ya da sonradan kazan›lm›fl olabilir. Mikrop, virüs vb. zararl› d›fl
etkenlerin bütün sald›r›lar›, sald›r›ya u¤rayan organizman›n sa-
vunmas›yla karfl›lafl›rlar. D›fl sald›r›ya karfl› savunman›n, sald›-
r›n›n ilk kez olmas›na ya da tekrarlanmas›na göre, de¤iflik görü-
nümleri vard›r. Birinci durumda, organizma, sald›rgan›n biçimi
ve yap›s› ne olursa olsun, ayr›m gözetmeksizin kendine özgü si-
lahlar›yla karfl› koyar. Buna “do¤al ba¤›fl›kl›k” denir. ‹kinci du-
rumda, organizma ilk sald›r›dan, sald›rgan›n kesin ve kal›c› bir
an›s›n› saklar. Yeni bir sald›r›da onu tan›r ve ona göre haz›rlan-
m›fl, yaln›zca onunla ilgili olan, kendine özgü savunma araçla-
r›yla karfl› koyar. Buna da “sonradan kazan›lm›fl ba¤›fl›kl›k” de-
nir. Ba¤›fl›kl›k do¤al ya da koruyucu amaçla yapay olarak yara-
t›lan bir enfeksiyondan sonra, kendili¤inden de kazan›lm›fl ola-
bilir. Yapay olarak kazan›ld›¤›nda, organizman›n afl›lamayla
kendi savunma silâhlar›n› oluflturmas› istendi¤inde, “aktif ba¤›-
fl›kl›k” diye nitelenir. Organizmaya, serum tedavisi arac›l›¤›yla
kullan›lmaya haz›r silâhlar (antikorlar) verilirse, “pasif ba¤›fl›k-
l›k” kazan›l›r. Sonradan kazan›lma aktif ba¤›fl›kl›¤›n temel özel-
li¤i, yabanc› bir maddenin (antijen) bedene girmesine karfl›, tü-
müyle bu sald›rgana özgü ve öteki sald›rganlara karfl› etkisiz
olan bir korunma arac› (antikor) yap›m›yla birlikte organizman›n
tepkisidir. Yapay pasif ba¤›fl›kl›kta, kan, plazma, nekahetteki in-
san serumu, gamaglobülin i¤neleri ya da özel biçimde ba¤›fl›k
k›l›nm›fl hayvanlar›n serumlar› kullan›l›r. Bu tedavi biçimi, 1890
y›l›nda Behring taraf›ndan difteri için bulunmufl ve daha sonra
tetanos, gazl› kangren, y›lan zehiri serumu gelifltirilmifltir. Bu
serum ve gamaglobülin ögeleri, hem hastal›klardan koruyucu
hem de tedavi edici olarak kullan›lmaktad›r.
BA⁄LAÇ,
tek bafl›na belli bir anlam› olmayan, cümle içinde-
ki sözcükleri, sözcük gruplar›n› ve cümleleri birbirine ba¤layan
ya da aralar›nda ilgi kuran, “ama, ve, e¤er, sanki, ile, fakat, çün-
kü” gibi sözcük türü.
BA⁄LAMA,
Anadolu’da yayg›n olarak kullan›lan, meydan
saz› ve cura aras›nda yer alan, uzun sapl›, üç çift telli, fliflkin
gövdeli bir halk çalg›s›. Gövdesi kütükten oyulma ve yar›m ar-
mut biçimindedir. Kiraz a¤ac› kabu¤undan yap›lan ve tezene di-
ye adland›r›lan bir m›zrapla tellere vurularak çal›n›r.
BAHAR,
iki ana mevsim olan yaz ve k›fl› birbirine ba¤layan,
daha çok orta kuflakta belirgin, 21 Mart-21 Haziran ile 23 Eylül
-21 Aral›k aras›nda kalan mevsim.
BAHARAT YOLU,
16. yüzy›ldan önce dünya ticaretinin
yap›ld›¤› bafll›ca iki yoldan biri. Hindistan’› Akdeniz ülkelerine
ba¤lard›. Hindistan mallar› 1) Aden Bo¤az›-K›z›ldeniz yoluyla
M›s›r’a, oradan da Akdeniz k›y›lar›na, 2) Yemen-Hicaz-Suriye
kervan yoluyla yine Akdeniz’e ya da, 3) Basra-Irak-Suriye yo-
luyla Akdeniz’e gelirdi. Yol üzerinde bulunan devletler, tüccar
gemilerinden ya da tüccar kervanlar›ndan vergi al›rlard›. Bu ko-
nuda en büyük yarar› M›s›r sa¤lard›. Yolun sa¤lad›¤› büyük
transit vergisi yüzünden, yol üzerinde en eski devirlerden beri
büyük siyaset ve uygarl›k merkezleri meydana gelmifltir.
