B‹YOGRAF‹
112
çok karl› k›fllar› ile kendini gösterir. Akarsu ve göl bak›m›n-
dan zengindir. Ço¤u Dicle’ye kar›flan bu sular›n debileri
özellikle ilkbaharda yükselir. Bafll›ca ›rmak Garzan’d›r.
Van’dan baflka, Nazik, Ayg›r, Arin ve Nemrut kraterini doldu-
ran Nemrut gibi küçük göller de vard›r. Do¤u Anadolu’nun
komflu illerinde de oldu¤u gibi, tar›msal üretimler, miktar ve
özellikle çeflit bak›m›ndan çok s›n›rl›d›r. Hayvanc›l›k ve hay-
vansal üretimler daha önemlidir. Tütün ve un fabrikas›, Tat-
van-Tu¤’da göl gemileri için kurulmufl olan tersane, bafll›ca
sanayi kurulufllar›d›r. Yolçat›-Elaz›¤-Mufl demiryolu Bitlis
ilinden geçerek Tatvan-Tu¤ iskelesine var›r. Tu¤-Van aras›n-
daki düzenli feribot ulaflt›rmas› Avrupa’y› Anadolu üzerinden
‹ran ve Pakistan’a ba¤lar. ‹l merkezi Bitlis, Van Gölü’nün 20
km kadar güneyinde kurulmufltur. Bat›dan gelen demiryolu-
nun gölün k›y›s›ndaki terminali olan Tatvan, ulafl›mdaki bu
özelli¤i nedeniyle daha h›zl› geliflmektedir.
B‹YOGRAF‹
→
YAfiAMÖYKÜSÜ
B‹YOLOJ‹,
canl›lar›n geçmiflten bugüne geçirdikleri evrimi,
yap›lar›n›, yaflamsal etkinliklerini, davran›fllar›n›, çevresiyle olan
iliflkilerini inceleyen bilim dal›, dirimbilim. Biyoloji sözcü¤ü 19.
yüzy›l›n bafllar›ndan itibaren kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Oysa
böyoloji bilimi çok eskidir ve Antikça¤’a kadar uzan›r. Hippoc-
rates, Aristoteles ve Galenos, ilk biyoloji bilginleridir. Biyoloji
bafll›ca iki bölüme ayr›lm›flt›r: Hayvanlar› inceleyen bölümü zo-
oloji (hayvanbilim), bitkileri inceleyen bölümü botanik (bitkibi-
lim)dir. Bir baflka aç›dan ise biyoloji üçe ayr›l›r: morfoloji, tak-
sonomi, fizyoloji. Morfoloji ya da anatomi, bitki ve hayvanlar›n
d›fl görünüflleri ve iç yap›lar›n› inceler. Bunun da bitki ve hay-
vanlar›n ç›plak gözle görülebilen biçim ve yap›s›n› araflt›ran
anatomi, dokular› inceleyen histoloji, hücre yap›s›n› inceleyen
sitoloji, bitki ve hayvanlar›n geliflmeleri süresince geçirdi¤i de-
¤iflikliklerle u¤raflan embriyoloji bölümleri vard›r. Taksonomi
ya da sistematik, canl›lar›n soylar›na göre ba¤l› olduklar› grup-
lara yerlefltirilmesi, tan›nmas› ve do¤ru olarak adland›r›lmas›yla
ilgilenir. Fizyoloji (görevbilimi), canl›lar›n çeflitli k›s›mlar›n›n
nas›l çal›flt›¤›n›, görevlerini nas›l yapt›¤›n› inceler. Günümüzde
fizyolojinin en çok üzerinde durulan kolu, hücre fizyolojisidir.
Canl› yaflam›nda birçok sorun temelde hücre düzeyinde incele-
me yapmay› gerektirdi¤inden, hücre fizyolojisini araflt›r›p ince-
lemek bütün di¤er fizyoloji çal›flmalar›n›n dayana¤›n› olufltur-
maktad›r. Fizyolojiye ba¤l› olarak do¤an, fakat sonradan gelifle-
rek ba¤›ms›z hâle gelen di¤er iki dal da biyofizik ve biyokimya-
d›r. Bugün biyoloji, bu temel dallar d›fl›nda daha pek çok kolla-
ra ayr›lm›flt›r. Genetik, canl›lar aras›ndaki benzerlik ve ayr›l›kla-
r› kal›tsal özelliklerine, soylar›na ba¤l› olarak araflt›r›r, genlerin
ve kromozomlar›n yap›s›n› inceler. Patoloji, bitki ve hayvan has-
tal›klar›n›, ekoloji canl›larla içinde yaflad›klar› canl› ve cans›z or-
tam aras›ndaki iliflkileri, biyoco¤rafya çeflitli bitki ve hayvan tip-
lerinin, bitki ve hayvan topluluklar›n›n da¤›l›fl›n› ve bu da¤›l›fl›
etkileyen faktörleri, paleontoloji bugün yaln›zca fosilleri bulu-
nan, soyu tükenmifl bitki ve hayvanlar›, ekonomik biyoloji bitki
ve hayvanlarla bunlar›n ürünlerinin insanlar ve insanlara yarar›
ile iliflkisini inceler. Bütün bitkileri ve hayvanlar›, k›saca bütün
canl›lar› kapsamas› nedeniyle konusunun çok yayg›n oluflu ve
bilimin ilerlemesi nedeniyle birçok dala ayr›lmas›ndan dolay›,
bugün art›k bir kimsenin biyolojinin bütün dallar›nda bilgi sa-
hibi olabilmesi ya da uzmanlaflabilmesi olanaks›z hâle gelmifl
bulunmaktad›r.
