“Zeytinda¤›” ve “Çankaya”n›n, bu özelliklerin sergilendi¤i yak›n
tarihimizin ilginç belge kitaplar›ndan biri olma niteli¤i kazan-
mas›, usta anlat›m›yla gözlem türlerinde de bu ustal›¤› ve renk-
lili¤i korudu¤u, dilimizin özleflme ak›m› içinde üstün yerleri
olan örnekler verdi¤i söylenebilir. Bafll›ca yap›tlar›: “Atefl ve Gü-
nefl” (an›lar, 1918), “Faflist Roma, Kemalist Tiran, Kaybolmufl
Makedonya” (gezi notlar›, 1930), “Deniz Afl›r›” (gezi notlar›,
1931-1938), “Yeni Rusya” (gezi notlar›, 1931), “Zeytinda¤›”
(an›lar, 1932), “Moskova - Roma” (gezi notlar›, 1932), “Roman”
(1932), “Eski Saat” (f›kralar, 1933), “Bizim Akdeniz” (gezi not-
lar, 1934), “Taymis K›y›lar›” (gezi notlar›, 1934), “Tuna K›y›lar›”
(gezi notlar›, 1938), “Hint” (gezi notlar›, 1944), “Niçin Kurtul-
mamak?” (f›kralar, 1953), “Baflveren ‹nk›lâpç›” (inceleme,
1954-1958), “Çile” (f›kralar, 1955), “Atatürk’ün Bana Anlatt›kla-
r›” (an›lar, 1955), “Mustafa Kemal’in Mütareke Defteri” (an›lar,
1955), “Baban›z Atatürk” (1955), “Çankaya” (2 cilt, 1969), “Ba-
t›fl Y›llar›” (an›lar, 1963), “‹nanç” (yaz›lar, 1965), “Atatürk’ün
Hat›ralar› 1914-1919” (1965), “Kurtulufl” (konuflmalar, 1966),
“Atatürkçülük Nedir?” (1966), “Atatürk Ne ‹di?” (an›lar, 1968),
“Bayrak” (1970).
ATAY, O¤uz
(1934 ‹nebolu - 1977 ‹stanbul), romanc›. Or-
taö¤renimini Ankara Maarif Koleji’nde (1952), yüksekö¤renimi-
ni, ‹stanbul Teknik Üniversitesi ‹nflaat Fakültesi’nde tamamlad›
(1957). Devlet Mühendislik ve Mimarl›k Akademisi’nde ö¤retim
üyeli¤i yapt›. ‹lk roman› “Tutunamayanlar” bas›lmadan önce
TRT Roman Baflar› Ödülü kazanm›flt›. 1971’den sonra Yeni Der-
gi, Soyut vb. dergilerde öyküleri, yaz›lar› yay›mland›. O¤uz
Atay’›n öykü ve roman kiflileri, içyaflam sorunlar› toplumsal bu-
nal›mlardan kaynaklanan, orta tabakan›n okumufl bireyleridir.
Bunal›m›n vurgulad›¤› sorunlardan çok, yaratt›¤› olumsuzlukla-
ra kap›l›p giden kiflilerin ele al›nd›¤› “Tutunamayanlar”da ince
yergi ve tafllama ögelerinin egemen oldu¤u söylenebilir. Yazar,
yer yer alaya alma u¤runa, yap›t›n bütününü zedeleyebilecek ay-
r›nt›lar› kullanarak, baya¤›l›¤a düflmeden küçük burjuva dünya-
s›n› oluflturan de¤erlerin karfl›s›na ç›kar. Ama bu karfl› ç›k›fl›n te-
melinde bir ac› vard›r. Yap›tlar›: “Tutunamayanlar” (roman, 2
cilt, 1971-1972), Tehlikeli Oyunlar” (roman, 1973), “Korkuyu
Beklerken” (öyküler, 1975), “Bir Bilim Adam›n›n Roman›”
(1975), 1979-80 döneminde Devlet Tiyatrosu’nda sahnelenen
oyunu “Oyunlarla Yaflayanlar” 1985’te bas›ld›.
ATE‹ZM,
Tanr› tan›mayanlar›n yolu; dünyay› dünyaya daya-
narak aç›klayan, dolay›s›yla bir Tanr› inanc› kabul etmeyen dün-
ya görüfllerine verilen genel ad, Tanr›tan›mazl›k, Tanr›s›zl›k. Ate-
izmin geçmifli, Antik Ça¤’a dek uzan›r. Bu ça¤›n önemli madde-
ci düflünürlerinden Thales, Anaksimandros, Heraklitos, Demok-
ritos ve Epikuros’un yaz›lar›nda ateist ögelere rastlan›r. Evrenin
hiçbir tanr› taraf›ndan yarat›lmad›¤›n› vurgulayan antik ateizm,
bir ölçüde kurgusald›r. 17. yüzy›l ateizmiyse siyasald›r. Bu yüz-
y›lda, ateizm, dinin toplumsal yap›s›n› ve s›n›fsal rolünü ortaya
koydu. Diderot, Baron d’Holbach, La Matterie gibi düflünürler,
siyasal alanda ateizmin öncüleri oldular. 19. ve 20. yüzy›llarda
ateizm, Marksç›l›k’ta bilimsel olarak dile getirildi. Feuerbach,
Marx ve Engels ve tüm diyalektik maddeci yazarlar, insan›n dini
yads›mak yoluyla kendini tan›mlamak zorunda olmad›¤›n›, top-
lumculukta insan›n bizzat kendisinin bilinçli oldu¤unu söylerler.
