fi,
Türk alfabesinin yirmi üçüncü harfi. Sesbilim bak›m›ndan
sert, s›z›c›, süreksiz difleti ünsüzü. Ebced hesab›nda 300 say›s›-
n›n karfl›l›¤›d›r.
fiABLON,
genellikle mühendislik ve mimarl›k hizmetlerinde
kullan›lan metal ya da plastik cetvel. Üzerinde harfler, flekiller ya
da simgeler bulunur. Standart yaz› yazmaya ve çeflitli flekiller
çizmeye yarar. Harf ve flekillerin çevre çizgileri kalem ucu gire-
cek biçimde oyuk oldu¤u için, kalem bu çizgilerde gezdirilerek
istenilen flekil düzgün olarak k⤛da geçirilebilir.
fiADIRVAN,
üzeri kubbeli ya da aç›k su haznesi. Genellikle
cami avlular›nda bulunur. Çevresindeki musluklardan ya da or-
tas›ndaki f›skiyeden bol su akar. Aptes al›nmas› amac›yla yap›-
lan flad›rvanlar kare, daire ya da çokgen plânl›d›r. Üstleri genifl
saçakl› bir damla örtülü olup çevrelerinde tahtadan oturma yer-
leri vard›r.
fiAH,
padiflah, hükümdar, özellikle de Afgan ve ‹ran hüküm-
darlar›na verilen ad. Bu unvan tarihte ilk kez ‹ran’da Akaman›fl
adl› hükümdar ailesi taraf›ndan kullan›lm›flt›r. Hükmetmek anla-
m›na gelen “hflay” ya da “hflayasiya” kökünden türeyen bu un-
van ayn› zamanda Tanr›sal baz› güçleri de elinde bulunduran ve
özellikle de ‹ran flahlar›nda, fiiî mezhebinin lideri olmalar› nede-
niyle dinî yetkilere de sahip olan bir hükümdar› niteler. Bugünkü
biçimi ve anlam›yla ilk kez ‹ranl› flair Firdevsi taraf›ndan kullan›-
lan ve “fiehnamesi”yle yay›lan terim, sonradan hep böyle kulla-
n›lmaya devam etmifltir. Di¤er yandan dinî bir anlam tafl›yan bu
terim Tanr›, sevgili, halk gibi anlamlara da bürünmüfl, fiiî ve Ale-
vî edebî yap›tlar›nda böyle çeflitli anlamlarda kullan›lm›flt›r.
fiAH‹N,
kartalgillerden, oldukça iri y›rt›c› kufl
(Buteo bu-
teo).
Boyu 50-65 cm. kadard›r. Erke¤i diflisinden daha küçük-
tür (50-55 cm.). Tüyleri genellikle esmer, kar›n taraf› ve kuyru-
¤u çizgilidir. Gagas› küçük, kuyru¤u k›sa ve genifltir. Küçük ke-
mirgenler ve y›lanlarla beslenir. Orman ve çay›rlarda yaflar. Yu-
murtalar›n› baflka kufllar›n yuvalar›na ya da kaya oyuklar›na b›-
rak›r. Sürekli avland›¤›ndan say›s› azalmaktad›r. Avrupa ve As-
ya’da yaflar. Yak›n türler k›z›l flahih
(B. rufinus)
ve paçal› fla-
hin
(B. lagopus),
Avrupa, Afrika ve Asya’da yaflar. fiahinler
göçmen kufllardand›r. Tarlalardaki zararl› hayvanlar› yediklerin-
den tar›ma yararl›d›rlar. E¤itilerek kufl av›nda kullan›l›rlar.
fiAMAN‹ZM,
dünyan›n en eski dinlerinden biri. Asya’n›n ku-
zey kesimlerinde yaflam›fl olan eski Türk boylar›n›n ve bugün de
Tonguzlar, Yakutlar, Samoyetler, Ceremifllerin dinidir. En eski
ve ilksel dinlerden biri olarak sihir, büyü, put ve fetifl gibi öge-
ler üzerine kurulmufltur. fiamanizm’e göre evren; iyi ruhlar›n
oturdu¤u “gök”, insanlar›n oturdu¤u “yer” ve kötü ruhlar›n otur-
du¤u “yeralt›” katlar›ndan oluflur. Gökteki ruhlar›n bafl› “Ülgen”,
yeralt›ndaki ruhlar›n bafl› da “Erlik” adl› ruhlard›r. Bu ruhlar›n
eflleri, çocuklar›, yak›nlar›, yard›mc›lar› vard›r. fiaman ad› verilen
din adamlar› bu iki ayr› ruhlar evreni aras›nda iliflki kurabilen
kimselerdir. ‹nsanlar›n kötü ruhlar›n etkisinden uzak kalmas›, iyi
ruhlar›n yard›ma ça¤r›lmas› dinî törenlerle ve flamanlar arac›l›-
¤›yla sa¤lan›r. Baflka dinleri kabul etmifl Türklerin bugün bile
baz› gelenek ve törelerinde fiamanizm’in izleri görülmektedir.
fiANLIURFA,
Güneydo¤u Anadolu’da il ve bu ilin merkezi
olan kent. Eskiden Urfa ilinin ad›, 12 Haziran 1984 tarih ve 3020
say›l› yasayla de¤ifltirilerek fianl›urfa oldu. Kuzeydo¤uda Diyar-
bak›r, do¤uda Mardin, kuzeybat› ve bat›da F›rat Irma¤›’na daya-
nan bir s›n›rla Ad›yaman ve Gaziantep illeri ve güneyde, genifl
bir cepheyle Suriye ile s›n›rlan›r. ‹lin güneyinde, Suriye s›n›r›
boyunca uzanan ve özellikle orta kesimde Harran çevresinde ge-
niflleyen ve yüksekli¤i yer yer 400 m.nin alt›na inen ova düzlük-
leri d›fl›nda, Urfa ili hafif dalgal› ve ço¤u F›rat’a kar›flan, bir k›s-
m› da Suriye’ye geçen küçük akarsularla parçalanm›fl bir plato-
dur. ‹lde tek önemli da¤, do¤uda Diyarbak›r s›n›r›nda bu iki
komflu il içinde kalan Karacada¤ volkan kitlesidir (en yüksek ye-
rinde 1.919 m.). Bu kitle d›fl›nda, plato üzerinde yer alan baz› te-
pelerin yüksekli¤i 900 m.yi bulmaz. Güneydo¤u Toroslar’dan
Suriye s›n›r›na do¤ru giderek alçalan Urfa ilinde iklim koflullar›
fi
604
