PR‹ZMA
546
den Avrupa donanmas› düzenli biçimde manevra yapamad›. Ay-
r›ca Osmanl› donanmas›ndaki uzun menzilli toplar, Avrupa ge-
milerinin uzaktan topa tutulmas›n› sa¤l›yordu. Savafl k›sa sürdü
ve Osmanl›lar›n zaferiyle sonuçland›. 128 düflman gemisi ve
birçok nakliye gemisi batt›. Osmanl› donanmas› gemi kaybetme-
di, yaln›zca 100 ölü ve 800 yaral› verdi. Bu zaferden sonra Ak-
deniz Türk egemenli¤ine girdi. Preveze yenilgisinden en çok za-
rar gören Venedik oldu. Osmanl›larla yapt›¤› bar›fl antlaflmas›y-
la Mora ve Dalmaçya k›y›lar›ndaki kaleleri ve daha önce Barba-
ros’un ele geçirdi¤i Ege Denizi adalar›n› Osmanl›lara b›rakt›; ay-
r›ca 300.000 alt›n da savafl tazminat› vermek zorunda kald›.
PR‹ZMA,
her ikisi de gelen ›fl›¤›n yolunu de¤ifltirerek renkle-
rine ay›ran, kesiflen iki düzlem yüzeyle s›n›rlanm›fl k›r›c› ortam.
Birden çok prizma kullanarak ›fl›¤› renklerine ay›rmadan k›r›lma-
ya u¤ratmak da mümkündür. Prizmalar birçok optik alette, esas
olarak ›fl›¤›n yolunu sapt›rmak ya da gelen ›fl›nlar› tam yans›ma-
ya u¤ratarak do¤rultusunu de¤ifltirmek, görüntüyü ters çevir-
mek ya da düzeltmek amac›yla kullan›l›rlar.
PR‹ZMA,
“taban” ad› verilen iki paralel ve eflit çokgenle, bu
çokgenlerin kenarlar›n› ayr›t kabul eden ve her biri bir paralel-
kenar (ya da bunun özel hâli olan dikdörtgen veya kare) olan ya-
nal yüzeylerden oluflmufl geometrik cisim. Taban›n flekline gö-
re “üçgen prizma”, “dikdörtgen prizma” vb. ad›n› al›r. Yanal ay-
r›tlar› tabana dik olan prizmaya “dik prizma”, aksi durumda
“e¤ik prizma” denir. Dik prizmada yan yüzler dikdörtgen, yan
ayr›tlar ayn› zamanda yüksekliktir.
PROJEKS‹YON MAK‹NES‹,
saydam ya da saydam ol-
mayan bir madde üzerindeki görüntüleri bir ekrana ya da duva-
ra düflürmeye yarayan optik alet.
PROSTAT,
erkek sidik yollar› ve üreme organ›nda yer alan
bir salg›bezi. Sidik torbas›n›n alt›nda bulunur ve bunun boyun
bölümünü çevreler. Prostat, süte benzer, kendine özgü kokulu
ve spermaya kar›flarak spermatozoitlerin hareketini kolaylaflt›-
ran bir s›v› salg›lar. Prostat tepesinin etraf›nda bulunan büzücü
kaslar, kas›ld›¤› zaman iflemeye engel olur. Baz› yafll›larda gö-
rülen prostat irileflmesi, idrar zorluklar›na yol açar.
PROTE‹N,
hidrolize u¤rad›¤›nda aminoasitler veren yüksek
moleküllü organik bileflik. Aminoasitlerin say›s› yüzlerce olmak-
la birlikte proteinlerde miktarca önemli say›labilecek oranda bu-
lunan aminoasit say›s› 20’dir ve bunlar›n hepsi de bir a-amino-
asittir. Proteinler bütün canl› organizmalarda bulunur. Hayvan-
lar›n bafll›ca yap› maddesini oluflturan kaslar esas olarak prote-
inden ibarettir. Enzimler de baflka bileflenler içermekle birlikte
esas olarak proteindir. Bilinen protein say›s› 700 kadard›r. Bun-
lardan 200-300 kadar› incelenmifl ve 150’yi aflk›n protein de
kristal biçiminde elde edilmifltir. Kimi proteinler, örne¤in hay-
van postlar›nda bulunan ve deriye çevrilebilen proteinler, çok
kararl› bir yap›ya sahiptir. Kimileri ise son derece karars›zd›r ve
hatta havayla temas hâlinde bile enzim olma özelliklerini hemen
yitirebilirler. Bir proteinde en önemli ve en güçlü ba¤, zincir ya-
p›s›ndaki aminoasitleri birbirine ba¤layan peptit ba¤›d›r. Öteki
ba¤lar da de¤iflik zincirleri birbirine ba¤lar. Bunlar aras›nda,
hidrojen ba¤lar›, disülfür ba¤lar› ve ikincil peptit ba¤lant›lar› sa-
y›labilir. Proteinlerin üçboyutlu yap›s›, özelliklerinin belirlenme-
sinde yard›mc› bir özelliktir. X ›fl›nlar›yla yap›lan incelemeler,
aminoasit zincirinin kimi zaman bir sarmal ya da helis biçimin-
de oldu¤unu ortaya koymufltur. Proteinler çok büyük moleküller
(molekül a¤›rl›klar› 12.000 ila 1 milyon aras›nda de¤iflir) olmak-
la birlikte, birço¤u k›smen iyonlaflm›fl olup bu nedenle suda çö-
zünür. Aralar›ndaki büyüklük, çözünürlük ve elektriksel yük fark-
l›l›klar›, bunlar› birbirinden ay›rmada ve saflaflt›rmada yararlan›-
lan özelliklerdir.
