SÜNNET
602
sini tamamlay›p yeni bir sünger oluflturabilir. Tatl› su süngerle-
rinin, suyun kurumas› hâlinde de ço¤almay› sa¤layan ve “iç to-
murcuklanma” ad›yla an›lan ilginç bir efleysiz üreme biçimleri
vard›r. Vücutlar› içinde oluflan sert bir kabukla örtülü “gemmu-
la” adl› bu tomurcuklar, besin maddeleri yan› s›ra sünger hücre-
lerini de tafl›rlar. Tomurcuklar suyun kurumas› hâlinde varl›kla-
r›n› koruyarak yeniden suya kavuflunca üremeyi sürdürürler.
Süngerler çok küçük canl›larla beslenirler. ‹skeletli olufllar› ya-
n›nda tat ve kokular›n›n da fena olmas› yüzünden baflka hayvan-
larca besin olarak al›nmazlar. Süngür avc›lar›nca ba¤l› bulun-
duklar› yerden kesilip su üstüne ç›kar›lan süngerler dövülüp te-
mizlenerek kurutulur, bulafl›k ve banyo süngeri olarak kullan›l›r-
lar. Yapay sünger yap›m›, do¤al süngerin önemini azaltm›flt›r.
SÜNNET,
günümüzde çeflitli topluluklarda, çeflitli biçimler-
de uygulanagelen, erke¤in erkeklik organ›n›n ucundaki derinin
çepeçevre kesilmesi eylemi. Kimi topluluklarda k›zlara da uygu-
lan›r. Çok eski bir gelenek olan sünnetin bilinen ilk uygulama-
lar› ‹.Ö. 4000 y›llar›nda M›s›r’da yap›lm›flt›r. Müslümanl›k ve
Musevîlik, sünneti, yerine getirilmesi zorunlu bir ifllem olarak
kabul eder. Ayr›ca birçok ilkel kabilede, özellikle Afrika’n›n kimi
zenci kabilelerinde de uygulanmaktad›r. Asl›nda bu kabilelerde
de sünnetin dinî bir anlam› vard›r. Buralarda sünnet töreni bafl-
l›ca kutsal törenlerdendir ve gençlerin topluma kabul edilmesi
anlam›n› tafl›r. Yahudiler do¤umdan 8 gün sonra, Müslümanlar
1 yafl›ndan ergenlik ça¤›na kadar olan dönemde erkek çocukla-
r›n› sünnet ettirirler. Sünnet, hekimlik aç›s›ndan tehlikesi olma-
yan basit bir cerrahî ifllemdir. Günümüzde kimi uzmanlar sünnet
derisinin, baz› hastal›klar›n ortaya ç›kmas›n› kolaylaflt›rd›¤›n›, bu
nedenle de al›nmas›n›n gerekli oldu¤unu kabul etmektedirler.
SÜNNET,
‹slâm dininde “Peygamber’in sözleri ve davran›fl-
lar›yla gösterdi¤i yol” anlam›nda kullan›lan sözcük. Arapça “ifl-
lek yol” anlam›ndad›r. Sünnet, Kuran’› tamamlar, Kuran’da bu-
lunmayan ya da bulunup da aç›kça anlafl›lmayan ilkeleri, kural-
lar› belirler. Farz, Kuran’da yerine getirilmesi aç›kça belirtilmifl
buyruklard›r. Farz› yerine getirmeyenlerin, öbür dünyada cehen-
nemde yanma cezas› vard›r. Sünnetiyse üflenerek yerine getir-
meyenler için bir ceza belirtilmemifltir. Ancak bu gibiler, k›yamet
gününde peygamberin flefaatinden yoksun kalacaklard›r. Hanefî
mezhebine göre, sünneti önemsiz sayanlar Müslümanl›k’tan
ç›km›fl olur. Sünnet sözcü¤ü, hadis anlam›nda da kullan›l›r.
SÜNNÎL‹K,
Kuran’a, hadislere ve Peygamber’in davran›fllar›-
na s›ms›k› ba¤l› dört büyük mezhepten birini benimseme. Bu
mezhepler (Hanefîlik, Malikîlik, fiafiîlik, Hambelîlik), Müslü-
manl›¤›n ikinci ve üçüncü yüzy›llar›nda kurulmufllard›r. Daha
sonra kurulan ve Sünnî olduklar›n› ileri süren mezhepler varsa
da, bunlar çok bölgesel kalm›fllard›r (Vehhabilik vb. gibi).
