikas› uzun sürmedi; bir oldubitti sonu-
cunda Almanya’n›n yan›nda ‹ngiltere, Fransa ve Rusya’ya karfl›
yer ald›. Tükenmifl olan imparatorluk, dört y›l boyunca çeflitli
cephelerde bir macera savafl›n› sürdürdü. V. Mehmet’in yerine
VI. Mehmet (Vahdettin) (1918-1922) padiflah olurken, impara-
torluk art›k yaln›zca “cülus” törenleriyle vard›. Mondros Müta-
rekesi ve Sevr Antlaflmas› ile Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun tüm
egemenlik haklar› ortadan kald›r›l›yordu. Gerçekte, Düyunu
Umumiye ile maliyesini, kapitülâsyonlarla ekonomisini, d›fl po-
litikas›n› ve hatta Alman subaylar›n›n yönetimiyle ordusunu ya-
banc› ellere b›rakm›fl olan Osmanl› Devleti, egemenli¤ini çoktan
yitirmiflti. 23 Nisan 1920’de Ankara’da toplanan Büyük Millet
Meclisi, “egemenli¤in kay›ts›z flarts›z milletin oldu¤unu” ilân
etti. Göstermelik bir saltanat süren VI. Mehmet Vahdettin, 17
Kas›m 1922’de bir ‹ngiliz z›rhl›s›yla ‹stanbul’dan kaçt›. Osmanl›
‹mparatorlu¤u’nda devlet yap›s›: Kurulufl döneminde Osmanl›
Devleti, Anadolu Selçuklu Devleti’nin özelliklerine benzer bir
örgütlenme biçimine dayan›yordu. Reaya, ulema, esnaf ve sa-
vaflç›lar›n birlik ve beraberli¤ine dayanan bu yap›da, padiflah›n
kesin bir egemenli¤i vard›. Devletin büyüyüp güçlenmesine ko-
flut olarak, özellikle Fatih döneminde, bu yap› yeniden biçimle-
nerek daha merkezî bir niteli¤e büründü. Buna göre; devletin
bafl›nda Osmanl› hanedan›ndan gelen padiflah vard› ve devlet
yap›s› iki ana örgüte ayr›l›yordu: Merkez ve eyalet örgütü. Padi-
flah hem devlet baflkan›, hem yürütmenin bafl› hem de baflku-
mandand›. Yürütme görevinde padiflaha sadrazam ve Divan›hü-
mayun yard›mc› olurdu. En genifl haliyle Divan›hümayun’a sad-
razam, kubbe vezirleri, defterdarlar, niflanc›, reisülküttaplar,
Anadolu ve Rumeli beylerbeyleri kat›l›rd›. Ayr›ca Divan›hüma-
yun’a ba¤l› çeflitli daireler vard›. 17. yüzy›ldan sonra Divan›hü-
mayun’un önemi azald›, üyelerinin görevlerinde nitelik de¤ifl-
meleri oldu ve merkez örgütü Bab›ali olarak adland›r›lmaya bafl-
land›. Osmanl› Devleti’nde en büyük yönetim bölümü eyaletti.
Eyaletin ard›ndan hiyerarflik olarak sancak, kaza ve nahiyeler
gelirdi. Eyaletin en üst yöneticisi beylerbeyiydi. Sancaklar›n yö-
netiminden sancakbeyleri, kazalardan da kad›lar sorumluydu.
