SÜLEYMAN I, Kanunî
599
Yar›madas›, geçen yüzy›llarda birbirine rakip kabilelere ve bu
kabilelerin ba¤l› bulunduklar› emirliklere bölünmüfltü. Yak›n
ça¤larda Arap Yar›madas› siyasî tarihinin en önemli olay›, bura-
da siyasî bir birlik kurmak için gösterilen çabalar ve mücadele-
lerdir. Necit’te yaflayan Abdülaziz bin Suud ad›nda bir emir, 18.
yüzy›lda bu amaçla harekete geçti. Vehhabili¤i kabul eden Su-
ud, yar›madada göçebe kabileleri yerlefltirmeye ve bir araya top-
lamaya çal›flt›. Kuzeyde, yar›madan›n öteki önemli emirli¤ini
meydana getiren fiammarlar› yenilgiye u¤ratmas› üzerine, Os-
manl› Devleti, Mehmet Ali Pafla vas›tas›yla Suud’un yay›lmas›n›
önledi (1818). Uzun bir aradan sonra, 19. yüzy›l›n sonlar›nda,
yine Suud ailesinden bir emir, yeniden harekete geçti. Bu kifli,
bugünkü Suudi Arabistan Devleti’nin kurucusu olan III. Abdüla-
ziz ‹bnisuud’dur (1880-1953). Böylece ilk giriflimden hemen
yüz y›l sonra, III. Abdülaziz ‹bnisuud, 1901’de Riyad’›, 1912’de
Hasa vahalar›n› ele geçirdi. Türklere sad›k kalan fiammarlara
karfl› ‹ngilizlerin yard›m›n› sa¤lad›. I. Dünya Savafl›’n› ‹zleyen
y›llarda, Arap Yar›madas›’nda en büyük rakibi olan Mekke fleri-
fine karfl› harekete geçti ve 1924’te fierif Hüseyin ve o¤ullar›n›
yenilgiye u¤ratarak Hicaz’a egemen oldu. Asir bölgesini de Ye-
men’den alarak, 1932’de bugünkü Suudi Arabistan Krall›¤›’n›
kurdu. Bütün bu baflar›lara karfl›n Suudi Arabistan, o tarihte
ekonomi ve halk›n›n yaflama koflullar› bak›m›ndan geri kalm›fl
bir ülkeydi. Fakat olaylar yeni devlet için çok flansl› ve baflar›l›
geçti. Suud, genifl ülkesinde Amerikal›lar ile anlaflarak bir pet-
rol arama ve iflletme ortakl›¤› kurdu (ARAMCO). ‹lk petrol kuyu-
su 1938’de iflletilmeye baflland›. Üretim büyük bir h›zla artt›.
Abdülaziz ‹bn Suud’un yerini o¤lu Suud alm›flt›r (1953-1964).
Suud, bat› yanl›s› (ABD’yle anlaflma) ve muhafazakâr kardefli
Faysal’› karfl›s›nda bulmufl ve 1964’te iktidar› Faysal alm›flt›r.
1975’te bir suikasta kurban giden Faysal’›n yerini üvey kardefli
Halid alm›fl, 1982’de iktidara Fahd gelmifltir. Suudi Arabistan,
Arap dünyas›ndaki önemini, ‹slâmiyetin kutsal yerlerinin koru-
yucusu olmas›na ve petrol zenginli¤i sayesinde da¤›tabildi¤i
para yard›mlar›na borçludur. Suudi Arabistan, 1990-1991’deki
Körfez Savafl› s›ras›nda Irak’a karfl› ittifakta yer alm›flt›r. Bafll›ca
petrol yataklar› Basra Körfezi yak›n›ndad›r. Burada üretilen pet-
rol bir yandan Has Tanura ve Damman’dan dev tankerler, öte
yandan da, dünyan›n en uzun ve tafl›ma kapasitesi en büyük bo-
ru hatt›yla (Transarabian Pipe-line, TAPL‹N) Lübnan’da Akde-
niz’e ulaflt›r›l›r. Rezervlerinin 20 milyar ton kadar oldu¤u san›lan
Suudi Arabistan’›n petrol üretimi son y›llarda 500 milyon ton
kadard›r. Petrol d›fl›nda ülkenin ikinci büyük gelir kayna¤›, hac
nedeniyle her y›l bütün Müslüman dünyas›ndan Suudi Arabis-
tan’a gelenlerin b›rakt›klar› parad›r. Bu iki gelir d›fl›nda kalan
kaynaklar bugün de önemsizdir. Örne¤in tar›msal üretimler,
hurma d›fl›nda yetersizdir.
