OSMANLI ‹MPARATORLU⁄U
514
leriyle zevk âlemleriydi. 1723’te bafllayan ve 1727 Hemedan
Antlaflmas› ile sonuçlanan ‹ran savafllar›yla baz› topraklar ele
geçirildiyse de, ‹ran, Hemedan ve Tebriz k›sa sürede geri al›nd›.
Bu s›rada patlak veren Patrona Halil Ayaklanmas› ile III. Ahmet
tahttan indirildi ve Lale Devri sona erdi. Tahta geçen I. Mahmut
(1730-1754) döneminde, önce Patrona Ayaklanmas›’na kat›lan-
lar ortadan kald›r›ld›, ard›ndan Kasr› fiirin koflullar›na uygun bir
antlaflmayla ‹ran savafllar›na son verildi (1736). Ayn› y›l Rus-
ya’n›n, Azak Kalesi’ne ve K›r›m’a sald›rmas› üzerine bafllayan sa-
vafla, daha sonra Avusturya da kat›ld›. Sonuçta Belgrad ve Se-
mendire geri al›nd› ve her iki ülkeyle de antlaflma imzaland›. Bu
arada, Fransa’ya kal›c› ayr›cal›klar tan›nd› (1740). 1742’de ‹ran
ile Osmanl›lar aras›nda yeniden bafllayan savafl da, yine benzer
koflullarda bar›flla sonuçland› (1747), döneminde Humbarac›
Oca¤› ve Kara Mühendishanesi aç›lan I. Mahmut’un ard›ndan
kardefli III. Osman (1754-1757) ve amcao¤lu III. Mustafa
(1757-1774) padiflah oldular. 1768’e dek bir bar›fl dönemi ya-
fland›. 1768-1774 Osmanl›-Çarl›k Rusyas› savafllar› büyük bir
yenilgiyle sonuçland›; K›r›m, Eflâk ve Bo¤dan Rusya’n›n eline
geçti, Mora Ayaklanmas› patlak verdi ve Çeflme’deki Osmanl›
donanmas› Rus donanmas› taraf›ndan yok edildi. Savafl, çok
a¤›r koflullar içeren Küçük Kaynarca Antlaflmas› ile sona erdi.
Bu antlaflmayla Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun y›k›l›fl dönemi bafl-
lam›fl oluyordu. Y›k›l›fl dönemi: 1774’te I. Abdülhamit tahta ç›k-
t›. Yak›lan donanman›n yerine yeni bir donanma yap›m›na giri-
flildi ve Mühendishanei Bahrii Hümayun aç›ld› (1776). 1787’de
K›r›m’› geri almak için Rusya’ya savafl ilân edildi. Avusturya da
savafla kat›ld›. Osmanl›lar, Prusya ve ‹sveç ile ‹ttifak kurdu ve
Frans›z Devrimi’nin yaratt›¤› ortam Avusturya’y› bar›fla zorlad›
(1791). Zifltovi Antlaflmas› ile savaflta yitirilen topraklar geri
al›nd›. Rus cephesindeki savafl yenilgiyle ve Yafl Antlaflmas›
(1792) ile sonuçland›. Rusya’n›n K›r›m üzerindeki egemenli¤i
kabul edildi. Bu arada tahta III. Selim (1789-1807) geçti. Uzun
süren savafllar ve yengilerden al›nan dersle Nizam› Cedit ad›n-
da yeni bir ordu kurulufluna giriflildi. 1798’de M›s›r, Fransa’n›n
sald›r›s›na u¤rad›. ‹ngiltere ve Rusya ile anlaflan Osmanl›lar
Frans›zlar› Akka’da yenilgiye u¤ratt› (1799) ve 1801’de Frans›z-
lar M›s›r’› boflaltt›. 1806’da Rusya’n›n Eflâk-Bo¤dan’a sald›rma-
s›yla bafllayan savafl 1812 y›l›na dek sürdü. Bu arada ‹ngilizler
M›s›r’a ç›kt› ve yeni ordu girifliminden ötürü yeniçeriler taraf›n-
dan sevilmeyen III. Selim, Kabakç› Mustafa Ayaklanmas› ile
tahttan indirildi. Tahta ç›kan IV. Mustafa yenileflme hareketine
son verdi. III. Selim’i yeniden tahta ç›karmak için Alemdar Mus-
tafa Pafla ordusuyla Rusçuk’tan ‹stanbul’a yürüdü. IV. Mustafa
tahttan indirildi ve III. Selim öldürülmüfl oldu¤undan II. Mah-
mut (1807-1839) padiflah oldu. Nizam› Cedit, Sekban› Cedit
ad›yla yeniden kurulduysa da, ayaklanan yeniçeriler Alemdar
Mustafa Pafla’y› öldürdüler (1808). Ancak kardefli IV. Mustafa’y›
öldürtmüfl olan II. Mahmut, Sekban› Cedit’i kald›rarak tahtta
kald›. Bu s›rada sürmekte olan Osmanl›-Rus Savafl›’na Bükrefl
Antlaflmas› ile son verildi (1812). 1820’de patlayan Mora Ayak-
lanmas›’na, Rusya, Fransa ve ‹ngiltere de taraf oldu. Üç devlet
donanmalar›n› Mora k›y›lar›na gönderdi ve Osmanl›-M›s›r do-
nanmas› Navarin’de yak›ld› (1827). Rusya, Eflâk ve Bo¤dan’› al-
d› ve bat›da Edirne’ye, do¤uda Erzurum’a dek ilerledi. Osmanl›-
lar bar›fl istemek zorunda kald› ve Edirne Antlaflmas› imzaland›
(1829). Bundan sonra ba¤›ms›z bir Yunan Devleti’nin varl›¤› ka-
bul edildi (1830). Ayn› y›l Frans›zlar Cezayir’i ele geçirdi. Bu s›-
rada ayaklanan M›s›r Valisi Mehmet Ali Pafla’n›n kuvvetleri Kü-
tahya’ya dek ilerledi. II. Mahmut, Rusya’dan yard›m isteyince,
‹ngiltere ve Fransa araya girdi. Suriye ve Adana valilikleri veri-
lerek Mehmet Ali Pafla ile Kütahya Antlaflmas› imzaland›
(1833). Rusya ile de Hünkâr ‹skelesi Antlaflmas› yap›ld›.
