ON‹K‹ ADA
503
omurgay› oluflturan 33 kemi¤in her birine “omur” denir. Omurla-
r›n 7’si boyunda, 12’si s›rtta, 5’i belde, 5’i sa¤r›da, 4’ü de kuyruk-
sokumundad›r. Sa¤r›da ve kuyruksokumundaki omurlar biçimle-
rini kaybedip birbirleriyle kaynaflm›fllard›r. Hayvanlarda omurlar
kuyrukta da uzay›p gider. Her omurda kal›n bir k›s›mla üç ç›k›nt›,
ortada da yuvarlak bir delik bulunur. Bu kal›n k›sma “omur cis-
mi”, ortadaki ç›k›nt›ya da “dikensi ç›k›nt›” denir. Bunlar s›rt›m›zda
zincir gibi bir s›ra kemik ç›k›nt›s› olufltururlar. ‹ki yandaki k›sa ç›-
k›nt›lara da “yan ç›k›nt›lar›” denir. Bunlar elle d›flar›dan anlafl›l-
maz. Omurlar›n ortas›ndaki deliklerin oluflturdu¤u uzun kanala
“Omurga kanal›” denir. Bu kanal›n içinde omurilik bulunur.
OMURGALILAR,
kordal›lar›n dört dal›ndan en büyü¤ü
(Vertebrata).
Bu daldaki hayvanlar, hayvanlar âleminin en
geliflmifl örnekleridir. Omurgal›lar› di¤er bütün hayvanlardan
ay›ran özellikler vard›r. Beyinlerini korumaya yarayan bir kafata-
s›na sahiptirler. Canl› bir iç iskeletleri vard›r. K›k›rdak ve kemik-
ten yap›lm›fl bu iskelet, di¤er canl› dokular gibi büyür ve gerek-
ti¤inde zarar gören k›s›mlar› yenilebilir. Vücutlar›ndaki üye say›-
s› hiçbir zaman iki çifti aflmaz. A¤z›, üzerinde difller bulunan alt
ve üstçeneler s›n›rlar. Yürek vücudun kar›n (alt) yüzünde, dola-
fl›m sistemi kapal›d›r. Yani atar ve toplardamarlar birbirlerine k›l-
caldamarlarla ba¤l›d›r. Sindirim sisteminden toplanan kan önce
karaci¤ere, buradan genel dolafl›m sistemine geçer. Kandaki ok-
sijeni hemoglobin tafl›r ve hemoglobin her zaman alyuvar içinde
bulunur. Vücutlar› iki tabakal› bir deriyle örtülüdür. Sinir sistem-
leri beyin ve omurilik ile bunlardan ayr›lan sinirlerden oluflur.
Birkaç› d›fl›nda hepsi ayr› efleylidir. Bal›klar d›fl›ndaki omurgal›-
lar karada yaflarlar. Yaln›zca balinalar, yunuslar gibi birkaç örnek
sonradan su hayat›na uymuflsa da bunlar da karada yaflayanlar
gibi akci¤erleriyle solunurlar. Omurgal›lar›n befl s›n›f› vard›r: Ba-
l›klar, ikiyaflay›fll›lar, sürüngenler, kufllar, memeliler.
OMUR‹L‹K,
beyinci¤in hemen alt›nda bulunan “omurilik so-
¤an›”n›n omurga kanal› içindeki devam›. D›fl› fildifli beyazl›¤›n-
da (akmadde), içi de boz renkte (bozmadde) olup üzerinde sa-
çak biçiminde sinirler vard›r. Omurili¤in görevi, vücutla beyin
aras›ndaki ba¤lant›y› sa¤lamakt›r. Omurilik 27-30 gr. a¤›rl›¤›n-
da, ortalama 1 cm. çap›ndad›r. Omurili¤in biri öne, öteki arkaya
bakan yüzünde uzun iki olu¤u vard›r. Bozmadde bu iki olu¤un
ortas›nda kanatlar›n› iki yana açm›fl bir kelebek görünümünde-
dir. Önde kalan k›sm›nda hareket sinirlerinin kökleri, arkada ka-
lan k›sm›nda da duyu sinirlerinin kökleri bulunur. Omurilik ay-
r›ca refleks hareketlerinin de merkezidir. ‹stemli hareketlerin be-
yinden gelmesine karfl›l›k, refleks hareketleri omurilikten gelir.
Omurilik, al›flkanl›k hareketlerinin yerine getirilmesini de sa¤lar.
