RADYO VE TELEV‹ZYON ÜST KURULU (RTÜK)
550
al›c›-verici istasyonlar aras›nda gerçeklefltirilir ya da radyo ya-
y›nlar›nda oldu¤u gibi, merkezi bir istasyonun (verici) yapt›¤›
yay›n ayr› ayr› al›c›larca al›n›r. Bu durumda merkezden yay›lan
program radyo al›c›lar›na telli ya da telsiz (mikrodalga) ba¤lan-
t›lar (link istasyonlar›) arac›l›¤›yla ulaflt›r›l›r. Radyo iletiflimin-
den yararlananlar›n çoklu¤u (uçaklar, gemiler, güvenlik kuvvet-
leri, amatör radyocular, normal radyo yay›nlar›), giriflim olay›na
yol açabilece¤inden elektromanyetik tayf›n radyo frekans› bölü-
münün denetimli biçimde kullan›lmas› gerekir. Bu nedenle her
ülkede kullan›lacak frekanslar uluslararas› anlaflmalarla belir-
lenmifltir. Radyo dalgalar›n›n varl›¤›n› ilk kez 1860’larda James
Clark Maxwell ileri sürdü. Deneysel olarak üretilebilmeleri ise
ancak 1887’de, Heinrich Hertz taraf›ndan gerçeklefltirildi.
1894’te Oliver Lodge “telsiz” telgraf›, 1901’de de Marconi ilk
denizafl›r› radyo yay›n›n› baflard›. Ses yay›n› 1900’de gerçeklefl-
tirildiyse de verici ve güçlendirici zay›f kalmaktayd›. Bu sorun
1906’da Lee De Forest’in triyot lambay› bulmas›yla halledildi.
Transistörün bulunmas›yla II. Dünya Savafl›’ndan sonra radyo
teknolojisi de önemli de¤iflme ve geliflmeler yaflad›.
RADYO VE TELEV‹ZYON ÜST KURULU
(RTÜK),
Türkiye’de radyo ve televizyon yay›nlar›n› düzenle-
mek, yay›nlar›n, kamu anlay›fl› içerisinde yap›lmas›n› sa¤lamak
amac›yla oluflturulan kurul (1994). Radyo ve Televizyon Yüksek
Kurulu’nun yerini alan RTÜK, yay›n kurulufllar›n›n, kanun hü-
kümlerine ayk›r› yay›n yapmas› ve tahsis flartlar›na uymamas›
hâlinde gerekli yapt›r›mlar› uygular. Yay›mlar›, Türkiye’nin taraf
oldu¤u uluslararas› anlaflmalara uygunlu¤u aç›lar›ndan denet-
ler. RTÜK üyelerinin görev süresi alt› y›ld›r; üyelerin üçte biri iki
y›lda bir yenilenir.
RADYOAKT‹F YAfi BEL‹RLEMES‹,
kimi özgün rad-
yoizotoplar›n numunedeki miktar›n›n ölçülmesiyle arkeolojik ve
fosil kal›nt›lar›n›n, kayaçlar›n vb. yafl›n›n belirlenmesi.
RADYOGRAF‹,
vücudun iç organlar›n›n, radyoaktif mad-
delerden yay›lan x ›fl›nlar› ya da gamma ›fl›nlar› arac›l›¤›yla fo-
to¤raf›n›n çekilmesi. Bu yöntemle elde edilen foto¤rafa “radyog-
ram” ya da pratikte “röntgen filmi” denir. Görüntüsü oluflturul-
mak istenen organ›n cinsine ba¤l› olarak de¤iflik radyografi tek-
nikleri kullan›l›r. Örne¤in kemik ve akci¤er filmleri do¤rudan
do¤ruya çekilirken böbrek, mide gibi organlarla ilgili çekimler
söz konusu organa özel ilaçlar gönderildikten sonra yap›l›r.
RADYOL‹Z,
maddenin, iyonlaflt›r›c› ›fl›n›m etkisiyle iyonla-
ra, uyar›lm›fl atomlara ve moleküllere vb. ayr›l›p kimyasal bo-
zunmaya u¤ramas›.
