nd›. Bu ülkeler, kat›l›mc› ülkelerin ekonomilerini bir ortak pazar
çat›s› alt›nda kalk›nd›rmak, aralar›nda yeni bir savafl ç›kmas›
kayg›s›n› hafifletmek ve zamanla siyasal bir birlik oluflturmak
amaçlar›yla 1955’te Sicilya’daki (‹talya) Messina kentinde bir
araya geldiler. Mart 1957’de Roma’da imzalanan antlaflma ile
AET kuruldu ve 1 Ocak 1958’de ifllerlik kazand›. AET içinde ilk
gümrük indirimi Ocak 1959’da uygulamaya koyuldu. Bu uygu-
lama, üye devletler aras›ndaki ticaretin canlanmas›n› sa¤lamak
bak›m›ndan çok baflar›l› oldu ve Temmuz 1968’de topluluk içi
gümrük tarifelerinin tümü kald›r›ld›. 1958’den gümrük birli¤inin
tamamland›¤› 1968’e de¤in AET üyesi ülkeler aras›ndaki ticaret
hacmi dört kat artt›. Öte yandan, üye ülkelerin üye olmayan ül-
kelerden ithal etti¤i mallara ortak gümrük vergileri uygulamas›-
n› öngören bir ortak tarife benimsendi. 1 Temmuz 1967’de
AET’nin Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu¤u (ECSC) ve Avrupa
Atom Enerjisi Toplulu¤u (Euratom) ile birleflmesiyle Avrupa
Topluluklar› (AT) kuruldu. 1980’lerde “Avrupa Topluluklar›” ye-
rine “Avrupa Toplulu¤u” ad› kullan›lmaya baflland›. Liberal tica-
ret politikalar›n›n baflar›s›, üye ülkeleri AT bünyesindeki bütün-
leflmelerini daha da derinlefltirmeye yöneltti. 1991’de biri siya-
sal birlik, öbürü Ekonomik ve Parasal Birlik (EPB; Economic
and Monetary Union-EMU) konular›nda olmak üzere iki “hükü-
metleraras› konferans” topland›. Bu süreç, Aral›k 1991’de imza-
lanan ve Kas›m 1993’te yürürlü¤e giren Maastricht Antlaflma-
s›’yla sonuçland›. AT’nin temel amaçlar›ndan biri, üye ülkelerin
ekonomilerini, ortak bir para birimi ve ortak bir merkez bankas›
temelinde, s›n›rlar›n tümüyle kalkt›¤› bir tek pazarda bütünlefl-
tirmekti. AT bu do¤rultuda üye devletlerin oybirli¤iyle önemli
ad›mlar att›. Döviz kurlar›n› düzenlemek ve üye ülkeler aras›nda
parasal istikrar› sa¤lamak amac›yla, ‹ngiltere, ‹spanya ve Porte-
kiz d›fl›ndak› ülkelerin kat›l›m›yla 1978’de Avrupa Para Sistemi
(APS; European Money System-EMS) oluflturuldu. AB üyesi
devletler, 1987’de Avrupa Tek Senedi’ni kabul ederek Bat› Avru-
pa’da birleflik bir serbest ticaret pazar› oluflturmay› nihaî amaç
olarak benimsediklerini ilân ettiler. Maastricht Antlaflmas›’n›n
getirdi¤i ekonomik düzenlemeler, bu süreci daha da ileriye gö-
türdü. Antlaflma, Avrupa Para Birli¤i (APB; European Monetary
Union-EMU) sürecinin aflamalar›n› belirledi. Bu plân uyar›nca,
birlik ölçe¤inde tek para birimine geçiflin haz›rl›klar›n› yürüt-
mek, merkez bankalar› aras›nda iflbirli¤ini ve para politikalar›
eflgüdümünü güçlendirmek amac›yla Avrupa Para Enstitüsü ku-
ruldu ve 1 Ocak 1994’te Almanya’n›n Frankfurt am Main kentin-
de çal›flmaya bafllad›. AB Konseyi, Aral›k 1995’te, 1 Ocak
1999’da yürürlü¤e giren ortak para biriminin ad›n› “Euro” ola-
rak belirledi. Haziran 1997’de de Maastricht Antlaflmas›’n›n
APB’yle ilgili hükümlerini ayr›nt›land›ran ‹stikrar ve Güvenlik
Pakt›’n› kabul etti. Birli¤in devlet ve hükümet baflkanlar› 2 Ma-
y›s 1998’de Belçika, Almanya, Avusturya, Finlandiya, Fransa,
Hollanda, ‹rlanda, ‹spanya, ‹talya, Lüksemburg ve Portekiz’in
1 Ocak 1999’da Euro’ya geçifl için gerekli önkoflullar› yerine ge-
tirdiklerini aç›klad›. Tek para politikas›n› yürütmekten sorumlu
Avrupa Merkez Bankas› (AMB), 1 Haziran 1998’de kuruldu ve
Avrupa Para Enstitüsü’nün yerini ald›. 1 Ocak 1999’da Euro’nun
kullan›ma girmesiyle birlikte, sisteme dahil 11 ülkenin ulusal
paralar› ile Euro aras›ndaki kurlar bir daha de¤iflmemek üzere
belirlendi ve AMB ifllerlik kazand›. Orta ve Do¤u Avrupa’da sos-
yalist rejimlerin y›k›lmas›ndan ve Sovyetler Birli¤i’nin da¤›lma-
s›ndan sonra bu bölgelerdeki ülkelerin ço¤u Bat› Avrupa’yla bü-
tünleflme yolunu seçtiler. Bu amaçla AB’yle önce ortak üyelik
iliflkileri kurdular ve tam üyeli¤i amaçlad›klar›n› aç›klad›lar. Bu
geliflme karfl›s›nda AB de yeni bir geniflleme stratejisi belirledi.
