PER‹DE CELAL
535
n›n en iyi futbolcusu kabul edildi. Üstün tekni¤i ve atletik yap›-
s›yla zaman›n›n en büyük golcüsü ve oyun kurucusu oldu. Sa-
katl›¤› dolay›s›yla 1966 Dünya Kupas› maçlar›nda oynayamad›.
1970 Dünya Kupas›’n› ülkesine kazand›rmada büyük eme¤i
geçti. 1974’te futbolu b›rakt›ysa da 1975’te ABD’de Cosmos Ku-
lübü’ne transfer olup dört y›l daha top koflturdu.
PEL‹KAN,
pelikangillerden,
Güneydo¤u Avrupa, Kuzey Afri-
ka ve Asya’da yaflayan bir kufl
(Pelecanus onocrota-
lus).
Boyu 70 cm., tüyleri be-
yaz ve pembemsi, kanatlar› ve
gagas› büyük, ayaklar› perdeli-
dir. Alt gagas›nda yiyecek birik-
tirmeye yarayan sar› bir kese
bulunur. Deniz ve su kenarlar›n-
da yaflar; iyi yüzer ve uçar, ba-
l›kla beslenir. Yuvas› ottan ve
kam›fltan, kaba sabad›r. 2-3 yu-
murta yumurtlar. Yavrular uzun süre anan›n kesesindeki yar›
sindirilmifl besinlerle beslenirler. Pelikanlar sürüler hâlinde ya-
flarlar, göçücüdürler. Ayn› cinsten olan yak›n türler, esmer peli-
kan
(P. fuscus),
tepeli pelikan
(P. crispus)
vb.’dir.
PENGUEN,
penguengillerden, Güney Yar›küre’nin kutup
bölgelerinde yaflayan su kufllar›n›n ortak ad›. Kanatlar›nda telek
bulunmad›¤› için uçamazlar. Bu kanatlar tüysü küçük pullarla
kapl›d›r ve bal›k yüzgecini and›r›r. Tüyleri kara, koyu gri, beyaz,
ayaklar› perdeli, kuyruklar› k›sad›r. Bacaklar vücudun oldukça
gerisinde oldu¤undan gövdelerini dik tutarak yürürler. ‹yi yüzer
ve dalar, bal›k ve kabuklularla beslenirler. Sürüler hâlinde ya-
flarlar. Örnekler: Gözlüklü penguen
(Spheniscus demer-
sus),
küçük penguen
(Eudyptula minor),
imparator
penguen
(Aptenodytes forterii)
vb.
PEN‹S‹L‹N,
bulunan ilk antibiyotik. Penisilin, 1929’da “Pe-
nicillium notatum” küfü bulaflm›fl bakteri kültürlerinin ço¤alma-
d›¤›n› farkeden Alexander Fleming taraf›ndan bulundu ve
1940’ta E.B. Chaine ile H.W. Florey taraf›ndan t›pta kullan›labi-
lir hâle getirildi. Penisilin, bakterilerin hücre duvar› oluflturma-
s›n› engelleyerek antibakteriyel bir faaliyet gösterir. Genellikle
gram pozitif bakterilere karfl› etkilidir. T›pta belso¤uklu¤u, k›z›l,
deri iltihaplanmalar›, gazl› kangren, tetanoz, frengi ve pnömoni
tedavisinde kullan›l›r. Penisiline dayan›kl› organizmalar aras›n-
da cüzama, vereme, koleraya, tifoya ve üriner sistem enfeksi-
yonlar›na yol açanlar say›labilir. Virüslere ve mantar enfeksi-
yonlar›na karfl› genellikle etkisizdir. Penisilin, hastalar›n ancak
%1 ile %8’inde özellikle döküntü biçiminde alerjik tepkilere yol
açar. Çok s›n›rl› olsa da, penisiline afl›r› duyarl› kimselerde
ölüm olaylar› gözlenmifltir. Bunun için ilk kez penisilin tedavisi
uygulanacak kimselere, derialt›na enjeksiyon yoluyla “penisilin
testi” yap›l›r. Do¤al penisilinler (G,X,F ve K) kimyasal bileflim-
leri ve antibakteriyel etkileri bak›m›ndan kimi farkl›l›klar göste-
rir. En çok kullan›lan penisilin G’dir. Sentetik olarak üretilmek-
le birlikte küfünün kültürlerinden üretilmesi daha ekonomiktir.
PENTAGON,
ABD Millî Savunma Bakanl›¤› binas›n›n ad›.
Binan›n 5 köfleli olmas›ndan dolay› bu ad verilmifltir. Amerikan
Genelkurmay Baflkanl›¤› da ayn› binadad›r. ABD Millî Savunma
Bakanl›¤› tüm dünyada Pentagon olarak adland›r›lmaktad›r.
