BEZ‹RC‹, As›m
105
verilen ad. Ön beynin alt arka bölümünde bulundu¤u için “arka
beyin” de denir. Beyincik, üç lobdan meydana gelir. Beyinci¤in
d›fl yüzündeki yar›klar gri ve beyaz hücrelerden oluflur. Beyinci-
¤in en önemli ifllevi, vücudun dengesini sa¤lamakt›r. Göz ve ku-
lak arac›l›¤›yla al›nan alg›lar sinirlerle beyinci¤e iletilir. Ayr›ca iç
kulaktaki denge sistemi de sinirlerle beyinci¤e ba¤lan›r. Beyin-
cik, bu sinirler arac›l›¤›yla ald›¤› uyar›lar›, denge hareketini sa¤-
layacak olan kaslara yine sinirler arac›l›¤›yla iletir. Yaflamlar› bo-
yunca insanlardan daha çok dengeye ihtiyaç duyan bal›klar ve
kufllar›n beyinci¤i insanlar›nkine göre daha geliflmifltir. Bu yüz-
den beyinci¤i ç›kar›lm›fl hayvanlarda yürüme, kanat ç›rpma, düz
durumda yüzme gibi dengeyle ilgili hareketler kaybolur. Beyincik
içine da¤›lm›fl olan sinirler dallanm›fl a¤aç görünümünde oldu-
¤undan beyincik kesitinin görünümüne “hayat a¤ac›” da denir.
BEY‹T,
ayn› vezinde iki dizeden oluflan naz›m birimi. Söz-
cük, eski edebiyatta Arapça söylenifline uygun olarak beyt bi-
çiminde kullan›lm›flt›r. Sözlük anlam›, “ev, hane, yuva”d›r. Di-
van edebiyat›nda beytin ana naz›m birimi say›lmas›, anlam›n
bir beyitte tamamlanmas› kural›na ve beyitler aras›nda vezin-
kafiye birli¤inin yeterli bulunmas›na yol açar. Bir beyit, t›pk›
aruz kal›plar› gibi parçalara ayr›l›r ve tafl›d›¤› özelli¤e göre ad-
lar al›r. Manzumenin ilk beytine matla, ikinciye hüsni matla,
son beyte makta, ondan bir öncekine hüsni makta, flairin ad›-
n›n geçti¤i beyte mahlas beyti (kasidede tacbeyt), m›sralar›
kafiyeli olan beyitlere musara, bir gazelin ya da kasidenin en
güzel beyitlerine de beytü’l gazel, beytü’l kasid denir. Tanzi-
mat’tan sonra, beyitler aras›nda konu birli¤inin önemsenme-
yip vezin ve kafiye birli¤inin yeter say›lmas› anlay›fl› elefltiril-
mifl, beyit esas›na dayal› naz›m biçimlerine Abdülhak Hamit
bütünüyle karfl› ç›km›fl, onu izleyen Edebiyat› Cedideciler be-
yit anlay›fl›n› k›rm›fllard›r.
BEYLERBEY‹,
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda eyaletlerin ba-
fl›nda bulunan, hem askerî hem de mülkî yetkilere sahip yöne-
tici. Osmanl› Devleti’nin bafllang›c›nda tek beylerbeyi vard›. Sa-
y›lar› zamanla Anadolu ve Rumeli beylerbeyi olarak ikiye yük-
seldi. Daha sonra say›lar› daha da fazlalaflt›. Mirî toprak düzeni-
nin egemen oldu¤u yerlerde, beylerbeylerin dirlikleri has duru-
mundayd›.
BEYLERBEY‹ SARAYI,
‹stanbul’da Bo¤aziçi’nde Bey-
lerbeyi semtinde bir saray. II. Mahmut’un yapt›rd›¤› saray›n yan-
mas› (1851) üzerine 1864 y›l›nda Sultan Abdülaziz taraf›ndan
mermerden yapt›r›ld›. Saray›n mimar› Sarkis Balyan’d›r. Gerek
iç, gerekse d›fl görünüflüyle incelikli ve süslüdür. Rönesans ve
barok kar›fl›m› bir üslupla mermer ve küfeki tafl›ndan yap›lm›fl-
t›r. Sarayda ilk olarak Frans›z imparatoriçesi Eugénie, 1877’de
de Grandük Nikola konuk edildiler. Tahttan indirilen II. Abdül-
hamit de Balkan Savafl›’n›n bafllamas›ndan sonra bu saraya yer-
lefltirildi ve ölene dek burada yaflad›. Cumhuriyet döneminde de
kimi yabanc› devlet baflkanlar› konuk olarak bu sarayda kald›lar.
