cirdir. Türkiye, incir üretiminin yar›dan ço¤unu bu ilden karfl›-
lar. Ayd›n yöresi incirlerinin büyük k›sm› kurutulmufl olarak ya-
banc› ülkelere sat›l›r. ‹l merkezinde ve ilçelerinde zeytinya¤›, sa-
bun, ç›rç›r, kereste sanayileri bulunur. Nazilli’de basma sanayii,
Ayd›n’da tekstil sanayii, Söke’de çimento sanayii ve Akçay üze-
rinde Kemer baraj ve elektrik santral› yer al›r. Ayd›n, demiryol-
lar› ve karayollar› bak›m›ndan oldukça zengindir. Bunlar›n yan›
s›ra, Antik Ça¤ kal›nt›lar›na sahip olmas› (Aphrodisias, Milet,
Priene, Didim gibi), ilin turizm aç›s›ndan önemi art›r›r. ‹le ba¤l›
ilçelerden Kufladas›, turizm aç›s›ndan Türkiye’nin en iyi örgüt-
lenmifl kentidir. Ülkeye yabanc› turistlerin bafll›ca girifl kap›la-
r›ndan birini oluflturur. ‹l merkezi Ayd›n, Büyük Menderes Vadi-
si’nin orta yerinde, vadi taban› ile Ayd›n Da¤lar›’n›n güney ete¤i
önünde kurulmufltur. Büyük Menderes Ovas›’n› do¤u bat› yö-
nünde izleyen demir ve karayollar› ile Çinesuyu Vadisi’ni izleye-
rek Mentefle yöresinden gelen flose burada birleflir. Tekstil, me-
yankökü fabrikas›, ç›rç›r, deri, flarap, konserve, bitkisel ya¤ ya-
p›mevleri ve çok say›da dokuma tezgâhlar› bulunan, oldukça sa-
nayileflmifl bir kenttir.
AYDINO⁄ULLARI BEYL‹⁄‹
(1308-1425), Bat› Anado-
lu’da Ayd›no¤lu Mehmet Bey taraf›ndan kurulan beylik. Mehmet
Bey’in ölümünden sonra yerine geçen Umur Bey, daha çok Ru-
meli’de fetihler yapt›. ‹zmir’de Haçl›lar’la savafl›rken öldü. Ayd›-
no¤ullar› Beyli¤i, Y›ld›r›m Bayezit zaman›nda Osmanl›lar tara-
f›ndan ortadan kald›r›ld›ysa da, Ankara Savafl›’ndan sonra tekrar
kuruldu. Ancak bu ikinci kuruluflundan sonra çok yaflamad›.
1425 y›l›nda II. Murat bu beyli¤e kesin olarak son verdi.
AYET,
Kuran surelerini meydana getiren cümlelerin her biri.
Mekke’de inen ayetlere Mekki (Mekkeli), Medine’de inenlere
Medeni (Medineli) denir. Mekkî ayetlerin ço¤unlu¤u Hicret’ten
önce inmifltir. Ayetler, içerdikleri yarg›lara göre muhkemat
(sa¤lam ve kesin olanlar), müteflabihat (benzeyenler, and›ran-
lar) olmak üzere ikiye ayr›l›rlar. Muhkemat›n anlamlar› aç›kt›r,
kesindir, yorum götürmez. Müteflabihat›n anlamlar› ya anlafl›l-
maz ya da de¤iflik biçimlerde yorumlanabilir. Geçerlilikleri kal-
d›r›lm›fl olan ayetlere mensuhat (geçersizler) denir.
AYI,
ay›giller familyas›ndan, etçil
memeli hayvan
(Ursus).
Tabanlar›
üzerinde yürür. Burnu sivri, kuyru¤u
k›sa, postu kal›n, büyük ve a¤›r bir
hayvand›r. Kulaklar› k›sa ve gözleri
oldukça küçüktür. Ön ve arka ayakla-
r›nda befl parmak vard›r. Tabanlar›
tümüyle ç›plakt›r. 42 difli vard›r. Da-
ha çok et yer. Ancak, meyve, kök,
hatta bal, yiyeceklerinin bafll›calar›-
d›r. Pek çok türleri vard›r. Yayg›n ola-
rak bilinen türleri Pireneler’de ve Bal-
kanlar’da yaflayan boz ay›
(Ursus
arctos),
Kuzey Amerika’da yafla-
yan kara ay›
(Ursus america-
nus)
ve kutup ay›s›d›r
(Ursus
maritimus)
. Türkiye’nin da¤l›k ve ormanl›k bölgelerinde ya-
flayan ay›, boz ay›d›r. Hem et, hem ot yiyen, k›fl uykusuna yatan
boz ay›, insana kolay al›flt›¤›ndan, sirklerde gösteri yapmak üze-
re e¤itilebilir. Genç ay› postlar› kürk yap›m›nda kullan›l›r. Boz
ay› ve kutup ay›s›n›n tüylerinden hal› yap›m›nda yararlan›l›r.
