BASUR
89
nacak ve bu nitelikteki bas›l› yay›nlar ancak 18 yafl›ndan büyük-
lere poflet içinde sat›labilecek ve aç›kta sergilenemeyecektir.
BAS‹L,
çok küçük ve tek hücreli olduklar› için ancak kuvvet-
li mikroskoplarla görülebilen, çomak biçiminde ince uzun bak-
terilere verilen ad. Basiller tek tek olabilecekleri gibi, birbirine
bitiflik de olabilirler.
BAS‹T KES‹R
→
KES‹R
BASK,
Fransa-‹spanya s›n›r›n›n iki yan›nda, Pireneler’in da¤-
l›k ve ormanl›k bir bölgesinde yer alan ve yedi ilden oluflan co¤-
rafî birlik ve yöre. Yedi ilden dördü (Alava, Navarra, Vizcaya ve
Guipuzcoa) ‹spanya topraklar›nda, üçü de (Labourd, Soule ve
Basse Navarre) Fransa topraklar›nda yer al›r. Yüzölçümü 20.000
km
2
olan bu yörede yaflayanlar›n bir bölümü yabanc› ülkelere
(özellikle Lâtin Amerika’ya) göç etmifllerdir. Bask halk›n›n etnik
kökeni, kesin olarak bilinmemekle birlikte Cromagnon insan›
soyundan gelen son temsilciler olduklar› san›lmaktad›r. Basklar
fiziksel görünüfl (genifl omuzlar, sivri çene, gaga burun) ve kan
grubu bak›m›ndan Avrupal›lardan oldukça farkl›d›rlar. Mücade-
lelerle dolu bir tarihe sahip olan Basklar, 19. yüzy›ldan sonra ‹s-
panyollar›n yönetimine girdiler. 20. yüzy›l›n bafl›ndan itibaren
ba¤›ms›zl›klar›na kavuflmak için mücadele eden Basklar, 1959
y›l›nda “Euzkadi ta Askatasuna” (Bask Ülkesi ve Özgürlü¤ü) ad›
alt›nda bir örgüt kurdular. K›sa ve yayg›n olarak bilinen ad› ETA
olan bu örgüt, o günden bu yana Madrid yönetimine karfl› ç›ka-
rak çeflitli fliddet eylemlerine giriflti. Franco rejiminin bask›lar›
ve baflbakan Carrero Blanco’nun öldürülmesi (1973) ETA’n›n
fliddet eylemlerinin artmas›na neden oldu. Franco’nun 1975 y›-
l›nda ölümünden sonra Kral Juan Carlos’un ›l›ml› tavr›yla bir
özerklik tasar›s› kabul edildi (1979). 1980 y›l›nda yap›lan yerel
seçimlerde Bask Ulusal Partisi’nin ›l›ml› kanad› ilk özerk Bask
hükümetini oluflturdu. Ama ETA’n›n afl›r› kanad› bu ›l›ml› siya-
seti kabullenmeyerek tam ba¤›ms›zl›k amac›yla silâhl› mücade-
leyi sürdürdü. ‹spanyol hükümetinin özerklik konusunda verdi-
¤i tavizler de ETA’n›n fliddet eylemlerinin sona ermesini sa¤la-
yamad›. Basklar›n, bafllang›c› 14. yüzy›la uzanan bir edebiyat›
vard›r.
BASKETBOL,
befler kiflilik iki tak›m aras›nda, elle oyna-
nan, a¤›z taraf› çemberli, dibi aç›k bir fileden topu geçirerek sa-
y› kazanmaya dayanan bir top oyunu. Basketbol sözcü¤ü ‹ngi-
lizce “sepettopu” anlam›na gelir. Basketbol ilk kez 1891 y›l›nda
ABD’nin Massachussets eyaletindeki Springfield kolejinde Dr.
James Naismith taraf›ndan bulunarak oynat›ld›. Zamanla kural-
lar› say›ca artarak ve de¤iflikliklere u¤rayarak iyice geliflen bas-
ketbol hem dünyada, hem ülkemizde çok tutulan salon sporla-
r›ndan biridir. Basketbol sert zeminli salonlarda ve sertlefltiril-
mifl toprak üzerinde oynan›r. Sahan›n boyutlar› yaklafl›k 26x14
m.dir. Dip çizgilerinin 1,20 m. içine, yan çizgilerden eflit uzak-
l›kta, iki pota yerlefltirilir. Potalar›n her birinin üzerine yerden
3,05 m. yükseklikte, 45 cm. çap›nda demirden bir çember tak›-
l›r. Çemberin alt›nda alt› aç›k bir file vard›r. Basketbol topunun
çevre uzunlu¤u 70-80 cm., a¤›rl›¤› 600-650 gramd›r. Her biri
20’fler dakikal›k iki devre hâlinde oynanan basketbolda, tak›m-
lar, oyun sahas›nda 5’ten fazla oyuncular› olmamak kofluluyla
12’fler oyuncuyla temsil edilirler. Oyun s›ras›nda istenildi¤i ka-
dar oyuncu de¤ifltirilir. Türkiye’de basketbol ilk kez 1904 y›l›n-
da ‹stanbul’da Robert College ö¤rencileri aras›nda oynand›. Da-
ha sonra Galatasaray lisesinde, beden e¤itimi ö¤retmeni Ahmet
Robenson’un teflvikiyle oynanan basketbol, oyuncular›n kural-
lar› bilmemesinden dolay› ço¤unun yaralanmas›yla son buldu.