ATEfi,
vücut s›cakl›¤›n›n normalden yüksek olmas›. Atefl, vü-
cudun mikrop sald›r›s›na karfl› savunma belirtisidir. Kanla dola-
flan zararl› maddeler, vücut ›s›s›n› ayarlayan sinir merkezlerini
etkileyerek ›s› dengesini bozar. Normal vücut ›s›s› 36,5 derece-
dir. Atefl yükseldi¤inde bu ›s› 38-43 derece aras›nda oynar. Kol-
tuk alt›na, a¤za ya da makata konan termometreyle ölçülür.
ATEfi,
tutuflabilen bir maddenin yanmas›yla ›s› ve ›fl›¤›n bir-
likte belirmesi. Atefl, genellikle kor hâlindeki kat› cisimleri ve
parlayan gazlar› kapsar. Ateflin insanl›k kadar eski oldu¤u bilin-
mektedir. ‹lkça¤larda, do¤ada kendili¤inden ortaya ç›kan pek
çok atefl kayna¤› bulundu¤u kesindir. Yanman›n ne oldu¤unu
ilk kez 18. yüzy›lda Lavoisier aç›klayarak yan›c› bir maddenin
oksijenle birleflti¤ini kan›tlad›.
ATEfiBÖCE⁄‹,
k›nkanatl›lardan, gri kahverengi bir böcek
cinsi
(Lampyris noctiluca).
Erkekleri kanatl›d›r, diflisini
aramak için geceleri uçar. Difli ateflböce¤i kanats›zd›r, a¤›r ve
yavafl hareket eder. Erkek ve difli, kar›nlar›ndaki organlar yard›-
m›yla beyaz›mt›rak sar› renkte bir ›fl›k saçarlar. Bu ›fl›¤›n önem-
li bir ›s› belirtisi yoktur. Cinslerin birbirlerini bulmas›na yarar.
ATICILIK,
baz› ateflli silâhlarla bir hedefe atefl etme sporu.
At›c›l›k ilk kez 1896’da olimpiyat program›na al›nd›. At›c›l›k spo-
ru, hedefe at›fl ve skeet olmak üzere iki tür yar›flmay› içerir. He-
defe at›flta ya da serbestte, silâh›n (tabanca ya da tüfek) a¤›rl›¤›
8 kg.’›, kalibresi 8 mm.’yi geçemez. At›fllar, iç içe on daireli, or-
tas›nda siyah bir hedef bulunan yuvarlak niflan tahtas›na yap›l›r.
Skeet, baltrap denilen bir makineyle havaya f›rlat›lan plaklara
yap›lan at›flt›r. Bu yar›flmaya her çeflit silâhla kat›lmak mümkün-
dür, ancak silâhlar›n çaplar› 12 kalibreyi geçmemelidir. At›fl s›-
n›rlar› içinde her pla¤a yaln›z bir at›fl yap›labilir.
ATIF YILMAZ
→
BATIBEK‹, At›f Y›lmaz
ATKESTANES‹,
ikiçeneklilerin atkestanesigiller familya-
s›ndan, süs a¤ac› olarak yetifltirilen, 15-30 m. yüksekli¤inde
a¤aç
(Aesculus hippocastanum).
Hintkestanesi de
denir. Salk›m durumundaki çiçekleri parlak pembe renklidir.
Meyvesi, dikenli bir kapsül biçimindedir. Çok iri, esmer, parlak
görünümlü bir tohumu vard›r. Tohumu yenmez. Düzgün gövde-
sinden ve bol gölge yapan genifl yapraklar›ndan ötürü yol ke-
narlar›na dikilir.
ATKUYRU⁄U,
nemli çay›rlarda yetiflen çiçeksiz bitki
(Equisetum).
Çok y›ll›k otsu bir bitki olan atkuyru¤unun
toprak alt›nda bir köksap›, bundan ç›kan kökleri, yer içerisinde
besin depo edilen yumrucuklar› vard›r. Köksap› uçlar›ndaki spor
torbalar›ndan topra¤a dökülen kamç›l› sporlar›n çimlenmesiyle
ürer. Bafll›ca türleri çay›r atkuyru¤u
(Equisetum praten-
se)
ve batakl›k atkuyru¤udur
(Equisetum palustre).
At-
kuyru¤undan kan dindirici ve idrar söktürücü olarak yararlan›l›r.
ATLANT‹K
→
ATLAS OKYANUSU
ATLANT‹K
63