AYIÜZÜMÜ,
fundagillerden, küçük taneler hâlinde yemifl
veren, tüylü bir çal›
(Arctostaphyllos uva ursi).
Aç›k
korularda ve kayal›k yerlerde yetiflir. Yapraklar› daima yeflil, ye-
nilebilen meyveleri k›rm›z› renktedir.
AYKAL, Gürer
(1942 ‹zmir), orkestra flefi ve kemanc›.
1953’te Ankara Devlet Konservatuvar›’na girdi ve burada Necdet
Remzi Atak ile Adnan Saygun’un ö¤rencisi oldu. 1963’te kon-
servatuvar›n keman, 1969’da ise kompozisyon bölümlerini bitir-
di. Cumhurbaflkanl›¤› Senfoni Orkestras›’nda kemanc› oldu. ‹n-
giltere’de Guildhall Müzik Okulu’nda orkestra flefli¤i dersleri
gördü (1970-1972). E¤itimini bir süre de ‹talya’da sürdürdü.
1973’te Türkiye’ye döndükten sonra Ankara Devlet Konservatu-
var›’nda ö¤retim üyesi oldu. Cumhurbaflkanl›¤› Senfoni Orkest-
ras› flef yard›mc›l›¤›na getirildi (1975). Ankara Oda Orkestra-
s›’n›n kurucular› aras›nda yer ald› (1977). Türkiye’de ve yurt d›-
fl›nda baflar›l› konserler verdi, plak çal›flmalar› yapt›. 1981’de
kendisine “devlet sanatç›s›” unvan› verildi. Cumhurbaflkanl›¤›
Senfoni Orkestras› fleflerindendir. Ayn› zamanda kurucusu ol-
du¤u Ankara Oda Orkestras›’n›n sürekli flefi olan Aykal, Bilkent
Üniversitesi fieflik Bölümü profesörlerindendir. 1986’dan sonra
da ‹ndiana Üniversitesi fieflik Bölümü baflkan› oldu ve çeflitli
yabanc› ülkelerde konuk flef olarak konserler verdi. 1987’de
Lubbock Texas Senfoni Orkestras›, 1992’de El Paso Texas Sen-
foni Orkestras›’n›n genel direktörlü¤üne getirildi. 1999 y›l›nda
Borusan ‹stanbul Filarmoni Orkestras›’nan genel müzik direk-
törlü¤ünü üstlendi. Cumhurbaflkanl›¤› Senfoni Orkestres› flefli-
¤i ve Bilkent Üniversitesi’nde profesör olarak görevini sürdürdü.
AYRAÇ,
cümle içinde geçen bir sözü metin d›fl› tutmak için
o sözün bafl›na ve sonuna getirilen, e¤meç biçimindeki iflaret,
parantez ( ). Ayr›ca maddelerin s›ralan›fl›nda, alt bölümleri be-
lirten say› ya da harflerden sonra, ayrac›n kapama biçimi “)”
kullan›labilir.
AYRIKOTU,
bu¤daygillerden yabanî bir bitki. Bu familya-
dan birçok bitkiye ayr›kotu denmekle birlikte, daha çok tan›nan
iki türü, baya¤› ayr›kotu
(Agropyrum repens)
ve domuz
ayr›kotudur
(Cynadan dactylon)
. Her ikisi de çok h›zl›
yay›ld›¤›ndan tar›m için zararl›d›r. Ayr›kotu kökü hekimlikte id-
rar söktürücü olarak kullan›l›r.
AYRIT,
iki ayr›m düzlemin kesiflimi. ‹ki düzlemin kesiflim kü-
mesi bir do¤rudur. Arakesit diye de an›lan bu do¤ruya ayr›t de-
nir. Geometrik cisimlerin kenar elemanlar› birer ayr›tt›r. Burada-
ki “cisim” sözcü¤ü önemlidir; çünkü baz› geometrik flekillerin
de kenar elemanlar› oldu¤u hâlde bunlar ayr›t de¤ildir. Örne¤in
üçgenin kenarlar› ayr›t de¤ildir; düzlemsel olan üçgen, çokgen
gibi geometrik flekillerin kenarlar›, ayr› düzlemlerin kesiflimi ol-
mad›¤›ndan bunlara ayr›t denemez.
AYRIT
73