1839’da Mehmet Ali Pafla ile yeniden savafl bafllad› ve Osman-
l› ordusu Nizip’te yenildi (1839). Bu s›rada II. Mahmut öldü, ye-
rine o¤lu I. Abdülmecit (1839-1861) geçti. ‹lk ifl olarak, Tanzi-
mat Ferman› ilân edildi (1839). Avrupa devletlerinin bask›s›yla
toplanan Londra Konferans›’nda (1840) M›s›r’a özerklik tan›nd›.
1841’de Bo¤azlar konusunda toplanan ‹kinci Londra Konferan-
s› ile bo¤azlar tüm savafl gemilerine kapat›ld›. Lübnan’da patlak
veren kar›fl›kl›klar sonunda buraya yeni bir yönetim biçimi ve-
rildi (1846). Osmanl›lar ile Rusya aras›nda Kutsal Yerler soru-
nundan ötürü patlak veren savafla; Fransa, ‹ngiltere ve Piemon-
te Krall›¤› da Osmanl›lar›n yan›nda kat›ld›. K›r›m Savafl› olarak
adland›r›lan bu savafl Paris Antlaflmas› (1856) ile sonuçland›.
Antlaflma öncesinde yay›mlanan Islahat Ferman› ile Hristiyan ve
Müslüman halklar›n eflitli¤i kabul edildi. Lübnan ve Suriye’de
patlak veren Müslüman-Hristiyan çat›flmalar› üzerine Fransa
bölgeye asker ç›kard› ve Lübnan’›n Hristiyan bir vali taraf›ndan
yönetilmesi kabul edildi (1860). Abdülmecit’in ölümüyle yerine
Abdülaziz (1861-1876) geçti. Hersek ve Girit’teki ayaklanmalar
bast›r›ld›. 1876’da patlak veren Hersek ve Bulgar ayaklanmalar›
da, Avrupa devletlerinin bask›lar›yla verilen ödünler sonucu
bast›r›labildi. Devletin çöküflünün durdurulabilmesi için “mefl-
ruti” bir yönetimin zorunlulu¤una inananlar Abdülaziz’i tahttan
indirerek yerine V. Murat’› geçirdiler ve “Kanunî Esasi” (Anaya-
sa) haz›rl›klar›na giriflildi. Ancak akli dengesi bozuk olan V. Mu-
rat k›sa sürede tahttan indirilerek yerine II. Abdülhamit (1876-
1909) padiflah oldu. Bu s›rada Karada¤ ile birleflen S›rbistan,
Osmanl›lara savafl açt›. Rusya’n›n müdahalesiyle ateflkes sa¤-
land›¤› günlerde I. Meflrutiyet ilân edildi (23 Aral›k 1876). S›r-
bistan sorununun çözülmemesi üzerine 1877-1878 Osmanl›-
Rus Savafl› (93 Harbi) ç›kt›. Çarl›k ordular› bat›da Ayastafanos’a
(Yeflilköy), do¤uda Erzurum’a dek ilerlediler. Meclisi Mebusan’›
da¤›tan II. Abdülhamit anayasay› ask›ya ald› ve bir bask› yöne-
timi kurdu. A¤›r koflullar içeren Ayastafanos ve Berlin antlaflma-
lar› ile savafl sona erdirildi. Berlin Antlaflmas›’ndan önce ‹ngil-
tere K›br›s’› iflgal etti. Fransa Tunus’u (1881), ‹ngiltere M›s›r’›
(1882) ald› ve Do¤u Rumeli eyaleti Bulgaristan’a ba¤land›
(1885). 1897 Girit Ayaklanmas›’n›n ard›ndan Yunanistan, Os-
manl› Devleti’ne savafl açt›. Ayn› y›l imzalanan ‹stanbul Antlafl-
mas› ile Girit’e özerklik tan›nd›. 1902 ve 1903 y›llar›nda Make-
donya ayaklanmalar› patlak verdi. Bir yandan Balkanlar’da kar›-
fl›kl›klar sürerken, öte yandan II. Abdülhamit, ‹ttihat ve Terak-
ki’nin bask›lar› karfl›s›nda Kanunî Esasi’yi yeniden yürürlü¤e
koymak zorunda kald› (II. Meflrutiyet, 1908). Ayn› y›l Avusturya
Bosna-Hersek’i, Yunanistan Girit’i ald› ve Bulgaristan ba¤›ms›z-
l›¤›n› ilân etti. 31 Mart gerici ayaklanmas›n› bast›rmak üzere ‹s-
