çekti, fliirleri bas›lma olana¤› buldu. ‹ki y›l kadar köy enstitüle-
rinde halk türküleri ö¤retmenli¤i yapt›. Bulufl ve söyleyifl yönle-
rinden halk ozanlar›n›n en güçlülerinden biri olan Âfl›k Veysel,
son y›llar›na kadar köyle ve halkla iliflkilerini kesmemifl, görme-
di¤i hâlde eflsiz bir duyum gücüyle do¤ay› damarlar›nda duya-
rak sa¤lam fliirler söylemifltir. 1951’de Metin Erksan’›n çevirdi-
¤i bir filmde yaflamöyküsü anlat›lan Veysel’in plaklara al›nan
türküleri de ço¤unlu¤un mal› olmufltur. Bafll›ca yap›tlar›: “Âfl›k
Veysel - Hayat› ve fiiirleri” (1963), “Dostlar Beni Hat›rlas›n”
(1970).
AfiINIM,
yerkabu¤unu oluflturan kayaçlar›n, baflta akarsular
olmak üzere, çeflitli d›fl etmenlerle y›prat›l›p yerinden kopar›l-
mas› ya da eritilmeleri olay›, erozyon.
Afi‹RET,
ayn› soydan gelen, birlikte yaflayan, gerektikçe bir-
likte konup göçen insan toplulu¤u, oymak. Araplarda, kabilenin
en küçük birimi olan büyükbaba, o¤ul ve torunlar›ndan oluflan
büyük aile anlam›ndad›r. Afliretlerin birleflmesiyle fasile, fasile-
lerin birleflmesiyle fahz, fahzlar›n birleflmesiyle bat›n, bat›nlar›n
birleflmesiyle amara, amaralar›n birleflmesiyle de kabile olufl-
maktad›r. Türkçede bu anlamda kullan›lmaz.
Afi‹YAN,
Servetifünun edebiyat› flairlerinden Tevfik Fikret’in
1906’da yapt›rd›¤› ev. ‹stanbul Rumelihisar›’nda Kayalar Mezar-
l›¤› üstündeki s›rtta, eski Robert Kolej, flimdiki Bo¤aziçi Üniver-
sitesi’nin yan›ndad›r. Afliyan’›n plân›, iç ve d›fl süsleri Tevfik
Fikret’e aittir. Bodrum kat› ile birlikte üç kattan oluflmaktad›r.
Üst kat›n güney ve do¤u cephesinde tahta parmakl›kl› bir balkon
bulunmaktad›r. ‹stanbul Belediyesi taraf›ndan sat›n al›narak
“Edebiyat› Cedide Müzesi” hâline getirilen ev, Tevfik Fikret’in
ölümünün 30. y›ldönümünde halka aç›ld› (19 A¤ustos 1945).
AfiK,
tasavvufta, evrenin var olmas›na yol açan ilk neden. Ke-
mal ve cemal sahibi olan Tanr›, kendini görmek istedi¤i için ev-
reni yaratm›flt›r. Bu yarat›flta bafll› bafl›na bir varl›¤› olmayan
adem-i mutlak (yokluk) bir ayna görevi görmüfl, Tanr›’n›n evren
olarak tecellisine yol vermifltir. Kendisinde Tanr›’n›n s›fatlar› te-
celli eden insan›n, asl›na yani Tanr›’ya dönebilmesi ise nefsini
yenmekle olas›d›r. Nefsi yenmenin tek yolu da aflkt›r. Tasavvuf-
ta buna gerçek aflk (aflk-› hakiki) denir. ‹nsan güzelli¤ine karfl›
duyulan aflk da geçici (mecazi) aflkt›r. Tasavvufi edebiyatta aflk
kavram› bu anlamda geçer. Divan edebiyat›nda tasavvufi aflk›
konu alan yap›tlar›n en ünlüsü fieyh Galip’in “Hüsn ü Aflk”›d›r.
Saz flairlerine âfl›k denilmesinin, halk›n onlar› hak âfl›¤› olarak
görmesinin nedeni de budur.
AfiURE,
Arabî aylardan Muharrem’in onuncu günü. Söylen-
tiye göre, Hazreti Nuh’un gemisi A¤r› Da¤›’na oturdu¤unda ge-
mide bulunanlar, tufandan kurtulduklar› için gemide arta kalan
çeflitli hububattan lapams› bir tatl› piflirerek bunu kutlad›lar.
Halk aras›nda, bu an›y› sürdürmek amac›yla 10 Muharrem’de
aflure ad› verilen tatl› yap›larak komflulara da¤›t›l›r.
AT,
toynakl›lar›n tekparmakl›lar alttak›m›ndan, binme, yük çek-
me ya da tafl›ma gibi hizmetlerde kullan›lan bir hayvan
(Equ-
us caballus).
