P‹RANHA
540
kemlisi Keops, “Dünyan›n Yedi Harikas›”ndan biridir. Büyük-
lükleri ve iç yap›lar› de¤ifliklikler göstermekle birlikte pek çok
özellikleri ayn›d›r. Örne¤in Keops piramitinin yüksekli¤i 146,
geniflli¤i 227 metredir. ‹lk kat›nda bofl bir yeralt› odas› vard›r.
‹kinci kat kraliçenin, üçüncü kat firavunun mezar›n›n bulundu¤u
kutsal katlard›r. Bu anabölümlerin d›fl›nda birbirlerine say›s›z ve
karmafl›k, dolambaçl› geçitlerle ba¤l› birçok oda ve depo vard›r.
Ayr›ca orta boflluklar, kemerler ve havaland›rma yollar› bulun-
maktad›r. Buralara gömülen ölülerin sonra yeniden dirilecekle-
ri inanc› Eski M›s›r dininde de vard›r. Bu nedenle cesetler mum-
yalan›r, sevdikleri fleyler ve yiyip içecekleri yanlar›na konurdu.
Güney Amerika’da da benzer piramitler vard›r. Kerpiçten olanla-
r›na da rastlanm›flt›r. Piramit yap›m›nda kullan›lan büyük tafl
bloklar›n nas›l bir teknikle o yüksekliklere ç›kar›ld›¤› bugün hâ-
lâ tart›flma konusudur.
P‹RANHA
ya da
P‹RAYA,
kemiklibal›klardan, Güney
Amerika’da ›rmaklarda yaflayan y›rt›c› bal›k
(Pygocentrus
piraya).
Boyu 30-50 cm. kadard›r. Diflleri testere gibi, çok
keskindir. Büyük sürüler hâlinde dolafl›rlar. Avlar› ne kadar bü-
yük olursa olsun, birkaç dakika içinde yaln›zca kemikleri kala-
cak flekilde yiyip bitirirler. ‹nsana da sald›r›rlar.
P‹R‹ RE‹S
(1465 Gelibolu-1554 Kahire), Osmanl› denizcisi
ve haritac›s›. Ünlü Osmanl› denizcilerinden Kemal Reis’in ye¤e-
niydi. Kemal Reis’in yan›nda denizcili¤e bafllad›¤› tahmin edil-
mektedir. Kemal Reis ile birlikte Osmanl› Devleti hizmetine gir-
di. Kemal Reis’in ölümünden sonra da Osmanl› Devleti donan-
mas›nda çal›flmaya devam etti. Yavuz Sultan Selim’in M›s›r Se-
feri’ne kat›ld›; M›s›r’›n fethinden sonra Nil Irma¤›’n›n haritas›n›
ç›kard›. Kanunî Sultan Süleyman devrinde M›s›r’a giden Sadra-
zam ‹brahim Pafla’y› M›s›r’a götüren gemiye k›lavuz olarak kat›l-
d›. Bundan sonra K›z›ldeniz’deki Osmanl› filosuna kaptan›derya
oldu. Bu makamdayken Aden Kalesi’ni ele geçirdi. Bir süre son-
ra 30 gemiyle Umman’da Maska Kalesi’ni ald›. Portekizlilerin
elinde olan Hürmüz Kalesi’ni kuflatt›ysa da ele geçirmeyi bafla-
ramad›. Kuflatmay› kald›rarak donanmas›yla Basra’ya çekildi.
Ancak bir Portekiz donanmas›n›n yaklaflt›¤›n› haber al›nca filo-
sunu Basra’da b›rakarak üç gemiyle M›s›r’a döndü. Bu hareketi
yüzünden Kanunî’nin emriyle idam edildi. Piri Reis denizcili¤i-
nin yan› s›ra haritac›l›¤› ve denizcilikle ilgili bir kitab›yla da ün-
lüdür. Piri Reis’in “Kitab› Bahriye” adl› yap›t› bir co¤rayfa kitab›
oldu¤u kadar denizciler için bir elkitab›d›r. Ayr›ca kendisinin iki
parça haritas› zaman›m›za kadar kalm›flt›r. Bunlardan biri ‹span-
ya, Kuzey Afrika, Atlas Okyanusu, Amerika ve Antil Adalar›’n›
içine almaktad›r. Piri Reis’in di¤er bir haritas›n›n parças› Atlas
Okyanusu’nun kuzey sahilleriyle Grönland’dan Florida’ya kadar
olan Kuzey Amerika k›y›lar›n› içermektedir.
