ATLANT‹S,
Atlas Okyanusu’nda, batt›¤›na inan›lan bir ada.
Atlantis’in bulundu¤u yer konusunda söylentiler birbirini tut-
maz. Platon’un Kritias diyaloguna göre Atlantis, bat›da Herakles
Sütunlar› yoluyla (Cebelitar›k) Atlas Okyanusu’na ç›k›lan yerde
bulunuyordu. Platon’a göre Atlantis, Solon döneminden 9000
y›l önce korkunç depremler sonucunda bir gün ve bir gece için-
de sulara gömülmüfltür. Birçok bilgin, bu öykünün bafltan bafla
mitolojik bir alegori oldu¤unu ileri sürer. Ancak, günümüzde,
tarihçiler ve co¤rafyac›lar Atlantis efsanesi üzerinde durmakta-
d›r. Efsane, filmlere ve Avrupa edebiyat›nda birçok yap›ta konu
olmufltur.
ATLAS,
çeflitli ölçekte ve türlü amaçlara yönelik co¤rafya ha-
ritalar›n› bir araya toplayan harita derlemesi. Bu ad, gö¤ü kolla-
r›n›n ve bafl›n›n üstünde tafl›d›¤›na inan›lan efsane dev Atlas’›n
ad›ndan esinlenerek verilmifltir. Günümüzde “Atlas ‹nternati-
onal Larousse”, “Atlas Mira”, “The Times Atlas of the World”,
“‹nternationale Atlas” gibi, çok ayr›nt›l› ve gerçe¤e uygun büyük
atlaslar yap›lm›flt›r.
ATLAS OKYANUSU,
(‹ng.: Atlantic Ocean, tarihte: Oce-
anus Atlanticus), Kuzey ve Güney Amerika’y› Afrika ve Avru-
pa’dan ay›ran okyanus. Yüzölçümü kendine ba¤l› denizlerle bir-
likte 105, yaln›z kendi alan› 81 milyon km 2 ’dir. Pasifik’ten son-
ra ikinci büyük okyanustur. En derin yeri, 1939’da keflfedilen,
Dominik Cumhuriyeti’nin kuzeydo¤usunda, 9.225 m. derinli-
¤inde Milwaukee çukurudur. Kabaca “S” harfine benzer. Atlas
Okyanusu kuzey ve güneyden ekvatora do¤ru daral›r. Geniflli¤i
O¤lak Dönencesi üzerinde 3.600, Yengeç Dönencesi üzerinde
3.900 mildir. Hemen hemen ortas›ndan geçen ve kuzeyden gü-
neye uzanan bir denizalt› efli¤iyle kesilir. Bu eflik bazen yay›la-
rak genifl denizalt› platolar›n› bazen de tek ya da birkaç s›ra hâ-
linde denizalt› da¤ s›ralar›n› oluflturur. Eflik üzerindeki derinlik,
kuzeyden güneye de¤iflir. Ancak ‹zlanda, Jan Mayen, Far-Öer,
Azor, St. Helena, Tristan da Cunha gibi adalar bu eflik üstünde
yükselirler. K›ta sahanl›klar› nispeten az yer tutar. En genifl k›ta
sahanl›klar› Kuzey Atlas Okyanusu’nda, Avrupa ve Amerika k›y›-
lar›ndad›r. Denizbilim aç›s›ndan en iyi incelenmifl okyanustur.
ATLASÇ‹ÇE⁄‹,
kaktüsgillerden, çiçekleri parlak k›rm›z› bir
bitki
(Epiphyllum).
Anayurdu Amerika çölleridir. Dallar›
yass› ve dikenlidir. Türkiye’de süs bitkisi olarak yetifltirilir.
ATLET‹ZM,
fiziksel güç, da-
yan›kl›l›k, çeviklik, h›z vb. nitelik-
ler gerektiren, koflu, atlama ve at-
ma gibi dallarda yap›lan çal›flma-
lar, oyunlar ve yar›flmalar bütü-
nü. Atletizmde sonuçlar zaman,
yükseklik ve uzakl›¤a göre s›n›f-
land›r›l›r. Bu spor dal›yla ilgili ilk
tarihsel belgeler Birinci M›s›r
Krall›¤›’na (‹.Ö. 1500) aittir. Atle-
tizm sözcü¤ü, Yunancada yar›fl-
ma, mücadele anlam›ndaki “ath-
los”tan gelir. Atletizm, olimpiyat oyunlar›n›n da temelini olufltu-
rur. Modern blir spor dal› olarak atletizm, ilk kez ‹ngilizler tara-
f›ndan 19. yüzy›l bafllar›nda uyguland›. Modern olimpiyat oyun-
lar›n›n kurucusu olan Pierre de Coubertin, var olan kurallar› sis-
temlefltirdi. ‹lk modern olimpiyat olan 1896 Atina Olimpiyat
Oyunlar›’nda atletizmin on iki dal›nda yar›flmalar yap›ld›. Bu
dallar, 100 m., 400 m., 800 m., 1.500 m., maraton, 110 m. en-
gelli koflular›, yüksek atlama, uzun atlama, üç ad›m atlama, s›-
r›kla atlama, gülle atma ve disk atmayd›. Günümüzde atletizmin
kapsad›¤› dallar flunlard›r: Erkekler: 100 m., 200 m., 400 m.,
800 m., 1.500 m., 3.000 m., 5.000 m., 10.000 m., 3.000 m. ste-
eple, 110 m. engelli, 4x100 m. bayrak, 4x400 m. bayrak, 20 km.
