BEYAZIT CAM‹‹
104
BEYAZIT CAM‹‹,
‹stanbul Beyaz›t meydan›ndaki cami.
1501-1505 y›llar› aras›nda II. Bayezit’in emriyle yapt›r›lm›flt›r.
Kimi tarihçilerin, mimar›n›n Hayrettin oldu¤unu ileri sürmeleri-
ne karfl›n, bulunan son belgelerde caminin mimar› olarak Yakub
fiah bin Sultan fiah gösterilmektedir. Beyaz›t Camii’nin d›fl gö-
rünüflü ve iç süslemeleri dikkat çekicidir. Mihrab›n ve iç kap›-
n›n üzerinde birer yar›m kubbeyle iki yan›nda dörder küçük kub-
be yer al›r. Avluya aç›lan kap›lar› Selçuk mimarl›¤›n›n izlerini ta-
fl›r. Caminin iki ucunda birbirine uzak iki minaresi vard›r. Bir-
çok kez onar›lm›flt›r. Caminin yan›nda medrese, imaret ve kü-
tüphane, bahçesinde II. Bayezit’in türbesi yer al›r.
BEYAZIT KULES‹,
‹stanbul Beyaz›t’ta ‹stanbul Üniversite-
si bahçesinde kule. Ç›kan yang›nlar› haber vermek için II. Mah-
mut’un emriyle 1828’de serasker Hüseyin Pafla taraf›ndan mer-
merden yapt›r›ld›. Yüksekli¤i 85 m.dir. Nöbet kat›, iflaret kat›,
sepet kat› ve sancak kat›ndan oluflur. Birinci kata 180 basamak-
l› ahflap merdivenle ç›k›l›r. 1849’da tafltan bir teras ve onun üze-
rine de üç kat ç›k›ld›. 1889’da bir bayrak dire¤i eklenerek günü-
müzdeki biçimini ald›. Son y›llarda, kulenin tepesinde yak›lan
de¤iflik renklerdeki ›fl›klar, ertesi günün hava durumunu bildir-
mektedir.
BEYAZIT KÜLL‹YES‹,
Sultan II. Bayezit’in Edirne’de
yapt›rd›¤› Beyaz›t Camii ile buna ba¤l› medrese ve flifahaneden
oluflan külliye. Külliye, 1484-1488 y›llar›nda Mimar Hayrettin
taraf›ndan yap›ld›. Tümü 100 kadar kubbeyle kapl›d›r. Caminin
kubbesinin çap› 22,55 metredir, yan›nda küçük avlulu bir med-
rese ve biraz uza¤›nda genifl avlulu bir flifahane vard›r. fiifaha-
nede ak›l ve ruh hastalar› tedavi görür, tedavi arac› olarak mü-
zik, çiçekler, çeflitli av etleri ve ilâçlar kullan›l›rd›.
BEYG‹RGÜCÜ,
‹lk kez James Watt taraf›ndan kullan›lan,
745,70 watt’a eflit güç birimi (simgesi B.G. ya da H.P. veya
B.H.P.). Bazen buhar beygiri de, yanl›fl olarak ayn› anlamda kul-
lan›lmaktad›r. Buhar beygiri (metrik beygirgücü), 75 kilogram-
l›k bir a¤›rl›¤› 1 saniyede 1 metre yükseltmek için gerekli güce,
yani 735,5 watt’a eflittir (simgesi B.B. ya da P.S. veya C.V.).