AB Konseyi’nin Haziran 1993’te Danimarka’n›n baflkenti Kopen-
hag’da yapt›¤› doruk toplant›s›nda, yeni geniflleme sürecinde
aday ülkelerin tam üyeli¤e kabul edilebilmeleri için aranacak
koflullar belirlendi. “Kopenhag Kriterleri” olarak an›lan bu ko-
flullar üç grupta toplan›yordu: 1) Siyasal kriterler: Demokrasiyi,
hukukun üstünlü¤ünü, insan haklar›n›, az›nl›klara sayg›y› ve
az›nl›klar›n korunmas›n› güvence alt›na alan istikrarl› kurumla-
r›n varl›¤›, 2) Ekonomik kriterler: ‹flleyen bir piyasa ekonomisi
ve AB bünyesindeki rekabet ortam›na ve piyasa güçlerine uyum
gösterme kapasitesi. 3) Üyelik yükümlülükleri: Siyasal, ekono-
mik ve parasal birli¤in amaçlar›n› paylaflmak da içinde olmak
üzere tam üyeli¤in yükümlülüklerini üstlenme yetene¤i. Orta ve
Do¤u Avrupa ülkelerinden Macaristan ve Polonya 1994’te, Bul-
garistan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya ve Slovakya
1995’te, Çek Cumhuriyeti ve Slovenya 1996’da AB’ye tam üye-
lik için resmen baflvuruda bulundular. Öte yandan Türkiye
1987’de, K›br›s Rum Yönetimi ise 1990’da birli¤e tam üyelik
baflvurusunda bulunmufltu; buna karfl›l›k Malta, 1990’da yapt›-
¤› tam üyelik baflvurusunu 1996’da dondurdu. AB Konseyi,
12-13 Aral›k 1997’de Lüksemburg’da yapt›¤› toplant›da, baflvu-
ru sahibi ülkelerden Türkiye d›fl›ndaki 11’inin birli¤in geniflle-
me program›na dahil oldu¤unu aç›klayarak adayl›klar›n› resmen
onaylad›. Ayn› toplant›da Konsey, siyasal nitelikli Kopenhag kri-
terlerine uyumun aday ülkelerle tam üyelik müzakerelerinin
bafllat›lmas› için önkoflul oldu¤unu belirtti ve bu çerçevede,
Çek Cumhuriyeti, Estonya, K›br›s Rum Yönetimi, Macaristan,
Polonya ve Slovenya’yla ayr›nt›l› üyelik müzakerelerinin Mart
1998’de bafllat›lmas›n› kararlaflt›rd›. AB Konseyi’nin 10-11 Ara-
l›k 1999’da Helsinki’de yapt›¤› toplant›da ise, Türkiye’nin ve
üyelik baflvurusunu 1998’de yenilemifl olan Malta’n›n adayl›k
statüsü de onayland›. Bu toplant›da, aday ülkelerden Bulgaris-
tan, Letonya, Litvanya, Malta, Romanya ve Slovakya’yla da ay-
r›nt›l› üyelik müzakerelerinin fiubat 2000’de bafllat›lmas› karar-
laflt›r›ld›. Ne var ki aday ülkelerden hiçbirinin 2004 y›l›ndan ön-
ce tam üyeli¤e kabul edilmesi beklenmiyordu. Üye ülkelerin hü-
kümetlerinden birer temsilcinin oluflturdu¤u Bakanlar Konseyi,
AB’nin as›l karar organ›d›r (üye ülkeleri Bakanlar Konseyi’nde
temsil eden bakanlar, Konsey’in gündemine göre de¤iflir). Ant-
laflmalar›n, amaçlar›na uygun olarak nas›l uygulanaca¤›n› ve
üye devletlerin kendilerine özgü ekonomik politikalar›n›n bu
amaçlar do¤rultusunda nas›l eflgüdümlenece¤ini Bakanlar Kon-
seyi belirler. Üye devletlerin seçti¤i 20 üyeden oluflan Avrupa
Komisyonu’nun bafll›ca görevi, çeflitli birlik antlaflmalar›n›n ve
Bakanlar Konseyi’nin yürürlü¤e koydu¤u kurallar›n uygulanma-
s›n› sa¤lamakt›r. Komisyon, Avrupa Parlamentosu’nun ve Ba-
kanlar Konseyi’nin gündemine sunulan mevzuat›n haz›rlanma-
s›na da katk›da bulunur. Bir yürütme organ› olarak Komisyon,
AVRUPA B‹RL‹⁄‹ (AB)
67