BEYfiEH‹R GÖLÜ,
656 km
2
alan›yla Türkiye’nin üçüncü
büyük do¤al gölü. Büyük k›sm›yla Konya, daha küçük bir bölü-
müyle Isparta illerinde kal›r. Yüzey sular›n›n ortalama yüksekli-
¤i 1.121 m.dir. Alan› ve yüksekli¤i de¤iflken olup derinli¤i az-
d›r. Beyflehir Gölü’nün sular› tatl›d›r. Fazla sular›n› bir yandan
güneybat› ucunda yer alan karst çukurlar›yla yeralt› sular› hâlin-
de Akdeniz’e, öte yandan da, güneydo¤uda, Beyflehir’de yüzey-
den Su¤la Gölü’ne gönderir. Üzerinde birçok adalar bulunur. En
büyü¤ü, kuzeybat› k›y›s› yak›n›nda Mada Adas›’d›r.
BEZ,
vücutta çeflitli ifllevleri olan salg›lar› ç›karmakla görevli or-
ganlar. Canl›larda, yavrular›n beslenmesinden hastal›klara karfl›
korunmaya kadar de¤iflik amaçlarla salg› salan çok say›da bez
vard›r. Bezler, vücut boflluklar›na salg›layan iç salg›bezleri ile ka-
na salg›layan iç salg›bezleri olarak ikiye ayr›l›rlar. Baz› bezler ise
hem iç, hem d›fl salg›bezi olarak çal›fl›r. Pankreas, karaci¤er, böb-
reküstü bezi, erbezi ve yumurtal›k, bu tür bezlerdendir. D›fl salg›-
bezleri olarak meme, gözyafl› ve ter bezleri say›labilir. D›fl salg›-
bezlerinin salg›lar› hücre d›fl›nda faaliyet gösteren kimyasal yap›-
dad›rlar (enzimler gibi). Vücutta çok karmafl›k ifllevleri oluflturan
iç salg›bezlerinden en büyü¤ü karaci¤erdir. Bundan baflka tiroit,
paratiroit, hipofiz bezleri, büyümeyi sa¤layan, kemiklerin oluflma-
s›na yol açan hormonlar› salg›lar. Yine, iç salg›bezlerinden pank-
reas, böbreküstü bezi ve üreme bezleri, sindirim, vücudun biyo-
kimyasal dengesi ve üreme ifllevlerini yerine getiren hormonlar›
salg›lar.
BEZELYE,
baklagillerden, yuvarlak taneli, t›rman›c› bir bitki
(Pisumsativum).
Beyaz çiçekler açar. Tohumlar›, kabu¤un
içinde s›ra ile dizilidir. Meyveleri bakla ve fasulyeninkilere ben-
zer. Türkiye’nin hemen her yerinde yetiflebilen bezelye, niflasta
ve azotlu maddeler bak›m›ndan çok zengindir. Yeflil olarak ye-
nilen cinsine sultani bezelye, taneli olanlar›na araka denir. Ara-
ka daha çok konserve yap›lmak üzere yetifltirilir. Kuru bezelye
tanelerinin ö¤ütülmesinden elde edilen bezelye unu, besleyici
özellikleri bak›m›ndan çocuk mamalar›n›n haz›rlanmas›nda kul-
lan›l›r.
BEZ‹RC‹, As›m
(1927 Erzin-
can-2 Temmuz 1993 Sivas), elefl-
tirmen. Ortaö¤renimini Erzurum
Lisesi’nde (1945), yüksekö¤reni-
mini ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat›
Bölümü’nde (1950) tamamlad›.
Gerçek gazetesinde (1950) f›kra,
araflt›rma yaz›lar› ve çevirileri ya-
y›mlad›. 1955’ten sonra kendisini
edebiyata, elefltiri yaz›lar›na verdi.
1959’a kadar önce Fikret Ar›el, sonra Halis Acar› takma ad›yla
Yeni Ufuklar, Forum, Pazar Postas›, Yelken, Dost, Ataç, Yeni
Dergi, (kurucular›ndan oldu¤u) Dönem, Papirüs, May, Halk›n
Dostlar›, Gelecek, Soyut, Güney, Yeni A, Milatan, Sanat Eme¤i,
Politika dergi ve gazetelerinde eski ve yeni edebiyat›m›z›n temel
sorunlar›na iliflkin araflt›rma, de¤erlendirme yaz›lar› yay›mlad›.
1963’te Ota¤, 1968’de Yeni Dergi’nin soruflturmalar›nda “yafla-
yan elefltirmenlerin en be¤enileni” seçildi. 1989’da “R›fat Ilgaz”
kitab›yla Ferit O¤uz Bay›r Düflün ve Sanat Ödülü’nü ald›. 1993’te
