SÜNGER
601
süslü kufl. En bilineni baya¤› sülündür
(Phasianus colc-
hicus)
. Güneydo¤u Avrupa’dan Kafkasya’ya kadar olan bölge-
de yaflar. Evcil sülünler bundan türemifltir. Sülünlerin kanatlar›
k›sa oldu¤undan iyi uçamazlar. Erkek ve diflileri görünüfl, özel-
likle tüylerinin renkleri bak›m›ndan birbirlerinden çok farkl›d›r.
Bafllar›nda tüy demetleri ya da ibik bulunur. Erkek difliden daha
iridir. Eti be¤enilen, de¤erli bir av hayvan›d›r. Yerde yaflamakla
birlikte geceleri a¤açlarda tünerler. Yuvalar›n›ysa yere yaparlar.
Tohum, meyve, bitki, kurtçuk, solucan, küçük sürüngenler, hat-
ta memeli küçük hayvanlarla beslenirler. Baya¤› sülünden bafl-
ka Asya’n›n ›l›man ve tropikal bölgelerinde yaflayan halkal› sü-
lün
(Phasianus torquata),
alt›n sülün
(Chrysolo-
pus pictus),
gümüfl sülün
(Gennaeus nyctemerus)
gibi pek çok türleri vard›r.
SÜMBÜL,
zambakgillerden bir süs bitkisi, sünbül
(Hya-
cinthus).
So¤an›ndan yetifltirilir. Yapraklar› uzun, salk›m bi-
çimindeki çiçekleri türlü renkte ve kokulu olur. Kimileri katmer-
li olan pek çok çeflidi vard›r. Sümbül de lale gibi, Türkiye’den
al›n›p Hollanda’ya götürülmüfl ve en güzel çeflitleri burada ye-
tifltirilmifltir.
SÜMERLER,
‹.Ö. 4. biny›l›n ikinci yar›s›ndan 2. biny›l›n
bafllar›na kadar Afla¤› Mezopotamya’da yaflam›fl bir kavim. Sü-
merler, Afla¤› Mezopotamya’n›n yerli halk› de¤ildir. Mezopo-
tamya’ya ne zaman ve nereden geldikleri kesin olarak bilineme-
mektedir. Kimi araflt›rmac›lara göre deniz, kimi araflt›rmac›lara
göre karayoluyla geldiler. Üzerinde birleflilen tek noktaysa on-
lar›n do¤udan gelmifl bir kavim olduklar›d›r. Gelifl tarihleri de
‹.Ö. 3500-3300 olarak tahmin edilmektedir. Sümerler Mezopo-
tamya’da bafll›calar› Ur, Uruk, Lagafl, Lorsa, Eridu vb. olan kent
devletleri kurdular. Bunlar›n her biri hem siyasî hem dinî lider
olan bir kral (lugal) ya da prens (ensi) taraf›ndan yönetilirdi. Her
kentin bir koruyucu tanr›s› vard›. Sümer dininin üç bafltanr›s›y-
sa Gök Tanr›s› Anu, Rüzgâr ve F›rt›na Tanr›s› Enlil ve Toprak
Tanr›s› Enkin’di. Enkin ayn› zamanda Sümer kavminin koruyu-
cusuydu. Kent devletleri sürekli olarak birbirleriyle mücadele
ettiler. ‹.Ö. 2350 dolay›nda Akad Kral› Sargon, Sümerler’in ül-
kesini istilâ ederek onlar› egemenli¤i alt›na ald›. Ancak Akadlar
Sümer uygarl›¤›n› büyük ölçüde benimsediler ve böylece bir
Akad-Sümer Krall›¤› ortaya ç›km›fl oldu. Akad Krall›¤›’n›n Guti-
ler taraf›ndan y›k›lmas› üzerine Sümerler yeniden ba¤›ms›zl›kla-
r›n› kazand›lar (‹.Ö. 2030 dolaylar›). Bu dönemde hüküm süren
II. ve III. Ur sülâleleri Sümerlere parlak bir devir yaflatt›lar. Sü-
mer kentleri ‹.Ö. 1900-1800’lerde Amurrular›n ve Kenanlar›n
ak›nlar› sonucu yavafl yavafl ortadan kalkt›. Sümerler Mezopo-
tamya’da hiçbir zaman güçlü bir devlet kuramad›lar. Topraklar›-
n› da fazla geniflletemediler. Oysa yaratt›klar› uygarl›¤›n etkileri
yaln›zca ‹lk Ça¤ Ön Asya halklar›n› etkilemekle kalmad›, Anado-
lu, Suriye-Filistin ve M›s›r üzerinden Bat›’ya yay›larak günümü-
ze kadar ulaflt›. Dönemlerinin en uygar kavimlerinden biri olan
Sümerler daha Mezopotamya’ya göçtükleri y›llarda maden iflle-
meyi, çanak-çömlek yapmay› biliyorlard›. Kanallar açarak ba-
takl›k olan topra¤› kuruttular. Setler yap›p ›rmaklar›n taflmas›n›
önlemeye çal›flt›lar. Yayg›n bir sulama sistemi kurdular. Bu¤day
ve çeflitli tah›llar, hurma, zeytin vb. yetifltirdiler. Zeytinden zey-
tinya¤› elde ettiler. Besledikleri hayvanlar›n yünlerinden kumafl
dokudular. Gereksinim duyduklar› kereste, de¤erli tafllar, mer-
mer gibi ülkelerinde bulunmayan maddeleri d›flar›dan getirttiler.