SUYOSUNLARI
→
ALGLER
SÜBL‹MLEfiME,
bir maddenin kat› evreden s›v› evreye
geçmeden buharlaflmas› ya da buhar hâlindeki maddenin s›v›-
laflmadan kat›laflmas›. Bütün kat›lar üçlü noktalar›n›n alt›nda
süblimleflirler. Dolay›s›yla süblimleflme, saflaflt›rma amac›yla
kullan›labilir. Ancak bu olay›n, yeterince yüksek bir s›cakl›k ve
h›zda gerçekleflti¤i madde say›s› çok s›n›rl›d›r (buz, iyot, nafta-
lin ve kükürt).
SÜLEYMAN I, Kanunî
(1494 Trabzon-1566 Zigetvar),
Osmanl› padiflah›. I. Selim’in
o¤ludur. En uzun süre tahtta
kalan padiflaht›r (46 y›l). Baba-
s›n›n padiflahl›¤› s›ras›nda Sa-
ruhan sancakbeyli¤inde bulun-
du. Çald›ran ve M›s›r seferleri
s›ras›nda Edirne ve Rumeli’nin
korunmas›yla görevlendirildi.
1520 y›l›nda babas›n›n ölümü
üzerine tahta ç›kt›. Onun zama-
n›nda, Osmanl› ‹mparatorlu¤u
askerî ve siyasî bak›mdan en parlak ça¤›n› yaflad›. Bu dönemde,
Osmanl› ordular› bat›da Belgrad (1521) ve Macaristan’› (Mohaç
Seferi, 1526) ele geçirdiler. Avusturya’n›n baflkenti Viyana ku-
flat›ld› (1529). Ayr›ca Osmanl› ordular› Almanya içlerine dek
ilerlediler. Do¤uda Irak ve en önemli kenti Ba¤dat Osmanl›lar›n
eline geçti (1534). Osmanl› s›n›r› Basra Körfezi’ne dek ulaflt›.
Ba¤dat’›n al›nmas›ndan sonra Fransa Kral› I. François’n›n elçisi
Jean de la Forest ile yap›lan bir antlaflma sonucu (1536); Fran-
sa’n›n Do¤u’daki ticaret imtiyazlar› güvence alt›na al›nd›. Bu ant-
laflma hem kapitülasyonlar›n bafllang›c› olmas›, hem de Do-
¤u’da Frans›z etkinli¤inin uzun süre geçerlili¤ini korumas› aç›-
s›ndan önemliydi. Askerî baflar›lar›n yan› s›ra, Kanunî dönemin-
de, yap›lan de¤iflikliklerle, Osmanl› ‹mparatorlu¤u yönetim ve
askerî bak›mdan da en yetkin biçimini ald›. Bu yüzdendir ki, Os-
manl› kaynaklar›nda “Kanunî”, Avrupa kaynaklar›nda “Muhte-
flem” ad›yla an›l›r. Osmanl› ordular›n›n karadaki baflar›lar›n›n
yan› s›ra denizlerde de Osmanl› donanmas› büyük baflar›lar el-
de etti. Ege ve Akdeniz’de pek çok ada (Rodos, 1522; ‹stanköy,
Sömbeki) Osmanl›lar›n eline geçti, Akdeniz’de, Avrupal›lara
karfl› Preveze Zaferi (1538) gibi büyük bir zafer kazan›ld›. Os-
manl› ‹mparatorlu¤u Akdeniz’de tam bir üstünlük kurdu. Bu ta-
rihten sonra Budin (1541), Estergon (1543), Belgrad (1543) ka-
leleri al›nd›. ‹ran fiah› Tahmasp’›n isyan ederek Osmanl›lara s›-
¤›nmas› üzerine ‹ran’a savafl aç›ld› (1548). Tebriz üçüncü kez
al›nd›. O¤lu Mustafa Çelebi’nin isyan haz›rl›¤› yapmakta oldu-
¤unu ö¤renen Kanunî, 1553’te bir sefer düzenledi ve o¤lunu Ka-