PROTESTANLIK,
Reform hareketinden kaynaklanm›fl di-
nî doktrin ve kiliselerin tümü, bir Hristiyanl›k mezhebi. Protes-
tan inanc›na göre, insan sadece ve do¤rudan do¤ruya Tanr›’n›n
inayet ve rahmetine ba¤l›d›r. Tanr›’n›n bu inayetini sa¤layabil-
mek için kiflinin gösterebilece¤i hiçbir çaban›n de¤eri yoktur.
Ancak, bu dinin gereklerini yerine getirmeme anlam›na da gel-
mez. Yerleflmifl kurallar› protesto ettiklerinden, ak›l ölçülerine
yer verdiklerinden bu mezheptekilere Protestan ad› verilmifltir.
16. yüzy›lda Marthin Luther ve Jean Calvin’in önderli¤iyle Pro-
testanl›k yay›l›p geliflmifl, sonradan Katolik mezhebine karfl›
olan tüm ayr›l›klar için bu ad kullan›lm›flt›r. Bu görüfle göre,
Protestanl›¤›n do¤ufluna, Orta Ça¤ Roma kilisesinin afl›r› tutu-
cu davran›fllar› neden olmufltur. Sonradan Protestanl›¤›n kuru-
cular› aras›nda baflgösteren görüfl ayr›l›klar›, bu mezhepte de
bölünmelere yol açm›flt›r. Bu arada, tarih boyunca bu mezhep-
ten olanlara karfl› Katoliklerce çok ac›mas›z davran›lm›fl, örne-
¤in Frans›z Protestanlar›, ünlü Saint-Barthelemy yortusunda
katliama u¤ram›fllard›r. Belli bafll› Protestan mezhepleri flunlar-
d›r: Anglikanl›k, Luthercilik ve Kalvinizm.
PROTON,
hidrojen atomunun çekirde¤ini oluflturan ve tüm
öteki çekirdeklerin de bileflenlerinden biri olan art› yüklü temel
parçac›k. Elektrondan 1836 kez daha a¤›rd›r. H›zl› hareket hâlin-
deki protonlar› ilk kez J. J. Thomson gözlemifltir (1905). Koz-
mik ›fl›nlar›n büyük bir bölümü protonlardan oluflur.
PRUT ANTLAfiMASI,
Osmanl› Devleti ile Çarl›k Rusyas›
aras›nda yap›lan antlaflma (23 Temmuz 1711). Antlaflman›n
bafll›ca koflullar› flunlard›: 1) Azak Kalesi 1699 Karlofça Antlafl-
mas›’n›n koflullar›na uygun olarak Osmanl› Devleti’ne geri veri-
lecektir. 2) Antlaflmalara ayk›r› olarak, Azak Kalesi yak›nlar›nda
yap›lm›fl olan Taygan Kalesi, Dinyeper Irma¤› üzerindeki Ka-
menka Kalesi ve Samara Kalesi y›k›lacak ve bundan sonra o
bölgelerde yeni kale yap›lmayacakt›r. 3) Ruslar, Lehistan iflleri-
ne ve Barabafl, Potkal› ve K›r›m Hanl›¤›’na ba¤l› kazaklar›n iflle-
rine hiçbir flekilde kar›flmayacaklard›r. 4) Ruslar ‹sveç Kral› XII.
Karl’›n memleketine gitmesine kar›flmayacaklar ve krala sald›r-
mayacaklard›r. 5) Osmanl› topraklar›na gelip giden Rus tüccar-
lar›ndan baflka Osmanl› ‹mparatorlu¤u topraklar›nda Rus elçisi
bulunmayacakt›r. 6) Osmanl› Devleti Rus uyruklar›n›, Çarl›k
Rusyas› da Osmanl› uyruklar›n› kendi devletine karfl› tahrik et-
meyecektir. 7) Çarl›k Rusyas› eskiden oldu¤u gibi K›r›m Hanl›-
¤›’na vergi verecektir. Antlaflma koflullar›, I. Petro’nun ve Çarl›k