Ordu: Osmanl› Devleti’nin kurulufl dönemlerinde eli silâh tutan
herkes savafla giderdi. Orhan Gazi döneminde bafllayan yeni or-
du kuruluflu II. Mehmet (Fatih) döneminde en geliflmifl biçimi-
ni ald›. Kap›kulu olarak adland›r›lan bu askerî örgüt, piyade ve
atl› olarak ikiye ayr›l›yordu. Piyadeler: Acemi, Yeniçeri, Cebeci,
Topçu, Top Arabac›lar›, LA¤›mc› ve Humbarac› ocaklar› olarak 7
bölüme; Atl›lar ise: Sipahi, Silâhtar, Sa¤ Ulufeciler, Sol Ulufe-
ciler, Sa¤ Garipler, Sol Garipler bölü¤ü olarak 6 bölüme ayr›l›r-
d›. Ayr›ca Osmanl› kara ordusuna timarl› sipahiler ve yerli kulu
örgütü olarak bölümlenen eyalet askerleri kat›l›rd›. Kurulufl dö-
nemlerinde bir deniz gücüne sahip olmayan Osmanl›lar, önce-
likle korsanlar›n gücünden yararland›lar; zamanla tersaneler ku-
ruldu, düzenli bir donanma oluflturuldu. Osmanl› Devleti’nde
toprak düzeni: Osmanl›larda zamanla biçimlenen toprak düzeni,
topraklar›, hukuksal düzeni ve konumu bak›m›ndan 5’e ay›r›yor-
du: Mülk topraklar›, metruk topraklar, ölü topraklar, vak›f top-
raklar› ve mirî topraklar. Tar›m yap›lan alanlar›n büyük bölümü-
nü kapsayan mirî topraklar›n mülkiyeti devlette kal›yor, yarar-
lanma hakk› kiflilere veriliyordu. Ele geçirilen topraklarda yer-
lefltirilen mirî toprak düzeni belli bafll› flu sekiz bölüme ayr›l›-
yordu: Havass› Hümayun, Has, Paflmakl›k, Malikane, Vak›f Ara-
zi, Arpal›k Arazi, Yurtluk ve Ocakl›k yerler, Zeamet ve Timar. Ze-
amet sahipleri kendilerine b›rak›lan topra¤›n vergilerini topla-
makla yükümlüydü; timarda ise, belirli bir görev karfl›l›¤›nda
topra¤›n gelirine sahip olunurdu. Osmanl› toprak düzeni ve
özellikle timar sistemi 17. yüzy›ldan bafllayarak özelliklerini yi-
tirdi ve giderek bozuldu. Tanzimat’tan sonra da, timar tümüyle
ortadan kald›r›ld›. Maliye: Osmanl› Devleti’nde padiflah mülkün-
den, dolay›s›yla malî ifllerden defterdarlar sorumluydu. Gerek
hazinenin gerekse arazilerin kay›t ve sorumlulu¤u onlar›nd›. D›fl
ve ‹ç Hazine olmak üzere iki hazine vard›. ‹ç Hazine tümüyle pa-
diflaha, D›fl Hazine ise devlete aitti. Vergiler “flerî” ve “örfî” ola-
rak ikiye ayr›l›rd›. fierî vergiler: Aflar (öflür), haraç ve cizyeden
oluflur, örfî vergiler, gereksinme duyuldukça fermanlarla sapta-
n›rd›. Ayr›ca çeflitli resim ve harçlardan oluflan vergi kalemleri
de vard›. Zaman›n gereklerine göre kimi yeni vergiler getirildi¤i
gibi, kimi vergiler de ya nitelik de¤ifltirdi ya da yürürlükten kal-
d›r›ld›. Toplumsal ve kültürel yaflam: Kent ve kasabalarda esnaf
ve zanaatkârlar, tüccarlar loncalarda örgütlenmiflti. Çarfl› a¤as›,
ihtisap a¤as›, kad› gibi görevlilerin denetiminde ve belirli kural-
lar içinde çal›fl›rlard›. Kentlerde “hayrat” olarak yapt›r›lan ve ge-
nellikle camiler çevresinde kümelenen pek çok toplumsal kurum
yer al›rd› (mektep, medrese, imaret, darüflflifa vb.). Osmanl›lar,
alt› yüz y›ll›k tarihlerinde, genifl imparatorluk topraklar› üzerinde-
ki çok çeflitli kültürlerin d›fl›nda, Osmanl› kültürü olarak adland›-
r›lan bir kültür ve uygarl›k sentezi yaratt›lar. Osmanl› müzik ve
edebiyat›ndan günümüze pek çok özgün yap›t kalm›flt›r. Önceleri
Bursa ve Edirne’de, sonralar› belli bafll›lar› ‹stanbul’da olmak üze-
re pek çok mimarî eser ve bay›nd›rl›k iflleri yap›ld›. Yaln›zca Mi-
mar Sinan’›n, imparatorlu¤un dört bir köflesinde yapt›¤› cami
(81), mescit (50), medrese (55), türbe (26), imaret (14), darüflfli-
fa (3), suyolu ve sukemeri (5), Köprü (8), kervansaray (17), saray
(33), mahzen (6), hamam (32) gibi yap›tlar büyük bir toplam
oluflturur. ‹mparatorlu¤un son dönemlerinde Rönesans ve Eski
Yunan mimarîsinden esinlenerek gerçeklefltirilen kimi yap›lar da
(Dolmabahçe Saray›) kendi türünün ilginç örnekleridir.
OSMANLICA,
Bat› Türkçesinin Osmanl› Devleti’nde konu-
flulan bir evresi. Osmanl›can›n tarihî geliflimi flöyledir: a) Eski
Osmanl›ca (14.-15. yüzy›l), b) Orta Osmanl›ca (1450-1839), c)
Yeni Osmanl›ca (1839-1923). Eski ve Orta Osmanl›ca bütün di-
van edebiyat› fliir ve düzyaz› ürünlerinin ortaya konuldu¤u döne-
mi kapsar. Arap ve Fars alfabesinden yararlan›larak oluflturulan