B‹YOLOJ‹K SAVAfi
→
K‹MYASAL ve B‹YOLOJ‹K SAVAfi
B‹YOSFER,
dünya üzerinde canl› organizmalar›n bulundu-
¤u k›s›m. Biyosfer, yeryüzünün birkaç metre alt›ndan 4.500 ile
6.000 m. yüksekli¤e kadar yay›l›r. Ayn› zamanda deniz yüzeyin-
den okyanuslar›n 4.000-6.000 m. derinliklerine kadar iner. Bi-
yosferin canl›lar bak›m›ndan en yo¤un oldu¤u yer, yeryüzünün
hemen üstündeki yükseklikler ile denizlerin 150 m. derinli¤ine
kadar olan k›s›mlar›d›r.
B‹ZANS
‹MPARA-
TORLU⁄U,
Roma ‹mpa-
ratorlu¤u’nun ‹.S. 395’te iki-
ye ayr›lmas› sonucu ortaya
ç›kan imparatorluk, Do¤u
Roma ‹mparatorlu¤u. Akde-
niz’in do¤u havzas› üzerinde
kurulu olan Bizans ‹mpara-
torlu¤u, en parlak dönemin-
de, Anadolu, Balkan Yar›ma-
das›, Ege Adalar›, Kuzey Afri-
ka, Güney ‹spanya ve ‹tal-
ya’ya yay›ld›. ‹mparatorluk, ‹.S. 330 y›l›nda I. Konstantin’in Ro-
ma ‹mparatorlu¤u’nun baflkentini Roma’dan Konstantinopolis’e
(‹stanbul) tafl›mas›ndan Konstantinopolis’in 1453 y›l›nda Os-
manl›lar taraf›ndan al›nmas›na dek sürdü.
B‹ZON,
boynuzlugiller familyas›ndan, geviflgetiren memeli
hayvan
(Bison).
Bizon, hörgüçlü, genifl k›sa kafal›, k›vr›k boy-
nuzlu, tümsek al›nl› bir yaban öküzü cinsidir. Biri Avrupa, di¤e-
ri Amerika kökenli iki türü vard›r. Avrupa bizonunun
(Bison
bonasus)
omuz bafl›nda yüksekli¤i 2.30 m.yi bulur, ortalama
a¤›rl›¤› ise 1 tondur. 16. yüzy›lda Almanya’da bol bol avlanan bu
türün soyu günümüzde tükenmifl durumdad›r. Tarihöncesi dö-
nemlerde, ma¤ara duvarlar›nda görülen bu hayvana, günümüz-
de ancak hayvanat bahçelerinde rastlanmaktad›r. Amerika bizo-
nu
(Bison americanus)
daha koyu k›ll› ve daha iri bir hay-
vand›r. 19. yüzy›l›n bafl›nda say›lar› milyonlar› bulan Amerikan
bizonlar› insanlar taraf›ndan k›y›ma u¤rat›lm›fl, yak›n zamanlarda
korumaya al›narak soyu tükenmekten kurtar›lm›flt›r.
BOA,
boagiller familyas›ndan, zehirsiz, çok iri ve kuvvetli bir
y›lan türü
(Boa constrictor).
Yaln›z Güney Amerika’da ya-
flar. Sar›lgan y›lanlardand›r. Av›n› s›k›p ezdikten sonra yer. S›-
cakkanl› hayvanlarla beslenir. Uzunlu¤u 4-6 metre kadard›r.
Rengi k›rm›z›ms›-sar›ms› esmerdir. Birkaç› bir arada yaflarlar.
Vücudunda körelmifl hâlde bacak kal›nt›lar› tafl›r. Bu kal›nt›lar
kanca biçimindedir. Alt ve üst çenelerinde difller bulunur. Ge-
nellikle insana sald›rmaz. Boagiller familyas›ndan olan y›lanlar
karada, suda, a¤açlarda yaflayabilirler. Omurgalar› son derece
