PLAZMA
542
tan›y›nca kendini felsefeye ver-
di. Sokrates’in öldürüldü¤ü 399
y›l›na dek, sekiz y›l boyunca
onun ö¤rencisi oldu. Ard›ndan
Sokrates’in ö¤rencisi Eukli-
des’in yaflamakta oldu¤u Mega-
ra’ya gitti. Platon, Bat› metafizi-
¤inin öncüsü ve Avrupa’n›n ilk
büyük idealist filozofudur. ‹n-
sandan ba¤›ms›z, de¤iflmeyen
ve yetkin bir gerçekli¤in varl›¤›-
n› kan›tlamaya çal›flm›flt›r. Yap›tlar›ndaki felsefenin a¤›rl›k nok-
tas›n› “‹dea’lar” kuram› oluflturur. Platon’un yap›tlar› esas olarak
üç bölüme ayr›labilir: 1. yarat›c›l›k dönemi: a) Sokrates’in ölü-
münü anlatan ve onu yücelten diyaloglar: “Apologie” (Sokra-
tes’in Savunmas›); “Kriton”; b) “Erdem Diyaloglar›” olarak ad-
land›r›lan diyaloglar: “Lakhes”, “Gorgias”, “Lisis”, “Euthiph-
ron”, “Protagoras”. Platon, bunlarda, sofistlerin bilgiyi evrensel
bir bilgi olarak kabul eden görüfllerini elefltirerek, bireylerin
toplumsal etkinliklerinin anlam›n› araflt›r›r. Bütün bu diyalogla-
r›n temel yasas›, söylefliyi yöneten Sokrates’in, karfl›tlar›n› diya-
log s›ras›nda ç›kmaza sokmas›nda yatar. “Nomoi” (Yasalar) ad-
l› yap›t›n d›fl›nda diyaloglarda sorular› hep Sokrates sorar.
“Simposion” (fiölen) ve “Phaidon”. Platon’un 2. yarat›c›l›k dö-
nemini bafllatan yap›tlard›r. Aflk ve güzellik kavramlar›n› ele alan
“fiölen”, genellikle onun edebi baflyap›t› olarak kabul edilir.
“Phaidon” ise ruhun ölümsüzlü¤ü konusunu ifller. “Politia”da
(Devlet) ana tema, adalet kavram›d›r. Platon bundan hareket
ederek, filozoflar›n yönetici ya da yöneticilerin filozof oldu¤u bir
“ideal devlet” modeli kurar. Platon’un 3. yarat›c›l›k dönemi, ö¤-
retisini gelifltirmeyi sürdürdü¤ü yafll›l›k dönemi ürünlerini kap-
sar. “Phaidros”ta, Aflk Tanr›s› Eros ve aflk›n gücü (aflk yoluyla
“idea”lar dünyas›na ulaflmak) tart›flman›n odak noktas›n› olufl-
turur. “Theaitetos”, bilginin ne oldu¤unu araflt›r›r, “Parmeni-
des”, idealar ö¤retisini elefltirel bir yaklafl›mla inceler. “Sofist”
sofistlerin tan›mlamas›n› yapar. “Politikos” (Devlet Adam›), po-
litikac›n›n ya da devlet adam›n›n nitelikleri üzerinde durur. Pla-
ton, en son yap›tlar›ndan biri olan “Philebos”ta zevk ve bilgiyi
karfl›laflt›rarak, “iyilik” ideas›n›n bunlar›n kar›fl›m›ndan do¤aca-
¤› sonucuna var›r. En son ve en kapsaml› yap›t› olan “Yasa-
lar”da yine bir “‹deal devlet” tasla¤› gelifltirir.
PLAZMA,
kan ve lenfin s›v› k›sm›. Kan›n yaklafl›k yar›s›n›
oluflturur. Kan plazmas›, içinde erimifl hâlde tuz, protein ve p›h-
t›laflma maddeleri tafl›yan sudan meydana gelmifltir. Dokular›n
beslenmesi, p›ht›laflma, hastal›klara karfl› direncin sa¤lanmas›
gibi görevlere kat›l›r. Besinlerin karaci¤ere ve karaci¤erden vü-
cudun di¤er k›s›mlar›na, at›lacak maddelerin böbreklere tafl›n-
mas› gibi görevleri de tek bafl›na gerçeklefltirir. P›ht›laflma mad-
delerinden ar›t›lm›fl kana “serum” ad› verilir.
PLEVNE SAVAfiLARI,
1877-1878 Osmanl›-Rus savafl-
lar› s›ras›nda (Doksanüç Harbi) Plevne kenti merkez olmak üze-
re Osmanl› kuvvetleriyle Çarl›k Rusyas› kuvvetleri aras›nda mey-
dana gelen savafllar (8 Temmuz 1877-10 Aral›k 1877). 1877-
1878 Osmanl›-Rus Savafllar› bafllad›¤› s›ralarda Osman Pafla,
Vidin ve Rahova bölgesinin savunmas›ndan sorumlu bulunu-
yordu. Çarl›k ordular›n›n Tuna’y› güneye do¤ru geçmesi üzerine
Osman Pafla, Tuna k›y›lar›yla Balkan Yar›madas› ve Bulgaristan
içlerine do¤ru uzanan yollar üzerinde önemli bir kavflak noktas›
olan Plevne’yi tahkim etmifl, savunulur bir duruma getirmiflti.