Dans etmek, bisiklete binmek gibi hareketler, bafllangݍta beyin
yard›m›yla düflünerek yap›l›rsa da, zamanla bu hareketler “yeti”
(meleke) hâline gelir ve omurili¤in yard›m›yla kolayl›kla yap›l›r.
ON EM‹R,
Tanr›’n›n Sina Da¤›’nda Musa Peygamber’e gön-
derdi¤i emirler. Musevîli¤in ve Hristiyanl›¤›n temel din ve ahlâk
kurallar›d›r. ‹slâm dini de bu on emri “Evamiri Aflere” ad› alt›n-
da, kendine göre yorumlayarak kabul etmifltir. Tevrat’a göre,
Tanr›, ‹srailo¤ullar›n›n ahlâk d›fl› yaflamlar›n› durdurmak için bu
emirleri yollam›flt›r. ‹ki tafl levha üzerine kaz›lm›fl olan “On
Emir”in baz›s› ahlâkî baz›s› dinî niteliktedir. Bu emirler Tevrat’ta
flöyle s›ralan›r: 1) Yaln›z Tanr›’ya tapacak ve onu her fleyden çok
seveceksin; 2) Tanr›’n›n ad›n› sayg›yla anacaks›n; 3) Rabbinin
gününü kutlulaflt›racaks›n; 4) Anan›, baban› sayacaks›n; 5) Öl-
dürmeyeceksin; 6) Zina yapmayacaks›n; 7) H›rs›zl›k yapmaya-
caks›n; 8) Yalan söylemeyeceksin; 9) Kendini kötü isteklere
kapt›rmayacaks›n; 10) Baflkas›n›n mal›na göz dikmeyeceksin.
ON ‹K‹ ‹MAM,
Halife Ali’den bafllayarak, torunu Mehdi’ye
kadar ayn› soydan gelen 12 kifli. Hz. Muhammet’in ölümünden
sonra, halifelik makam›na kimin gelece¤i tart›flmalara neden ol-
du. Bir k›s›m Müslümanlar bu makama ancak Ali’nin gelebile-
ce¤ini, çünkü peygamberin onu vasiyet etti¤ini söyleyerek, on-
dan önceki halifeleri tan›mad›lar. On iki ‹mam s›ras›yla flunlar-
d›r: Ali, Hasan, Hüseyin, Ali Zeynelabidin, Muhammet Bekir,
Caferi Sad›k, Musa Kâz›m, Ali R›za, Muhammet Taki, Ali Naki,
Hasan Askeri ve Mehdi.
ONAT, Hikmet
(1885 ‹stanbul-1977 ‹stanbul), ressam.
Deniz Harp Okulu’nu bitirdi (1903). Resme olan e¤ilimi nede-
niyle, ‹stanbul Sanayii Nefise Okulu’na girdi. Buray› bitirince
Paris Güzel Sanatlar Akademisi Fernand Cormon Atölyesi’nde 4
y›l ö¤renim gördü. Yurda döndükten sonra bir süre liselerde re-
sim ö¤retmenli¤i yapt› ve daha sonra Güzel Sanatlar Akademi-
si’ne geçti. Osmanl› Ressamlar Cemiyeti ve Güzel Sanatlar Bir-
li¤i’nin kurucular› aras›nda yer ald›. Viyana ve Berlin’deki savafl
resimleri sergisine de kat›lan Onat’›n resimlerinin bir k›sm› Re-
sim ve Heykel Müzesi’ndedir.
ONDALIK KES‹R,
paydas› 10 ya da n bir pozitif do¤al sa-
y› olmak üzere 10
n
olan baya¤› kesir. Örne¤in 35/1000 kesri,
paydada 10’un 3. kuvveti oldu¤undan ondal›k bir kesirdir.
ONDALIK SAYI,
tam k›sm› olmayan ya da 1’den küçük po-
zitif say›. Sözgelimi 0,5; 0,3; 0,001 say›lar› birer ondal›k say›d›r.
Her ondal›k say›, bir rasyonel say› olarak yaz›labilir. Örne¤in 0,5
say›s› ile 1/2 say›s› birbirine denktir.
ON‹K‹ ADA
(Yun.: Dodekanisos), Ege Denizi’nin güneydo-
¤usunda Anadolu’ya çok yak›n Yunan tak›madalar›: Rodos, ‹s-
tanköy (Kös), Kerpe (Krapathos), Kaflot (Kasos), Tilos, Harki