BAKAL‹T,
fenol ya da krezollerin formaldehitle birleflmesi
sonucu elde edilen sentetik reçine. Dolgu maddesi olarak odun
tozu, amyant vb. kullan›l›r. Bir termosetting plasti¤idir. Leo Ba-
ekeland taraf›ndan bulunmufltur (1907). Sert ve dayan›kl› bir
malzemedir. Elektrik ve ›s› yal›t›m›nda, ayr›ca yap›flt›r›c› ve boya
tutucu olarak kullan›l›r.
BAKAN,
yurdun genel ifllerinden birini yönetmek üzere, Tür-
kiye Büyük Millet Meclisi üyeleri ya da milletvekili seçilme ye-
terli¤ine sahip olanlar aras›ndan baflbakan taraf›ndan seçilerek
cumhurbaflkanl›¤›nca onayland›ktan sonra iflbafl›na getirilen
kimse. Eskiden naz›r ya da vekil diye adland›r›l›rd›. Her bakan,
baflbakana karfl› sorumlu olup ayr›ca kendi yetki alan›ndaki ifl-
lerden ve emri alt›ndakilerin eylem ve ifllemlerinden de sorum-
ludur. Gerekti¤inde baflbakan›n önerisi üzerine cumhurbaflka-
n›nca görevine son verilir.
BAKANLAR KURULU,
baflbakan ve bakanlardan oluflan
kurul, kabine. Üyeleri, Türkiye’de baflbakan taraf›ndan Türkiye
Büyük Millet Meclisi üyeleri ya da milletvekili seçilme özelli¤i-
ne sahip kifliler aras›ndan seçilir ve cumhurbaflkan›nca atan›r.
Bakanlar Kurulu, baflbakan›n baflkanl›¤›nda çal›fl›r. Cumhurbafl-
kan› da gerekti¤inde bu kurula baflkanl›k edebilir. Bakanlar Ku-
rulu oluflturulduktan sonra, tam listesi Türkiye Büyük Millet
Meclisi’ne sunulur. Listenin sunulmas›ndan sonraki bir hafta
içinde, Bakanlar Kurulu program› baflbakan ya da bakanlardan
biri taraf›ndan okunur. Okunduktan 2 tam gün sonra program
tart›fl›l›r ve aradan 1 tam gün geçtikten sonra da Millet Mecli-
si’nden güvenoyu istenir. Hükümet siyasetinin yürütülmesinde
müflterek sorumlu olan Bakanlar Kurulu, meclislere kanun tek-
lif edebilir. Bakanlar Kurulu’nun ya da kuruldaki bir üyenin düfl-
mesi, Millet Meclisi üye tamsay›s›n›n ço¤unlu¤unun oylar›yla
mümkündür.
BAKANLIK,
bafl›nda bir bakan bulunan ve kamu hizmetle-
rinin belirli bir bölümünü yürüten devlet örgütü. Osmanl› ‹mpa-
ratorlu¤u döneminde “nezaret”, cumhuriyet devrindeyse “vekâ-
let” ad› verilen bakanl›k kurumu, bugünkü ad›n› 10 Ocak 1945’te
alm›flt›r. Bakanl›k bafll›ca iki bölümden oluflur. Bakanl›k maka-
m› ve bakanl›k örgütü. Halen Türkiye Cumhuriyeti hükümetin-
de, baflbakan›n yard›mc›lar› durumundaki ve çal›flmalar›n› bu
makama ba¤l› bir flekilde yürüten on dört devlet bakanl›¤›n›n d›-
fl›nda flu bakanl›klar vard›r: Adalet, D›fliflleri, Çal›flma ve Sosyal
Güvenlik, Enerji ve Tabiî Kaynaklar, ‹çiflleri, Bay›nd›rl›k ve ‹s-
kân, Maliye ve Gümrük, Millî Savunma, Turizm, Sanayi ve Ti-
caret, Kültür, Sa¤l›k, Ulaflt›rma, Milli E¤itim, Tar›m Orman ve
Köyiflleri. 27 Eylül 1984 tarih ve 3046 say›l› yasaya göre, ba-
kanl›klar›n temel kurulufllar›, merkez kuruluflu ile gereksinmeye
göre kurulan taflra ve yurt d›fl› kurulufllar›ndan, ba¤l› ve ilgili
kurulufllardan oluflur. Devlet bakanl›klar›n›n kendine özgü bir
hizmet örgütü yoktur. Bu bakanl›klar daha çok siyasal nitelikli
konularda baflbakana ve Bakanlar Kurulu’na yard›mc› olur, uy-
gulamada yönetsel ve teknik konularla ilgilenirler. Bakanl›klar›n
kurulmas›, kald›r›lmas›, görevleri, yetkileri ve teflkilat› yasayla
düzenlenir. Herhangi bir nedenle boflalan bakanl›¤a en geç on
befl gün içinde atama yap›l›r.
BAKANLIK
79
