TANPINAR, Ahmet Hamdi
614
(1994), "Dünyay› De¤ifltiren 10 Y›l" (1999), "Devlet ve Demok-
rasi" (2000), "Ça¤dafl›m›z Viktor Hugo" (2002), "Nas›l Bir De-
mokrasi ‹stiyoruz?" (2003), "Nas›l Bir E¤itim ‹stiyoruz?" (2004.)
TANPINAR, Ahmet Ham-
di
(1901 ‹stanbul-1962 ‹stanbul),
flair, yazar. Ortaö¤renimini Vefa,
Kerkük, Antalya sultanilerinde,
yüksekö¤renimini Edebiyat Fakül-
tesi’nde tamamlad› (1923). Çeflitli
liselerde ve Gazi E¤itim Enstitü-
sü’nde Edebiyat ve Güzel Sanatlar
Akademisi’nde estetik, sanat tarihi
ö¤retmenli¤inden sonra (1933-
1939), Edebiyat Fakültesi Türk Di-
li ve Edebiyat› Bölümü’ne yeni Türk edebiyat› profesörü oldu
(1939-1942). Marafl’tan milletvekili seçildi (1942-1946). Bir
süre Millî E¤itim Bakanl›¤› müfettiflli¤i ve akademideki eski gö-
revinde çal›flt›ktan sonra Edebiyat Fakültesi’ndeki kürsüsüne
atand›. Son görevindeyken öldü. Dergâh, Millî Mecmua, Hayat,
Görüfl (1921-1932) dergilerinde ç›kan ilk fliirleriyle çabuk tan›-
nan Ahmet Hamdi, bu döneminde –hece ölçüsüyle yazd›¤› hâl-
de-Faruk Nafiz ve öteki hececilerden ayr› bir estetik peflinde,
kendine özgü bir sözcük ve kavram dünyas› yaratmaya çal›flt›.
Daha sonra Varl›k, Görüfl, A¤aç, Olufl, Ülkü, ‹stanbul (1933-
1947) dergilerindeki fliirleriyle bir düflünür ve flair kifli beraber-
li¤inin verimli ça¤›n› yaflad›¤› görülür. Kifli, do¤a ve evren üç-
geni içinde, kendine özgü sözcük ve kavramlar›n arac›l›¤›yla,
ço¤un flaflk›nl›k, korku, kaç›fl temalar›na e¤ilim duyar; ilk bak›fl-
ta göze çarpmayan iflleyifl ustal›klar›, daha çok somut e¤ilimle-
rin a¤›r bast›¤› fliirlerde amaçlad›¤› “fliir dili” düzeyine ulafl›r. Ne
var ki ça¤dafl geliflmelerin yaratt¤› kültür olanaklar›n› benimse-
di¤i hâlde, insana bak›fl›, insanc›ll›¤›n› somutlayacak bir öz he-
saplaflmas›na gitmesine izin vermez. Yap›tlar›: “Abdullah Efen-
dinin Rüyalar›” (öyküler, 1943), “Befl fiehir” (denemeler, 1946),
“Huzur” (roman, 1949), “Yaz Ya¤muru” (öyküler, 1955), “19.
Yüzy›l Türk Edebiyat› Tarihi” (1949), “fiiirler” (1961), “Saatleri
Ayarlama Enstitüsü” (roman, 1962), “Yaflad›¤›m Gibi” (dene-
meler, ölümünden sonra, 1960), “Edebiyat Üzerine” (makaleler,
ölümünden sonra, 1960), “Yahya Kemal” (inceleme, 1962).
TANRI,
do¤aüstü, ola¤anüstü güçleri bulundu¤una ve do¤a-
ya egemen olduklar›na inan›lan gizemli, yetkin varl›klar›n genel
ad›. Do¤al olgular›, do¤ada olup bitenleri kavrayamayan ilkel
insan, bunlar›n, niteliklerini bilemedi¤i birtak›m ruhlar eliyle
yönetildi¤ine inan›r. Dinler, bu ruhlardan iyilik dilemek ya da
kötülüklerini önlemek için yap›lan yakar› ve tap›nma törenlerin-
den do¤mufltur. Kimi toplumlarda da ruhlar, birtak›m maddî
varl›klarla simgelenmifl, putlara, atefle ya da baflka varl›klara
tapma dinleri, putperestlik do¤mufltur. Kimi dinlerde, do¤al
güçlerden her birinin ayr› bir tanr›s› vard›r (çoktanr›c›l›k). Kimi
dinler, biri iyilik, öbürü kötülük tanr›s› olmak üzere iki tanr›ya
inan›r. En geliflmifl din olarak kabul edilen tektanr›c›l›kta Tanr›,
evreni ve bütün varl›klar› yoktan var eden, do¤aya ve insana
egemen olan, bilinçli ve yüce bir varl›k olarak tasarlan›r, ona ta-
p›n›l›r, her fley ondan dilenir. Ça¤lar boyunca filozoflar ve felse-
fe okullar›, Tanr›’n›n varl›¤›, nitelikleri, Tanr› kavram›n›n do¤up
geliflmesi üzerine birçok kuramlar ileri sürmüfllerdir. Ça¤dafl
bilim ve felsefe art›k Tanr›bilim konusuyla u¤raflmamaktad›r.