Kutuplar ve s›k Afrika ormanlar› d›fl›nda, yer-
yüzünün hemen her
yerinde bulunur. Üç
yafl›na kadar olan yav-
rusuna tay, daha bü-
yük yafltaki erkek ve
diflilerine at, k›s›rlaflt›-
r›lm›fl erke¤ine i¤difl,
k›s›rlaflt›r›lmam›fl er-
ke¤ine ayg›r, dam›zl›k
diflisine k›srak denir. At ilk evcillefltirilen yabanî hayvanlardan
birisidir. ‹lk atalar›n›n Orta Asya’da yaflad›¤› ve 5000 y›l kadar
önce evcillefltirilerek insanlar taraf›ndan çeflitli ifllerde kullan›l-
maya baflland›¤›, çeflitli kaynaklara dayan›larak ileri sürülmekte-
dir. Günümüzde ya da yak›n geçmiflte görülen yaban atlar›, bu
evcil atlar›n bafl›bofl kal›p zamanla yabanlaflmas›ndan ortaya ç›k-
m›flt›r. Örne¤in, Amerika’da görülen yaban at› sürüleri, 16. yüz-
y›lda Amerika’ya gelen ‹spanyollar taraf›ndan getirilmifl atlar›n
yabanlaflmas›yla ortaya ç›km›flt›r. Motorlu araçlar›n at›n yerini
almalar›na karfl›n, günümüzde at›n gerek yük ve binek, gerekse
spor hayvan› olarak yine de önemli bir yeri vard›r. Bugün yeryü-
zünde çeflitli at ›rklar› bulunmaktad›r. Bu ›rklar, çeflitli bölgeler-
de yüzy›llar boyu süren ›slah çal›flmalar› sonucunda her bölge-
nin kendi özelli¤ine göre yetifltirilmifltir. Atlar, s›cakkanl› atlar
(do¤u atlar›) ve so¤ukkanl› atlar (bat› atlar›) olmak üzere ikiye ay-
r›l›r. Do¤u atlar› genellikle binek hayvan› olmaya elverifllidirler.
Vücutlar› narin, kemikleri incedir. Türkistan, ‹ran, Türkiye, Suri-
ye, Arabistan ve Kuzey Afrika’da yetifltirilirler. Bafll›calar›, Arap
atlar› ve ‹ngiliz atlar›d›r. Bat› atlar›, yük tafl›ma gibi a¤›r ifllerde,
tar›mda kullan›l›rlar. ‹ri, kal›n gövdeli, a¤›r hayvanlard›r. Belçika
atlar› ve Arden atlar› so¤ukkanl› atlard›r. Bir de de¤iflik ›rklardan
atlar›n çiftlefltirilmesiyle elde edilmifl, yar›mkan at ›rklar› vard›r.
Atlar, geçmiflten bu yana, Türklerin hayat›nda önemli bir yer tut-
mufllard›r. ‹lkça¤larda at, Türkler aras›nda kutsal say›l›rd›. At,
Göktürklerde de¤erli bir kurban hayvan›yd›. Atl› sporlar ‹lk
Ça¤’da Türkler aras›nda çok yayg›nd›. Türk mitoloji ve folklorun-
da at›n önemli bir yeri vard›r. At, savafllarda binek ve çekim hay-
van› olarak kullan›l›rd›. Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun son dönem-
lerinde gerileyen atç›l›¤a Cumhuriyet döneminde yeniden önem
verilmifl, de¤erli ›rklardan safkan ve yar›mkan atlar yetifltirilme-
sine bafllanm›flt›r. Bugün Bursa-Karacabey, Malatya-Çifteler,
Adana-Çukurova, Malatya-Sultansuyu ve Konya haralar›nda at
yetifltirilmektedir. Türkiye’de at genellikle binek, yük ve çeki hay-
van› olarak kullan›l›r. Tar›mda kullan›lmas› daha az yayg›nd›r.
1997’de yurdumuzdaki at say›s› 345.000 civar›ndayd›.
ATABEY,
Selçuklularda hükümdar çocuklar›n›n e¤itim ve
ö¤retimi ile görevli ya da çok küçük yaflta olan hükümdarlar›n
ad›na devlet ifllerini yöneten deneyimli, bilgili kifli. Büyük Sel-
çuklu ‹mparatorlu¤u’nun zay›flamas›ndan ve parçalanmas›ndan
sonra, pek çok atabey, bulundu¤u bölgede ba¤›ms›zl›¤›n› ilân
etti.
ATAÇ, Nurullah
(1898 ‹stanbul-1957 Ankara), deneme ve
elefltirme yazar›. Hammer Tarihi’nin çeviricisi Ata Bey’in o¤lu-
dur. ‹lkokuldan sonra dört y›l Galatasaray Sultanisi’nde okudu,
ATAÇ, Nurullah
57
