BEYAZ RUSYA
103
¤i enerjiyi sa¤layan besinlerin bafl›nda “karbonhidratlar” gelir.
Niflastal› yiyecekler, flekerli besinler, temel karbonhidrat depo-
lar›d›r. Bundan baflka vücuda yanarak enerji sa¤layan di¤er
önemli grup ise “ya¤lar”d›r. Asl›nda ya¤lar, karbonhidratlara
göre daha çok enerji yani kalori sa¤larlar, ancak organizma ön-
celikle karbonhidratlar› yakar. Bu bak›mdan flekerli maddelerle
al›nan ya¤lar›n önemli bölümü, yanmadan vücutta birikme yap-
t›¤›ndan fliflmanlama görülür.
BESMELE,
“ac›yan ve esirgeyen Allah’›n ad›yla” an-
lam›ndaki “Bismillahirrahmanirrahim” sözcü¤ünün k›sa ad›. Bu
sözdeki rahman sözcü¤ü, “pek ba¤›fllay›c›” anlaml› bir s›fatt›r.
Kimi ‹slâm bilginlerine göre Tanr›’n›n en güzel adlar›ndan biri-
dir. Besmelenin bir ayet olup olmad›¤› konusunda kesin bir yar-
g›ya var›lamam›flt›r. Kimi ‹slâm bilginlerine göre Fatiha’n›n bi-
rinci ayetidir. Kuran surelerinin birbirinden ayr›lmas› için Tanr›
kat›ndan gönderildi¤i kan›s› yayg›nd›r; Tevbe suresi d›fl›nda,
bütün surelerin bafl›nda bulunur. Halk inan›fl›na göre, bütün ifl-
lere ve eylemlere besmeleyle bafllamak gerekir, besmelesiz ke-
silen hayvan›n eti yenmez.
BEY,
‹slâml›ktan önceki ve sonraki tüm Türk devletlerinde,
soylulara, yüksek devlet adamlar›na ve çeflitli derecelerdeki gö-
revlilere verilen unvan. Ayr›ca erkekler için “Bay” yerine de kul-
lan›l›r. Osmanl›lar›n ilk ça¤lar›nda flehzadelere, hatta hüküm-
darlara bey denmifltir. Osmanl› Devleti’nin son dönemlerine dek
binbafl›, yarbay ve albay rütbelerini tafl›yan subaylara bey, bin-
bafl›dan afla¤› rütbeli subaylara efendi denirdi. Orta Ça¤’›n son-
lar›nda özellikle Anadolu’da kurulan küçük Türk prensliklerine
beylik, bunlar›n bafl›ndaki hükümdara bey denmifltir. “Bey” söz-
cü¤ü eski Türkçedeki “beg” sözcü¤ünden gelir.
BEYAN,
belagatin kollar›ndan biri. Anlatma, aç›k söyleme,
bildirme anlamlar›na gelir. Geçmiflte ilim say›lan beyan›n ama-
c›, ö¤renilen anlat›m yollar›n›n zaman›na ve yerine göre kulla-
n›lmas›n› sa¤lamak, edebiyat ürünlerini daha iyi anlamay› ve
aç›klamay› gerçeklefltirmektir.
BEYATLI, Yahya Kemal
(1884 Üsküp-1958 ‹stanbul), flair ve
düflünür. As›l ad› Mehmet Agâh’t›r.
Niflli ‹brahim Bey’in o¤ludur. ‹lkö¤re-
nimini Üsküp’te, ortaö¤renimini
Selânik ve ‹stanbul Vefa idadilerinde
(lise) tamamlad› (1902). Bir ö¤renim
dönemi Robert Kolej’e devam ettikten
sonra Paris’e gitti (1903). Siyasal Bil-
giler Fakültesi’ne yaz›ld›. 1912’de
yurda dönünce Türk Oca¤› çevresine
kat›ld›, ulusçuluk ak›m›n› yaymak isteyen bu kuruluflun düzen-
ledi¤i cuma toplant›lar›nda edebiyat konferanslar› verdi. Ziya
Gökalp gibi, dönemin iktidar partisi olan ‹ttihat ve Terakki’nin
merkez organlar›nda görevli düflün adamlar›yla yak›nl›k kurdu.
O da, “Millî Edebiyat” ak›m›na ba¤l› ça¤dafl› yazarlar gibi (Fu-
at Köprülü, Hamdullah Suphi, Yakup Kadri vb.) dil ve tarih ko-
nular›nda görüfllerini belirten makaleler yay›mlamaya bafllad›.