Üçüncü Halife Osman’›n öldürülmesinden sonra (656), Ali ile
Muaviye aras›nda ç›kan çat›flma sonucu Müslümanlar, Ali ve
Muaviye yanl›lar› olmak üzere, siyasî iki kola ayr›ld›. Siyasî ye-
nilgisinden sonra Ali yanl›lar›n›n bir kesimi, hem Ali’ye hem de
Muaviye’ye karfl› bir tutum tak›nd›lar. Bafllang›çta siyasî nitelik-
li olan bu bölünmeler, sonralar› dinî bir niteli¤e dönüflerek
Müslümanl›k üç mezhebe ayr›ld›: Muaviye yanl›lar› aras›nda
Sünnî, Ali yanl›lar› aras›nda fiiî, ikisine de karfl› olanlar aras›n-
da Haricî mezhepleri geliflti. Sünnî mezhepler aras›nda, Ku-
ran’›n aç›k hükümleri üzerine herhangi bir karfl›tl›k ya da ayr›l›k
yoktur. Ayr›l›klar ve karfl›tl›klar, Kuran’›n yorumu gerektiren
ayetlerine de¤iflik anlamlar verilmesinden ve hadislerin de¤er-
lendirilmesinden do¤ar. Daha çok k›lg›sal olan dört mezhep d›-
fl›nda, Tanr›’n›n varl›¤›, nitelikleri, Tanr›-do¤a, Tanr›-insan ilifl-
kileri üzerine yorumlar yapan düflünsel Sünnî mezhepler de var-
d›r.
→
‹SLÂM
SÜPHAN DA⁄I,
Van Gölü’nün kuzeyinde, Bitlis ilinin ku-
zeydo¤u kesiminde volkanik da¤. Türkiye’nin ikinci yüksek sön-
müfl yanarda¤ kütlesidir. Yüksekli¤i 4.058 m.’dir. Kütlenin ko-
nisi andezit, bazalt ve tüflerden oluflur. 3 000 m.’den sonra tek
bir koni olan da¤›n doruk kesiminde, çap› 400 m.’yi bulan bir
krater çukuru yer al›r. Çukurun kuzey kesiminde genç lavlardan
oluflan iki koni yükselir. Da¤›n buzul çana¤›nda pek çok buzul
bulunur; da¤da ayr›ca üç buzyala¤› gölü vard›r.
SÜRÜNGENLER,
omurgal›lar›n, kaplumba¤a, timsah,
kertenkele, y›lan gibi hayvanlar› kapsayan s›n›f›
(Reptilia).
Suda ya da karada
yaflarlar.
Çok
renkli olan derileri
kurudur, ço¤un-
lukla salg›bezi bu-
lunmaz. Derinin
üstü kemik ya da
pul levhalarla ör-
tülüdür; bu yap› hayvan›n su kayb›n› önler. Kertenkeleler ve y›-
lanlarda deri de¤ifltirmesi görülür. Sürüngenlerin iskelet yap›la-
r› ve omur say›lar› çeflitli cinslerde büyük farkl›l›klar gösterir.
Hepsi difllidir, diflleri farkl›laflmam›fl olup efl yap›dad›r. Genel-
likle 4 tane olan bacaklar› kimilerinde körelmifltir, y›lanlarda ise
hiç bulunmaz. Vücutlar› az çok uzun ve silindirimsidir. Havayla
solunurlar, akci¤erleri vard›r. So¤uk kanl›, yani vücut s›cakl›k-
lar›n› d›fl ortama göre ayarlayabilen hayvanlard›r. Yürekleri üç
gözlüdür; temiz ve kirli kan birbirine kar›fl›r. Yumurtayla ço¤a-
l›rlar. Çok az tür (örne¤in piton) kuluçkaya yatar. Baz› türlerde
de (örne¤in engerek) yumurtalar ana karn›nda olgunlafl›p aç›l›r.
Baflkalafl›m yoktur, yavrular ergine benzer biçimde yumurtadan
ç›kar. Sürüngenlerin ay›rt edici bir özellikleri de gözkapaklar›n›n
olmas›d›r. Sürüngenler karbonifer devrinde ortaya ç›km›fllar,
mezozoikte çok geliflerek dev boyutlara ulaflm›fllard›r. Dinozor-
lar vb. sürüngenlerdendi. Günümüz sürüngenleri ise genellikle
küçük hayvanlard›r. Yaflayan ve bilinen türleri 4.300 kadard›r.
Ço¤unlu¤u s›cak ve ›l›k bölgelerde bulunur. Dört tak›ma ayr›l›r-
lar: yaflayan bir tek türü olan kalakbafll›lar
(Rhyncocepha-
lia),
kaplumba¤alar
(Testudinata),
kertenkeleleri ve y›lan-
lar› kapsayan pullusürüngenler
(Squamata)
ve timsahlar
(Crocodilia).
SÜRYAN‹LER,
Güney Anadolu ve Suriye’de yaflayan bir
Hristiyan toplulu¤u. Süryaniler, Arami soyundan gelirler. Hris-