BEY‹N,
kafatas›n›n içinde, beyin zarlar›yla örtülmüfl, beyaz›m-
t›rak ve yumuflakça bir kitle durumundaki sinir organ›. Duyum
ve bilinç merkezini oluflturan beyin, insanlar› hayvanlardan ay›-
ran en önemli organd›r. Bu bak›mdan insan beyni, hayvanlarda
görülmeyen bilinç, konuflma, sevinç, üzüntü gibi olaylar› da de-
¤erlendiren bir merkezdir. D›fl dünya ile olan maddî ve manevî
bütün iliflkiler, duyular arac›l›¤› ile beyne iletilir, orada de¤erlen-
dirilir ve vücudun gerekli tepkiyi göstermesi ayarlan›r. Gri ve be-
yaz hücrelerden oluflan beyin, kafatas›n›n arkas›nda bulunan bir
delikle omurili¤e ba¤lan›r. Beyin ve omurilik üç katl› koruyucu
zarla (meninks) sar›l›d›r. Beyne en yak›n olan iç zar ile orta zar
aras›nda beyin s›v›s› denilen bir s›v› bulunur. Anatomik bak›m-
dan beyin, beyin yar›küreleri, orta beyin, beyincik ve beyin sa-
p›ndan oluflur. Beyin yar›küreleri de “lop” denilen dört k›sma ay-
r›lm›flt›r. Loplar, al›n (frontal), yan (parietal), flakak (temporal) ve
artkafa (oksipital) diye adland›r›l›r. Ayr›ca loplar “girus” denilen
k›vr›mlara ayr›l›r. Loplarda duyu organlar› arac›l›¤›yla al›nan du-
yular›n yorumlanmas› (çiçek kokusu ile yemek kokusunun ay›rt
edilmesi gibi) ve kaslara hareket sa¤lay›c› uyar›c›lar›n yap›lmas›
gerçekleflir (yaz› yazmak için el ve parmaklara gerekli uyar›lar›n
verilmesi gibi). Beyin yar›kürelerinin üzerinde beyin kabu¤u
(korteks) denilen gri hücrelerden oluflmufl, k›vr›ml› bir k›s›m
vard›r. Beyin kabu¤unun iç taraf› beyaz sinir liflerinden olufl-
mufl, çok yo¤un bir tabakayla kapl›d›r. Sinir lifleri, sinir hücre-
leriyle beyin hücreleri aras›ndaki ba¤lant›y› kurarlar. Beyin ka-
bu¤unda duyularla ilgili belirli görevleri üstlenmifl bölgeler var-
d›r; sözgelimi görme merkezî, artkafa lobunun kabu¤undad›r.
Organlardan ifllevleri fazla ve duyarl› olanlar için, beyin kabu-
¤unda daha genifl bir bölge ayr›lm›flt›r. Bu bak›mdan beyin ka-
bu¤unda en genifl bölge el ve dudak hareketlerini uyaran bölge-
lerdir. Orta beyin, Varol köprüsüyle beyinci¤in ba¤lant›s›n› sa¤-
lar. Beyincik, vücudun dengesini, kaslar›n gerilimini ve kaslar
aras›nda uyumun sa¤lanmas›n› denetler. Beyin sap› denen omu-
rilik so¤anc›¤›nda (bulbus) beyinden gelen sinirler omurili¤e
geçerken yön de¤ifltirirler; sa¤ yar›küreden gelen sinirler vücu-
dun sol taraf›n›, sol yar›küreden gelenler de sa¤ taraf›n› denetler.
So¤anc›kta omurilikten gelen uyar›lar al›n›r, ayr›ca sindirim, so-
lunum, dolafl›m sistemlerine komutlar verilerek denetleme yap›-
l›r. Beyinde, gelen uyar›lar›n da¤›t›m merkezi olarak çal›flan “ta-
lamus” ile, iç organlar›n d›fl tepkilere göre çal›flmas›n› ayarla-
yan, ac›kma, susama duyular›n› harekete geçiren “hipotalamus”
merkezleri vard›r. Beynin çal›flmas› milyonlarca kablo görevi ya-
pan sinir lifinin haber götürüp direktif tafl›d›¤›, çok karmafl›k bir
telefon santral› gibidir. Bu kablolar aras›nda gerekli ba¤lant›lar
yine on binlerce küçük ba¤lant› merkezlerinde yap›l›r. Sinir lifle-
ri aras›nda elektrik ak›m› arac›l›¤› ile haberleflme sa¤land›¤› ilk
defa ‹talyan hekimi L. Galvani taraf›ndan bulunmufltur. Beynin
oksijen ihtiyac› oldukça fazlad›r. Vücut a¤›rl›¤›n›n %2’sini kap-
layan beyin, vücuda giren oksijenin %25’ini kullan›r. Bu bak›m-
dan beyne kan götüren ve getiren damarlar, di¤er organlardaki-
ne göre, say› bak›m›ndan daha fazla ve daha genifltir. Normal
boyutlardaki yetiflkin bir insan›n beyin a¤›rl›¤› 1.500-1.600
gr.’d›r. Vücut a¤›rl›¤›na göre insan beyni 1/50 oran›nda iken, en
geliflmifl memelilerde bu oran 1/100’ü bulur.
BEY‹NC‹K,
beynin, büyüklük bak›m›ndan ikinci bölümüne
