PERSLER
536
d›. Bafll›ca yap›tlar›: “Sönen Alev” (roman, 1938), “Yaz Ya¤mu-
ru” (roman, 1940), “K›z›l Vazo” (roman, 1941), “Aflk›n Do¤uflu”
(roman, 1944), “Üç Kad›n›n Roman›” (roman, 1954), “K›rk›nc›
Oda” (roman, 1958), “Güz fiark›s›” (roman, 1966), “Evli Bir Ka-
d›n›n Günlü¤ünden” (roman, 1971), “Jaguar” (öykü, 1978), “Bir
Han›mefendinin Ölümü” (öykü, 1981), “Pay Kavgas›” (öykü,
1985), “Kurtlar” (1999, Orhan Kemal Roman Arma¤an›), "Deli
Aflk" (2002).
PERSLER,
Hint-Avrupa soyundan bir halk. ‹.Ö. 2000 y›lla-
r›nda Güney Rusya ve Kafkasya’dan ‹ran’a geldiler. Elaml›lar›n
ve Medlerin egemenli¤inde yaflad›ktan sonra Med Kral› Astya-
ges’i yenen Büyük Keyhüsrev (II. Kurus), Pers ‹mparatorlu-
¤u’nun temelini att› (‹.Ö. 553). II. Kurus, Lidya ve Yeni Babil
devletlerine son verdi. Yerine geçen o¤lu II. Kambis, M›s›r’a
egemen oldu. Perslerin büyük hükümdar› I. Darius (‹.Ö. 521-
486) döneminde Ganj Irma¤›’na dek tüm Hindistan ele geçirildi
ve ‹stanbul Bo¤az›’n› geçen Persler Trakya’da egemenlik kurdu-
lar. Ancak, Yunanl›lara karfl› Marathon Savafl›’nda Pers ordusu
yenilgiye u¤rad›. Darius’un yerine o¤lu Kserkhes geçti. Kserk-
hes, Salamis Deniz Savafl›’nda donanmas›n›n yenilmesi üzerine
Yunanistan’› b›rakarak ‹ran’a çekildi ve orada Pers ileri gelenle-
ri taraf›ndan öldürüldü (‹.Ö. 465). Yerine geçen II. Kserkhes de
45 gün sonra öldürüldü. Tahta II. Darius ç›kt›. II. Darius tahta
geçer geçmez kardefllerinin ve eyaletlerin ayaklanmas›yla karfl›-
laflt›. II. Darius’un da saltanat› uzun sürmedi, yerini kardefli II.
Artakserkses ald›. II. Artakserkses de kardefli Kurus’un ayaklan-
mas›yla karfl›laflt›. Bunu, M›s›r’da ve K›br›s’ta ç›kan ayaklanma-
lar izledi. II. Artakserkses’in yerine III. Artakserkses (Ohos) tah-
ta geçti (‹.Ö. 358). Ayaklanmalar›, kanl› bir flekilde bast›rd›.
Ohos ‹.Ö. 338’de en yak›n adamlar› taraf›ndan zehirlenerek öl-
dürüldü. Ohos’un yerine geçen II. Darius (‹.Ö. 338-331) döne-
minde, Pers ‹mparatorlu¤u, Makedonya Kral› Büyük ‹skender’in
sald›r›lar›yla y›k›ld›.
PERSPEKT‹F,
bir düzlem ya da e¤ik bir yüzey üzerine res-
medilen nesnelerin, gerçekteki durufl ve derinliklerinin belirtil-
mesi. Ayn› boyuttaki nesneler bir gözlemciden ufuk çizgisine
do¤ru s›raland›kça gözlemciye, gittikçe boyutlar› küçülüÇizgi ya
da mimarî perspektifin d›fl›nda ressamlar›n hava ya da renk
perspektifi dedikleri, nesnelerin uzaklaflt›kça silikleflmesi vard›r.
Renk perspektifini ilk defa baflar›yla uygulayan ressam, Leonar-
do da Vinci olmufltur.