P‹R‹NÇ,
bu¤daygillerden, otsu tar›m bitkisi
(Oryza sati-
va)
ve bunun yenen tohumu. Anayurdu Güney Asya’d›r. Tropi-
kal ve yar›tropikal bölgelerde de yetifltirilir. Çok eskiden beri bi-
linen ve bugün de dünya nüfusunun yaklafl›k yar›s›n›n bafll›ca
besin maddesi olan bir bitkidir. Uzak Do¤u’dan bat›ya ve Türki-
ye’ye ‹ranl›lar arac›l›¤›yla geçti. Bir y›ll›k bir bitki olmakla bera-
ber çok s›cak bölgelerde iki y›ll›k çeflitleri de yetiflir.
P‹SKOPOS,
papazl›¤›n en yüksek aflamas›na ulaflan ve bel-
li bir bölgenin ruhanî yönetimiyle görevlendirilen kilise adam›.
Katolik piskoposlar; papaz atama ve yarg›lama hakk›na sahiptir.
Atama biçimleri çok karmafl›k olmakla birlikte son söz papan›n-
d›r. Piskoposlar, papa seçimlerinde önemli rol oynarlar. Protes-
tan piskoposlar›n›n makam›, reformu kabul eden kiliselerin ço-
¤unda aynen korunmufltur.
P‹STON,
buhar makinesi, motor ya da pompa silindiri için-
de gidip gelme hareketi yapan, genellikle dairesel kesitli, kat›,
dayan›kl› parça. Piston ya bir ak›flkan taraf›ndan hareket al›r ya
da kendisi ak›flkana hareket verir. Üzerindeki yar›klara geçirilen
esnek segmanlar arac›l›¤›yla piston, silindir içinde s›zd›rmaz bi-
çimde çal›fl›r. ‹çten yanmal› motorlarda gücü anamile aktarmak
için pistona bir biyel kolu ba¤l›d›r.
P‹fiEKÂR,
ortaoyunlar›nda kavukluyla karfl›l›kl› konuflarak
oyunu bafllatan kimse. Oyunun bitimine kadar “orta” denilen
sahneden ayr›lmaz. Elinde “pastav” denilen bir “flakflak” tafl›r.
Kendisine ak›l dan›fl›lan, e¤itim görmüfl, a¤›rbafll›, Arapça ve
Farsça bilen bir tipi canland›r›r. Karagöz’deki Hacivat tipine
benzer. Tan›nm›fl piflekârlardan baz›lar› flunlard›r: Terlikçi Ah-
met Efendi, Abdi Efendi, Küçük ‹smail Efendi, Frenk Mustafa
Efendi, Tevfik ‹nce.
P‹TON,
boagillerden çok büyük ve zehirsiz y›lan cinsi
(Python).
Afrika ve Asya’da yaflarlar. Kimilerinin boyu 10
m.yi ve kal›nl›¤› 80 cm.yi bulur. Bu nedenle, zehirli olmad›klar›
hâlde tehlikelidirler. Avlar›n› vücutlar›yla sar›p s›karak öldürür.
Bol bitki örtüsüyle kapl›, ormanl›k ve batakl›k yerlerde yaflar,
geceleri avlan›rlar. Karada ve suda h›zla hareket ederler. Difli y›-
lan y›lda 4-100 yumurta yumurtlar ve y›¤›n hâline getirdi¤i yu-
murtalar›n›n çevresinde 80-120 gün süreyle kuluçkaya yatar. Bu