PENTATLON,
bir tür atletizm yar›flmas›. Pentatlon, eski
olimpiyatlarda befl ayr› dal› kapsard› ve üç dal› birinci olarak bi-
tiren, flampiyon olurdu. Günümüzde uzun atlama, cirit atma,
disk atma, 200 m. ve 1.500 m. koflular›n› kapsamaktad›r. Birin-
cilik puanlamaya göre saptan›r. Her dalda, elde edilen derece-
lerin belli puanlar› vard›r. Yar›flmalar›n sonunda en çok puan›
toplayan birinci olur. Son y›llarda olimpiyatlarda yer alan yeni
bir yar›flma türü de modern pentatlondur. Bu, befl ayr› spor da-
l›n› (binicilik, eskrim, at›c›l›k, yüzme ve atletizm) kapsamaktad›r.
PERA,
Osmanl› ‹mparatorlu¤u zaman›nda ‹stanbul’un Beyo¤-
lu yakas›na yabanc›larca verilen ad. Yunanca “öte, ötesi” anla-
m›na gelir. Beyo¤lu kesimi, ilk iskân bölgesinin karfl› taraf›na,
Haliç’in kuzeyine geldi¤i için bu ad verilmifltir.
PERGEL,
çember ya da daire çizmek için kullan›lan bir araç.
Tepe noktas›nda birleflen aç›l›r kapan›r iki koldan oluflur. Kol-
lardan birinin ucu sivri, öbürünün ucu ise kullan›ma ba¤l› ola-
cak biçimde bofl b›rak›l›r. Bu bofllu¤a uygun bir kalem ucu ta-
k›labilir. Sivri uç, dairenin merkezi olmak üzere ka¤›da bat›r›l›p
öteki uç yar›çap kadar aç›l›r ve sivri ucun etraf›nda döndürüle-
rek çizim yap›l›r.
PER‹,
do¤aüstü güçleri oldu¤u varsay›lan cinlerin, güzel ve
al›ml› olarak tasarlanan diflilerine verilen ad. Periler çoktanr›l›
dinlerde sevimli, güleryüzlü, flark›c› ve nefleli say›l›rlar; tüm do-
¤a olaylar›n›n, çiçeklerin, p›narlar›n, a¤açlar›n birer perisi oldu-
¤una ve onlar taraf›ndan korundu¤una inan›l›rd›. Ancak tektan-
r›l› dinlerde bu inan›fllar biçim de¤ifltirerek perilerin sak›n›lma-
s› gereken gizli kuvvetler oldu¤unu düflünmeye dönüfltü. ‹nsan-
lardaki baz› sinir hastal›klar›n›n bunlar taraf›ndan yap›ld›¤›na
inan›l›rd›. Türk folklorunda peri masallar› hayli kabar›kt›r.
PER‹BACASI,
yanarda¤ tüfleri, kumtafllar› gibi yumuflak ve
geçirimli tortularla örtülü yamaçlarda, selinti sular›n›n derinli¤i-
ne oymas› sonucunda oluflan ve tepesinde çok kez afl›nmadan
korunmufl düz, a¤›r bir yüksekli¤in yer ald›¤› piramit ya da di-
rek biçimindeki y›¤›n. Türkiye’de Nevflehir-Ürgüp-Avanos ve
Gülflehir aras›nda kalan volkanik bölgede oluflmufl olan periba-
calar›, hemen hemen dünyan›n en iyi örnekleridir. Yükseklikle-
ri 20-30 m.’ye kadar ç›kan bu peribacalar› eski ça¤larda insan-
lara bar›nak oldu. Günümüzde özellikle Göreme ve Selimiye kö-
yü çevresindekiler, dünya çap›nda turistik önemi olan yerlerdir.
PER‹DE CELAL
(1916 ‹stanbul), roman ve öykü yazar›. So-
yad› Yönsel’dir. Sainte Pulchérie Frans›z K›z Ortaokulu’nda oku-
du. ‹sviçre’ye giderek (1944) üç y›l süreyle Bern Bas›n Atafleli-
¤i’nde sekreterlik yapt›. Türkiye’ye döndükten sonra çeflitli bas›n
kurulufllar›nda çal›flt›, gazetelerde öyküleri, röportaj ve romanla-
r› yay›mland›. “Üç Yirmi Dört Saat” (1977) adl› roman›yla Sedat
Simavi Vakf› Edebiyat Ödülü’nü Faz›l Hüsnü Da¤larca ile paylafl-
t›. “Kurtlar” adl› yap›t›yla 1990 Orhan Kemal Roman Ödülü’nü al-