RADYOTELESKOP,
radyoastronomide kullan›lan bir ve-
rici ve al›c› anten düzene¤i. Uzaya radyo sinyalleri göndermeye
ve esas olarak da uzaydan gelen radyo sinyallerini almaya ya-
rar. Parabolik yans›t›c›, uzay›n herhangi bir bölümüne yöneltile-
bilen bir tel kafes flebekesinden oluflur. Böylece gö¤ün çok kü-
çük ve kesin olarak belirlenmeyen bir bölgesinden ince bir ›fl›-
n›m demeti alg›lan›r. ‹kinci bir tür radyoteleskop ise “radyo in-
terferometre” ad›yla an›l›r. Bu, belirli uzakl›klara yerlefltirilmifl
ve ayn› radyo al›c›s›na ba¤lanm›fl iki ya da ikiden çok sabit ve
yönlendirilebilir radyo antenlerinden oluflur. Antenlerin ayn›
radyo kayna¤›ndan ald›¤› dalgalar aras›nda giriflim oluflur. Böy-
lece kayna¤›n konumu belirlenebilir. Çok say›da anten kullan›l-
d›¤›nda, bunlar genellikle paralel s›ralar hâlinde ya da birbirine
dik iki s›ra hâlinde yerlefltirilir. Bu, parabolik yans›t›c›dan daha
duyarl› bir radyoteleskoptur.
RAFFAELLO
(1483 Urbino-
1520 Vatikan), ‹talyan Rönesans
ressam›. Tam ad› Raffaello San-
zio’dur. Bat› sanat tarihinin en bü-
yük sanatç›lar›ndan biri olarak ta-
n›n›r. Giovanni Santi ad›nda küçük
bir ressam›n o¤luydu. Urbino
kentinin hümanist atmosferi için-
de yetiflti. Yaklafl›k olarak 1495-
1504 aras›nda Perugia’da Perugi-
no’nun yan›nda ç›rakl›k yapt›. ‹lk
çal›flmalar›nda, ö¤retmeni Perugi-
no’nun etkisi aç›kça görülür. Bu yap›tlar›n en temel özelli¤i,
kompozisyonun aç›k seçikli¤i ve resmin yaratt›¤› duygusal at-
mosferdi. 1504 y›l›n›n sonlar›na do¤ru Floransa’ya giden Raffa-
ello, kendine ün kazand›ran “Madonna ve Çocuk” kompozisyon-
lar›n›n ço¤unu burada yapt›. Floransa’da etkilendi¤i iki büyük
sanatç›, Leonardo da Vinci ve Michelangelo’ydu. 1508’de Papa
II. Giulio taraf›ndan, Vatikan’daki baz› odalar›n (stanze) freskle-
rini yapmak üzere Roma’ya ça¤r›ld› ve yaflam›n›n kalan bölümü-
nü orada geçirdi. Bu stanzelerin ünlü freskleri, simgesel ve son
derece karmafl›kt›r. Raffaello, ayn› dönemde, zengin bir bankerin
La Farnesina denilen kona¤›na “Galatia’n›n Zaferi” adl› ünlü
freski yapt›. Klasik antikiteden yola ç›karak yaratt›¤› bu yap›tla,
kendinden sonra gelen sanatç›lar› derinden etkiledi. Raffael-
lo’nun en tan›nm›fl yap›tlar›ndan biri de “Sistina Madonnas›”d›r
(1514). Raffaello’nun bu dönem yap›tlar› aras›nda ayr›ca, Sisti-
na fiapeli için yapt›¤› on duvar resmi say›labilir. 1516’da yapt›-
¤›, arkadafl› Castiglione’nin portresi, kadife ve kürk dokusunda-
ki renk ve f›rça çal›flmas›yla, Rönesans döneminin ilk gerçek ka-
rakter çal›flmalar›ndan biridir. Raffaello ayr›ca kiliseler, konaklar
ve saraylar tasar›mlad›, ifllek bir atölye kurdu. Çok genç bir yafl-
ta (37) ölen Raffaello’nun, resim sanat› üzerinde çok büyük etki-
si oldu. Kompozisyonlar›nda kulland›¤› ögeler, daha sonraki
yüzy›llarda klasik yetkinli¤in özü olarak de¤erlendirildi.
RAF‹NER‹,
ham petrolün ifllendi¤i fabrika. Ham petrolde
bulunan çok say›da hidrokarbon, rafineride dam›tma ve ayr›m-
sal dam›tma gibi ifllemlerle birbirinden ayr›l›r. Bu nedenle rafi-
neri, esas olarak bir dizi dam›tma kulesi ve bunlar aras›nda do-
laflan kilometrelerce uzunlu¤unda boru flebekesi ile stoklama
depolar›ndan oluflur. Rafineride gerçeklefltirilen ifllemlerin çe-
flitlili¤i nedeniyle bütün kimyasal ve fiziksel olaylar bir kontrol
odas›ndan izlenir. Rafineriler, gerek ham petrolün gerekse ifl-
lenmifl ürünlerin daha çok denizyoluyla tafl›nmas› nedeniyle de-
niz kenar›nda kurulurlar. Türkiye’de MTA taraf›ndan kurulan ilk
rafineriyi Batman Rafinerisi (1940), daha sonra TPAO ve Caltex