Bu iliflkiler sonucu, güçlendirilmek istenen Darülfünun’un ö¤-
retim kadrosuna atand› (1915). Kurtulufl Savafl›’n›n bitimine
do¤ru (1923) Ankara’ya geçerek Hakimiyet-i Milliye gazetesine
baflyazar oldu. Urfa’dan milletvekili seçildi (1923). Daha sonra
Varflova (1926), Madrid (1929) elçiliklerine atand›. Tekirda¤ ve
‹stanbul milletvekili seçilerek yeniden parlamentoya girdi
(1935-1946). 1949’da Pakistan büyükelçili¤inden emekliye
ayr›ld›; ölümüne kadar özel bankalar›n ve kimi flirketlerin “ida-
re meclisi” üyeliklerinde bulundu. Makale ve fliirleri II. Meflru-
tiyet döneminde Yeni Mecmua, fiair, Edebî Mecmua, Büyük
Mecmua, Dergâh, ‹nci, Yar›n, ‹leri; Cumhuriyet döneminde
Akademi, ‹stanbul, Aile, Cumhuriyet, Akflam, Hürriyet dergi ve
gazetelerinde yay›mland›. Paris’te kald›¤› dokuz y›l boyunca ta-
rih ve edebiyat dallar›nda ö¤renim f›rsatlar› bulan Yahya Kemal
yenilik edebiyat›m›z›n en güçlü flairlerinden biridir. 20. yüzy›l›n
bafl›nda aç›kl›¤a kavuflan bir çeflit yeniden do¤ufl hareketinde,
Tanzimat sonras› düflünsel geliflmelerin oluflturdu¤u dönü-
flümlerin uza¤›na düflmemifltir. Yap›tlar›: “Kendi Gök Kubbe-
miz” (1961), “Eski fiiirin Rüzgâr›yla” (1962), “Rübailer ve Hay-
yam Rübailerini Türkçe Söyleyifl” (1963), “Aziz ‹stanbul”
(1964), “E¤il Da¤lar” (1966), “Siyasî Hikâyeler” (1968), “Siya-
sî ve Edebî Portreler” (1968), “Edebiyata Dair” (1971).
BEYAZ RUSYA,
Do¤u Avrupa’da devlet. Yönetim biçimi:
Cumhuriyet (çok partili). Tek meclisli [Yüksek Konsey (360)]. 6
yönetim birimine ayr›lm›flt›r. Bafll›ca kentleri: Gomel (Homel),
Vitebsk, Mogilev, Bobruisk, Grodno (Hrodno), Brest. Yüzey fle-
killeri: Bat› Dvina ile Dinyeper ›rmaklar› aras›nda yer al›r. Ülke
topraklar› göller, batakl›klar ve ormanlarla kapl› genifl ve düz bir
ovadan oluflur. Dinyeper ve Bat› Dvina ›rmaklar›n› birlefltiren
kanal sistemi, Balt›k Denizi ile Karadeniz’i birbirine ba¤lar. ‹klim
›l›mand›r, ilkbaharda yer yer su bask›nlar› görülür. Toplum ya-
p›s›, ekonomi: Nüfus yo¤unlu¤u 49.7 kifli/km
2
(1992). Nüfusun
ço¤unlu¤unu Beyaz Ruslar oluflturur (%77.9); Ruslar (%13.2),
Polonyal›lar (%4.1), Ukraynal›lar (%2.9), Yahudiler (%1.1)
bafll›ca az›nl›klard›r. Kifli bafl›na y›ll›k ulusal gelir 5.960 dolar
(1989). Ekonomide sosyalist yap›dan serbest pazar ekonomisi-
ne geçifl aflamas› yaflanmaktad›r. Tar›m ve hayvanc›l›k, temel
geçim kaynaklar›d›r. Ülkenin %30’unu kaplayan ormanlar bü-
yük bir kaynak oluflturur. Çelik, çimento, yapay gübre, dokuma,
motorlu araçlar, kimya, besin, bafll›ca sanayi dallar›d›r. Tarih:
13. yüzy›lda tarih sahnesine ç›kt›. 14. yüzy›lda Litvanya’ya ba¤-
land›, ayn› yüzy›l›n ikinci yar›s›nda Polonya’ya ba¤land›. 17.
yüzy›lda Çarl›k Rusyas›’na kat›ld›, 1917 Devrimi’nden sonra
SSCB cumhuriyetlerinden biri oldu (1919). Riga Antlaflmas›
(1921) ile bat› bölümü Polonya’ya b›rak›ld›. ‹kinci Dünya Sava-
fl›’nda Alman iflgalinden büyük zarar gördü; halk›n›n 3/4’ü Al-
manlarca öldürüldü. SSCB’nin parçalanma sürecine girmesiyle
birlikte ba¤›ms›zl›¤›n› duyurdu, baflkent Minsk’te toplanan öteki
SSCB cumhuriyetlerinden Rusya Federasyonu ve Ukrayna ile
birlikte ‹slâv Birli¤i’ni oluflturdular (Kas›m 1991). 11 eski SSCB
cumhuriyetinin Kazakistan’›n baflkenti Almat›’da yapt›klar› top-
lant›da oluflturulan Ba¤›ms›z Devletler Toplulu¤u’na (BDT) ka-
t›ld› (21 Aral›k 1991).