Osman Pafla, 5 Temmuz 1877’de Plevne’ye girdi. Çarl›k ordusu
da Plevne’yi ele geçirmek için ilk kez 8 Temmuz 1877’de hare-
kete geçti, ancak Rus ordular›n›n bu ilk teflebbüsü baflar›l› ola-
mad›. ‹kinci teflebbüs 17-18 Temmuz 1877’de oldu, yine bir ba-
flar› elde edilemedi. Bu iki baflar›s›zl›k üzerine, Plevne’yi kuflatan
Rus ordular›na bu kez Romanya kuvvetleri de kat›ld›. Bu birleflik
orduyla Osman Pafla’n›n kuvvetleri aras›nda 26-29 A¤ustos, 7-
13 Eylül tarihlerinde meydana gelen çarp›flmalarda, Osman Pa-
fla’n›n kuvvetleri baflar›l› oldu. Ancak ekim ay›ndan bafllayarak
Osman Pafla’n›n birlikleri hiçbir yerden asker, silâh ve yiyecek
yard›m› alamaz oldu. Son yard›m getiren grup Plevne’ye 7 Ekim
1877’de geldi, bu tarihten sonra Plevne’nin her tarafla ba¤lant›-
s› kesildi. Süleyman Pafla’n›n Plevne’ye yard›m gönderme giri-
flimleri hiçbir sonuç vermedi. Osman Pafla, emrindeki komutan-
lar›n fikrini alarak Plevne’den ç›kmaya karar verdi. Ç›k›fl hareke-
ti 9 Aral›k 1877’de bafllad› ve bafllang›çta baflar›l› da oldu. An-
cak 10 Aral›k 1877’de Osman Pafla yaralan›nca, Osman Pafla ve
emrindeki kuvvetler teslim olmak zorunda kald›lar.
PLÜTON,
1930’da keflfedilen, Günefl’in en uza¤›ndaki geze-
gen. Büyüklük bak›m›ndan Merkür’den sonra gelir. Günefl’in
çevresinde dönüflü 248,4 y›l, dönüfl h›z› saniyede 4,8 km.dir.
Çap›n›n 5.000 km oldu¤u hesaplanm›flt›r. Üzerinde hayat yok-
tur. 1930’da Amerika’da Arizona’daki Lowell GözlEmevî’ndeki
çok kuvvetli teleskopla çok silik ve hafif yeflilimsi bir ›fl›k veren
Plüton görüldü. 1978’de uzaydan yap›lan gözlemlerle Plüton’un
küçük bir uydusu oldu¤u, atmosferinde metan bulundu¤u anla-
fl›ld›. Yüzeyindeki kesin s›cakl›k bilinmemekle birlikte, Günefl’e
çok uzak oldu¤undan, çok so¤uk bir gezegen oldu¤u tahmin
edilmektedir.
POE, Edgar Allan
(1809 Boston-1849 Baltimore), Ame-
rikal› flair ve öykü yazar›. ‹ngiliz as›ll› olup annesi ve babas› ti-
yatro oyuncusudur. Do¤umundan sonra babas› aileyi terketti.
Poe iki yafl›ndayken annesi ölünce, bir tüccar olan John Allan
onu evine ald› ve okuttu. Londra ve Richmond’da iyi bir ö¤re-
nim gördü. En baflar›l› öykülerinden biri say›lan “The Fall of the
House of Usher” (Usher’lerin Çöküflü), fliirsel ve ruhbilimsel bir
simgesellikle yüklüdür. “Berenice”, “Morella”, “The Masque of
the Red Death” (K›z›l Ölümün Maskesi) ve “Ligeia” adl› öyküle-
rinde oldu¤u gibi, bunda da, yaflayanlar›n peflini b›rakmayan
huzursuz ölüler tema’s› a¤›r basar. Poe, “The Murders in the
Rue Morgue” (Morgue Soka¤› Cinayeti), “The Mystrey of Marie
Rôget” (Marie Rôget’nin Esrar›) ve “The Purloined Letter” (Ça-
l›nm›fl Mektup) gibi öyküleriyle de dedektif öyküsünün öncüle-
rindendir. Onun en tan›nm›fl yap›tlar›ndan biri de, hazine ara-
may› konu alan “The Gold Bug” (Alt›n Böcek) adl› öyküsüdür.
Poe, fliiriyle ve kuramsal yaz›lar›yla modern Avrupa edebiyat›n›,
özellikle Frans›z simgecilerini derinden etkilemifltir.