TANRIB‹L‹M
→
‹LÂH‹YAT
TANRIÖVER, Hamdullah Suphi
(1885 ‹stanbul-
1966 ‹stanbul), yazar. Ortaö¤renimini Nümunei Terakki ve Ga-
latasaray Sultanisi’nde yapt›. Ayasofya Rüfltiyesi’nde, ‹stanbul
Erkek Muallim Mektebi’nde ö¤retmenlik yapt›. Darülfünun’da
Türk-‹slâm sanatlar› dersi verdi. Balkan savafllar›ndan sonra
Türk Oca¤› Yönetim Kurulu’nda, Hars ve ‹lim Kurulu’nda görev
ald› (1918). Saruhan’dan mebus seçilerek son Osmanl› Mecli-
si’ne girdi. TBMM’nin kuruluflundan sonra iki kez Maarif vekil-
li¤i (1920 ve 1925), uzun y›llar da Bükrefl büyükelçili¤i görev-
lerinde bulundu (1931-1944). Dönüflünde ‹stanbul’dan millet-
vekili seçilerek yeniden Meclis’e girdi (1946-1957). Gençli¤in-
de edebiyata fliirle bafllayan Hamdullah Suphi, Paris’te ç›kan
fiûray› Ümmet ve Eflref, Halka Do¤ru, Türk Yurdu (1908-1914)
dergilerinde yazd›. Kat›ld›¤› Fecri Âti toplulu¤una bir ara baflkan
seçildi. Mütareke ve cumhuriyetin ilk y›llar›nda çoflkun konufl-
malar›yla ün yapt›. Yap›tlar›: “Da¤ Yolu” (konuflmalar, 1. cilt
1928, 2. cilt 1931), “Günebakan” (makaleler, 1929).
TANS‹YON
→
KAN BASINCI
TANZ‹MAT,
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda 19. yüzy›lda yap›-
lan reformlara ve bu reformlar›n yap›ld›¤› döneme verilen ad. 3
Kas›m 1839 tarihinde Tanzimat› Hayriye Ferman›’n›n (k›saca
Tanzimat Ferman› ya da Gülhane Hatt›hümayunu) ilân edilme-
siyle bafllar. 1876’da I. Meflrutiyet’in ilân›yla son bulur. II. Mah-
mut döneminde giriflilen Bat›l›laflma hareketlerinin devam› nite-
li¤indeki Tanzimat Ferman›, Mustafa Reflit Pafla taraf›ndan ha-
z›rlanarak Padiflah Abdülmecit’e sunuldu. Onun onay›ndan geç-
tikten sonra yine Mustafa Reflit Pafla taraf›ndan 3 Kas›m
1839’da Topkap› Saray›’n›n Gülhane Bahçesi’nde devlet büyük-
leri ve yabanc› devlet temsilcileri önünde okunarak yürürlü¤e
girdi. Ferman befl bölümden oluflmaktayd›. Birinci bölümde,
Osmanl› Devleti’nin kuruluflundan itibaren Kuran’›n hükümleri-
ne ve fleriata sayg› gösterildi¤inden, devletin gönençli hâle gel-
di¤i belirtilmekteydi. ‹kinci bölümde 150 y›ldan beri türlü gaile
ve nedenlerle ne fleriata ne de yararl› yasalara sayg› gösterildi-
¤i, bu yüzden de devletin eski güç ve gönencinin yerini zay›fl›k
ve fakirli¤e b›rakm›fl oldu¤u anlat›lmaktayd›. Üçüncü bölümde,
Tanr›’n›n inayeti ve Peygamber’in yard›m›yla devletin yönetimi-
ni iyilefltirmek için yeni yasalar›n konulmas› gerekti¤ine iflaret
edilmekte, dördüncü bülümdeyse yeni yasalar›n dayand›r›ld›¤›
genel ilkeler gösterilmekteydi: a) Müslüman ve Hristiyan bütün
uyruklar›n ›rz, namus, mal ve can güvenli¤inin sa¤lanmas›, b)
verginin düzenli usule göre ayarlanmas› ve toplanmas›, c) as-
kerlik ödevinin ayarlanmas› ve usule göre asker toplanmas›. Be-
flinci bölüm, bu yasalar›n yap›lmas› ve uygulanmas› için gere-
ken önlemleri belirtiyordu.
TANZ‹MAT EDEB‹YATI,
19. yüzy›lda Bat› edebiyat› ör-
nek al›narak oluflturulan yeni edebiyat. 1839’da, bugünkü Gül-
hane Park›’nda, Mustafa Reflit Pafla taraf›ndan okunan ve bu ne-