Bu nedenle ticaret çok geliflti. Sümerlerin ticaret ve toplum ha-
yat›n› düzenlemek için koyduklar› yasalar sonralar› öbür ‹lk Ça¤
kavimlerince de kullan›ld›. Mimarîde kubbe ve kemeri ilk kulla-
nanlar da onlard›r. Yap›lar›n› güneflte kurutulmufl tu¤ladan yap-
t›lar. Kentleri belli bir plâna göre kurulmufltu. “Ziggurat” ad› ve-
rilen çok katl› piramitleri mimarl›k alan›ndaki geliflmiflliklerinin
ilginç bir örne¤idir. Dünyan›n ilk yaz›s› ‹.Ö. 3100’lerde bulunan
Sümer çiviyaz›s›d›r. Böylece Sümerler ayn› zamanda tarih ça¤›-
n› bafllatan kavim oldular. Bu yaz› ve Sümer dili, Sümerlerin or-
tadan kalk›fl›ndan sonra da yaflamaya devam etti. Orta Ça¤’da
Lâtincenin Avrupa’daki klasik bir dil olmas› gibi ‹lk Ça¤’da da
Sümerce bütün halklar taraf›ndan klasik bir dil olarak benimse-
nip kullan›ld›. Sümerler ayr›ca y›l›n 360 gün olarak gösterildi¤i
bir de takvim yapm›fllard›.
SÜNGER,
çokhücrelilerin süngerler filumuna giren hayvan-
lar›n genel ad› ve bu hayvanlar›n çeflitli ifllerde kullan›lan yumu-
flak ve esnek iskeleti. Tatl› sularda bulunan birkaç türü d›fl›nda
hepsi denizde yaflarlar. Çokhücreli olmalar›na karfl›n doku ve
organlar› yoktur. Beslenme ve ço¤alma gibi yaflamsal görevler
az çok ba¤›ms›z hücreler taraf›ndan gerçeklefltirilir. S›¤ ya da
derin sularda, kendilerini tafllar, kabuklar, bitkiler vb. üzerine
ba¤layarak, hareketsiz yaflarlar. Vücutlar› çeflitli biçimlerde (va-
zo, kadeh, boru, kümeler, dallar, çeflitli cisimlerin üstünü örten
kabuklar vb.), simetrili ya da simetrisiz olabilir. Büyüklükleri
birkaç mm.’den birkaç m.’ye kadar de¤iflir. Ço¤u sar›ms›, aç›k
gri, az bir k›sm› parlak sar›, turuncu ya da k›rm›z›d›r. Ender ola-
rak mavi, siyah ve menekfle renklilerine de rastlan›r. Vücutlar›
“por” ad› verilen deliklerle (kanallarla) kapl›d›r. Porlar›n görevi
suyla birlikte oksijenin ve besin maddelerinin vücuda girmesi-
ni, metabolizma art›klar›n›n d›flar› at›lmas›n› sa¤lamakt›r. Sün-
gerlerin en önemli özelliklerinden biri iskelet sistemleridir. Bu
sistem kalsiyum ve silisyumlu maddelerden yap›lm›fl i¤nelerden
ve liflerden oluflur. Süngerler hem efleyli hem de efleysiz ço¤a-
l›rlar. Efleysiz ço¤alma genellikle kolonilerin oluflmas›na yol
açar. Yenilenme yetenekleri, bütün ilkel hayvanlarda oldu¤u gi-
bi çok yüksektir. Bir süngerden koparak ayr›lan her parça kendi-