yürüyüfl, 50 km. yürüyüfl, maraton, yüksek atlama, s›r›kla atla-
ma, uzun atlama, üç ad›m atlama, gülle atma, disk atma, çekiç
atma, cirit atma, dekatlon. Kad›nlar: 100 m., 200 m., 400 m.,
800 m., 1.500 m., 3.000 m., 100 m. engelli, 4x100 m. bayrak,
4x400 m. bayrak, yüksek atlama, uzun atlama, gülle atma, disk
atma, cirit atma, pentatlon. Tüm dünyada, özellikle okullarda at-
letizme çok önem verilmektedir.
ATMACA,
kartallar familyas›ndan, ava al›flt›r›labilen küçük
y›rt›c› kufl
(Accipiter nisus).
Diflisi, erke¤inden daha bü-
yüktür. A¤›rl›¤› 180-300 gr. aras›nda de¤iflir. Oldukça k›sa ga-
gas›n›n kökü genifl, ucu sivri ve afla¤› do¤ru k›vr›kt›r. Düzgün
tüyleri y›ldan y›la koyulafl›r. Avrupa ve Asya’n›n suyu bol or-
manlar›nda ve da¤l›k bölgelerinde yaflar. Sürüngenler, kemiri-
ciler ve küçük memeli hayvanlarla beslenir. Küçük av kufllar›n›
yakalamak için e¤itilir. Kemiricileri yok ederek do¤a dengesinin
korunmas›na katk›da bulundu¤u için yararl› bir hayvand›r.
ATMOSFER
→
AÇIK HAVA BASINCI
ATMOSFER,
yerçekiminin etkisiyle dünyay› çepeçevre sa-
ran, onu meteorlardan, kozmik ›fl›nlardan ve Günefl’in zararl› ›fl›-
n›m›ndan koruyarak üzerinde yaflam› sa¤layan, gaz, buhar ve
aerosol parçac›klardan oluflmufl, kabaca küresel zarf ya da hava
tabakas›. Dünyan›n yüzeyinden yüzlerce kilometre yüksekli¤e
kadar uzan›r. Muazzam kütlesiyle (5.2 x 10 18 kg.) yeryüzüne
büyük bir bas›nç uygular. Bileflimi ve birçok fiziksel özelli¤i
yükseklikle birlikte de¤iflir. Toplam kütlesinin dörtte üçü, tafl›-
d›¤› su buhar›n›n ve aerosol parçac›klar›n onda dokuzu, en alt
tabakas› olan troposferdedir. Su buhar› ve aerosol parçac›klar
say›lmazsa, troposferin havas› %78 azot, %20 oksijen, %0,9
argon, %0,03 karbon dioksit ve öteki soy gazlar, geri kalan da
metan, hidrojen ve azot oksidül kar›fl›m›d›r. Bulutlar ve öteki
meteorolojik olaylar troposferde oluflur. Bunu stratosfer, me-
zosfer, termosfer (kemosfer) ve ekzosfer tabakalar› izler. Arala-
r›nda da s›rayla tropopoz, stratopoz ve mezopoz adl› geçifl böl-
geleri vard›r. Stratosfer, üst kesimlerinde yer alan ve morötesi
›fl›n›m› so¤uran ozon tabakas›yla önemlidir. Kutup ›fl›¤› ve man-
yetik olaylar termosferde meydana gelir. Stratosferden sonraki
tabakalar› kapsayan iyonosfer, radyo dalgalar›n› yans›t›r. At-
mosferde s›cakl›k de¤iflimi ilginçtir. Yukar› ç›k›ld›kça troposfer-
de düflen s›cakl›k (-50ºC) stratosferde yükselir (0ºC), mezosfer-
de düflerek (-100ºC) termosferde yeniden yükselir. Ekzosferle
birlikte atmosfer seyrek helyum ve hidrojen gazlar›ndan oluflur
ATLANT‹S
64