PERU
(Fr.: Pérou, ‹ng.: Peru), Güney Amerika’da, Pasifik k›-
y›s›na aç›lan devlet. Ekvador, Kolombiya, Brezilya, Bolivya ve
fiili ile s›n›rlan›r. Yüzölçümü 1.285.216 km
2
, nüfusu
22.916.000 (1995). Kar›fl›k olan nüfusu oluflturan etnik gruplar:
yerliler %47, melezler %32, beyazlar %12, nispeten yeni gelen
göçmenler %10; bu son grubun 700.000’i Çinli, 300.000’iyse
Japon’dur; baflkenti ve en kalabal›k merkezi Lima ve liman› Cal-
lao, öteki önemli kentleri Arequipa, Trujillo ve Cuzco, resmî di-
li ‹spanyolca ve çeflitli yerli lehçeleri, dini Katolik’tir (%95). Pe-
ru, fizikî koflullar› bak›m›ndan çok farkl› üç co¤rafî bölgeden
oluflur: 1) Ülkenin merkezî kesiminde yüksek platolar ve And
Da¤lar›. Bu platolar, baz› yerlerinde 4.000 m.ye kadar yükselir
(puna ya da pampa), çevresinde, doruklar› 5.000-6.000 m.yi
aflan da¤lar yer al›r (en yükse¤i Huascaran, 6.768 m.). Plato de-
rin vadilerle parçalanm›flt›r. Peru’nun en kalabal›k bölgesi bura-
s›d›r. 2) Andlar›n do¤usunda “Peru Amazonyas›”, ülkenin en
genifl, fakat tenha bölgesidir. Amazon’un bafll›ca kollar› taraf›n-
dan sulan›r (Ucayali, Maranson, Napo vb.). S›cak, nemli, tropi-
kal bir iklim alt›ndad›r. Lima’da y›ll›k ortalama ya¤›fl 40 mm.den
ibarettir, s›cakl›k ise, önünden geçen so¤uk Humboldt ak›nt›s›
nedeniyle fazla yüksek de¤ildir. Fakat Andlar›n yüksek dorukla-
r›n› örten karlarla beslenen akarsular bol su sa¤lar. Peru, çeflit-
li toprak ürünleri yetifltiren ve yeralt› kaynaklar› bak›m›ndan da
zengin olan bir ülkedir. Bafll›ca toprak ürünleri, pirinç, pamuk,
flekerkam›fl›, patates, tah›l, yerf›st›¤› ve kahvedir. Hayvanc›l›k ve
özellikle bal›kç›l›k çok önemlidir. Dünyada en çok bal›k avlanan
ülkelerden biridir. Üretim baz› y›llar 10 milyon tonu geçer ve ih-
racatta ilk s›ray› al›r. Yeralt› kaynaklar›ysa flunlard›r: Kömür, pet-
rol, alt›n, gümüfl, çinko, bak›r, demir cevheri ve k›y› önündeki
kurak adalardan sa¤lanan guano gübresi. Fakat bu derece çeflit-
li maden kaynaklar›na karfl›n endüstri geliflmemifltir. Peru’nun,
Güney Amerika tarihinde önemli bir yeri vard›r. 12. yüzy›lda
parlak bir uygarl›¤›n temsilcisi olan ‹nka Devleti burada kurul-
mufl, egemenliklerini giderek geniflletmifl ve 5º kuzey paralelin-
den 37º güney paraleline kadar, Güney Amerika’n›n büyük bir
k›sm›n› yönetimi alt›na alm›flt›. Bu güçlü imparatorluk, 16. yüz-
y›l›n ilk yar›s›nda tan›nm›fl ‹spanyol konkistadoru Francisco Pi-
zarro taraf›ndan ele geçirilmifl ve ‹spanya kolonisi hâline getiril-
mifltir. Ülkenin kuruluflu, 1569-1581 aras›nda kral vekili olan F.
de Toledo taraf›ndan tamamland›. Nüfusun büyük ço¤unlu¤unu
oluflturan yerliler, geleneklerini ve dinî inan›fllar›n› uzun süre
muhafaza ettiler ve ‹spanyollara karfl› zaman zaman baflar›s›z
ayaklanmalara girifltiler. Sonuçta ‹spanya her fleye egemen ol-
du. ‹spanyollar buraya yeni bitki türleri getirdiler (zeytin, üzüm,
bu¤day); c›va ve gümüfl madenlerini ifllettiler. 1551’de Lima
Üniversitesi kuruldu. Potosi bölgesi gümüfl madenleri sayesin-
de Peru zengin bir ülke hâline geldi (özellikle 1610-1630 ara-
s›nda). Fakat daha sonraki y›llarda, gümüfl yataklar›n›n tüken-
mesiyle Peru zay›flad› ve parçaland›. 1718’de Venezuela, Ko-
lombiya ve Ekvador, “Yeni Granada”; 1776’da, Arjantin, Urugu-
ay ve Paraguay “La Plata” ad›yla ayr› birer yönetim bölgesi
oluflturdular. 1778’de de fiili ayr›ld›. Peru, Jose de San Martin