Türkiye’de ilk düzenli basketbol oyunlar› 1924’ten sonra bafllad›.
Türk Millî Basketbol Tak›m›, ilk ulusal karfl›laflmas›n› 24 Haziran
1936 tarihinde ‹stanbul’da Yunanistan ile yapt› ve maç› 49-12 ka-
zand›. 1 Mart 1959’dan itibaren basketbol “Spor Oyunlar› Fede-
rasyonu”ndan ayr›larak Türkiye Basketbol Federasyonu içine
al›nd›. Önceleri Ankara, ‹zmir ve ‹stanbul’da flehir liglerinde oy-
nanan basketbol, 1967’den beri Türkiye Ligi’nde oynanmaktad›r.
Basketbol liglerinde, Fenerbahçe, Befliktafl, Galatasaray gibi semt
tak›mlar›; ‹stanbul Teknik Üniversitesi, Kolej, Darüflflafaka gibi
okul tak›mlar›; Eczac›bafl›, Efes Pilsen gibi müessese tak›mlar› yer
almaktad›r.
BASKÜL,
büyük a¤›rl›klar›n tart›lmas›nda kullan›lan, büyük
bir kütleyi daha küçük bir kütleyle dengeleyebilen bir çeflit kal-
d›raçlar sistemi. Basit baskülde, bir b›çak üzerinde dengede bu-
lunan, alt ve üst olmak üzere iki kald›raç vard›r. Bunlar, baskü-
lün tablas›na ve kefesine konan yükten etkilenirler. Kefeye ko-
narak dengeyi sa¤layan a¤›rl›klar, yükün onda birini gösterir fle-
kilde ayarlanm›flt›r (Quinntenz baskülü). Dengeleyici kefe yeri-
ne sürgülü kolun bulundu¤u basküllerle, demiryollar›nda, va-
gonlar›n durdurulmadan tart›lmas›nda kullan›lan sürekli yollu
basküllerden baflka dingilli tart›l› basküller de vard›r.
BASMAKALIP,
sözlü ve yaz›l› anlat›mda herkesçe bilinen
ve çok kullan›lm›fl düflünceler, sözcük ve deyimler, benzetme-
ler. Klifle, klifleleflmifl sözcükler de ayn› anlamdad›r. Halk ve di-
van edebiyatlar›nda geçen servi boylum, elma yanakl›m gibi gü-
zele iliflkin benzetmeler kal›plaflm›fl sözlere örnektir.
BASRA
ya da
‹RAN KÖRFEZ‹,
‹ran ile Arap Yar›mada-
s›’n›n do¤u k›y›lar› (Irak, Kuveyt, Suudi Arabistan’›n Al-Hassa
Eyaleti, Katar ve Birleflik Arap Emirlikleri) aras›nda kalan ve
Hürmüz Bo¤az› ile Umman Körfezi ve Hint Okyanusu’na aç›lan
körfez, iç deniz. Türkiye’de öteden beri “Basra Körfezi” ad› kul-
lan›lmaktaysa da, “‹ran Körfezi” ad› da yayg›nd›r. Çok s›¤ ve tuz-
ludur. Yüzey sular› aç›s›ndan dünyan›n en s›cak denizlerinden
biridir. fiattülarap (Dicle, F›rat ve ‹ran’dan gelen Karun) buraya
dökülen en önemli ›rmakt›r. Körfez k›y›s›ndaki bafll›ca limanlar
flunlard›r: Abadan (‹ran), Fao (Irak), Kuveyt, Mina al Ahmadi
(Kuveyt), Hatib, Damman, Dhahram (Suudi Arabistan), Muhar-
rak (Bahreyn), Doha (Katar). Dünyan›n en çok petrol üreten bir
bölgesinin ortas›nda bulunmas› nedeniyle bugün yaln›z Orta
Do¤u’nun de¤il, yeryüzünün en dikkat çekici yörelerinden biri-
dir. 1991’deki Körfez Savafl›’nda Irak’›n, Kuveyt petrollerinin
önemli bir k›sm›n› körfeze ak›tmas› sonucunda büyük boyutlar-
da kirlenme olufltu.
BASUR,
kal›nba¤›rsa¤›n alt k›sm›nda ve anüste toplardamar-
lar›n genifllemesi sonucu oluflan flifllik. ‹ç basur ve d›fl basur ol-
